“Kur bëhem i verbër” nga poeti danez Niels Hav ka dalë së fundmi në përkthimin holandisht. Ka vite qyshse Hav konsiderohet një poet tërheqës, i përkthyer tashmë në anglisht, italisht, arabisht dhe në gjuhën kineze. Tani, kur poezitë e tij përmes përpjekjeve të përkthyesit Jan Baptist na vijnë në format libri në Vendet e Ulëta, ishte kohë e përshtatshme për Meander që të bënte këtë intervistë via e-mail me danezin…

Sander de Vaan: Ku “qëndroni” në poezinë bashkëkohore daneze (krahasuar me kolegët e vendit tuaj)?
Niels Hav: “Unë kam lindur në bregun perëndimor të Danimarkës, larg nga kryeqyteti ku jetoj sot, kështu që në njëfarë kuptimi, jam një i ardhur këtu si emigrantët arabë, pakistanezë dhe turq që banojnë në lagjen time. Unë flisja një dialekt rural, kur isha fëmijë. Natyrisht, i përkas peizazhit letrar danez, por asnjëherë nuk e kam ndier përkatësinë e ndonjë brezi ose lëvizjeje të poezisë daneze. Unë hyra në letërsi me përvoja krejt të ndryshme nga poetët urbanë. Kujtoj çfarë gëzimi ndjeva kur lexova së pari poezitë e Ted Hughes dhe të Samuel Heaney, për shembull, ata shkruanin në një hapësirë më të madhe se getoja urbane dhe mbi përvoja për natyrën dhe kafshët që unë mund t’i kuptoja menjëherë. Sot unë jam një pëllumb qyteti dhe ndihem si në qytetin tim në Kopenhagë, por ende mbetem pak një i jashtëm që ka lidhje dhe kontekste të tjera gjithashtu”.

SdV: Në “ Stilolapsi im fantastik” ju shkruani: “ poezia nuk është për çamarrokët!” A shpreh kjo gjithashtu pikëpamjen tuaj për poezinë?
NH: “Kjo është një pyetje e mirë, me shumë kuptime. Poezia është natyrisht për çdokënd, poezitë i adresohen cilitdo. Por këtu flas për profesionin, zejen, praktikën e përditshme të të shkruarit të poezisë. Ajo kërkon kurajë dhe forcë morale për të punuar në këtë fushë. Një prirje për të hequr dorë nga lirika intime dhe emocionalja e papërmbajtur e kërcënon gjithnjë për ta fundosur poezinë. Karakteristika e poetëve të mirë është: të gjitha poezitë e këqija që nuk i kanë shkruar. Ajo që dua të them është: poezia përmban elemente të muzikës dhe të argëtimit, por jo vetëm këto. Koha kalon, ne jetojmë dhe vdesim. Bota është në zjarr. Politika, bombat, ideologjia dhe religjioni po e rrënojnë botën. Kjo është çfarë po flasin të rriturit – dhe, në thelbin e saj, sfida për art është t’i bashkohesh këtij bashkëbisedimi. Të gjesh dhe të kuptosh çfarë po ndodh dhe, nëse është e mundur, t’i thuash gjërat siç janë. Prandaj, po, poezia – si profesion- nuk është për çamarrokët. Ju duhet të përballni veten dhe të shikoni realitetin, Zotin ose atë që është, drejt e në sy. Detyra e parë e poezisë është të jetë një bisedë intime me çdo lexues rreth mistereve më të thella të ekzistencës”.

SdV: A ka ndonjë poet tjetër, sipas jush, që ka arritur “të kuptojë” çfarë po ndodh realisht në poezitë e tij?
(Nëse po, a mund të citoni disa vargje gjithashtu?) NH: “Ka shumë poetë të mëdhenj, disa kanë shkruar një tufë poezish të mrekullueshme plot me intuitën e çështjeve më themelore të jetës. Por në kulturën tonë ka një prirje për ta izoluar poezinë në një geto të veçantë. Një poet që fliste seriozisht rreth gjërave thelbësore dhe këmbëngulte në përkatësinë e përgjithshme të poezisë, është Czeslav Milosz. Më 2011, përvjetori i 100-të i tij u festua jo vetëm në Poloni, por në disa kontinente. Unë mendoj se kjo vjen se ai reflektonte thellë çështjet që ende janë aktuale. Por, nëse do të citoja një poet këtu, ky do të ishte poeti kinez Li Bo (701-762). Ai ka shkruar diçka për rëndësinë e poezisë dhe askush s’mund ta thotë më mirë sot: “ poezitë e përsosura janë të vetmet ndërtesa që do të qëndrojnë përherë. Ku janë tani pallatet madhështore që shkëlqenin njëherë e një kohë? Kur fuqia është tek unë, pena ime tund pesë male të shenjta. Çfarë më intereson mua, është se të gjitha gjërat, njerëzit duan lavdi, fuqi, pasuri dhe nder. Çfarë ka kjo kundër të shkruarit të poezisë? Përpara se të bie në gjunjë për to, Lumi i Verdhë duhet të rrjedhë në drejtim të burimeve të tij.”.

SdV: A mund të na tregoni diçka për origjinën e poezisë “Vizitë nga babai im”, me këto vargje të mrekullueshme: “Në tabelën time të lajmërimeve ka shtatëmbëdhjetë fatura/ – flaki tutje, – më thotë/ ata do t’i sjellin përsëri” dhe si janë shkruar?
NH: “Babai im ishte një fermer dhe sekretar kishe (kujdesej gjithashtu për varrezat në fshat), ekonomia nuk ishte hobi i tij dhe shpesh e kishte portofolin bosh. Kur arriti njëherë postieri, nëna ime ngeli me faturat në dorë dhe pyeti çfarë të bënte me to. Hidhi tutje, i tha ai, ata do t’i sjellin prapë. Babai im vdiq shumë vjet më parë, por në çaste vetmie, ai ende vjen për të më vizituar dhe biseduar me mua. Ashtu si ferma, edhe poezia nuk është një profesion shumë fitimprurës, ka rrallë pará në poezi, por ndoshta ka në fund të fundit një lloj balance në jetë, nuk ka as shumë poezi te paraja. Kjo është një fuqi e brendshme e poezisë. Por, nëse një poezi do të jetë interesante, jo vetëm për poetin por për cilindo tjetër, ajo duhet të jetë në njëfarë kuptimi emblematike. Kur unë shkruaj një poezi për babain tim, poezia duhet të jetë kaq ekzemplare, saqë lexuesi mund të vijë brenda, ta marrë në dorë poezinë dhe të jetë aty me babain e tij. Unë nuk jam duke e joshur lexuesin me ndjenjat dhe refleksionet e mia personale – kjo nuk do t’i hynte në punë atij për ndonjë gjë, ajo poezi do të ishte vetëm për mua. Poezia duhet të ndërtohet ose të zhvillohet në mënyrë të tillë që lexuesi ta ndiejë veten si në shtëpinë e vet me mendimet dhe ndjenjat personale dhe t’i bëjë vargjet e poezisë fjalë të vetat. Vetëm kështu ato i përkasin asaj ose atij. Kështu që, në fund, përvoja ime personale është krejtësisht e parëndësishme. Unë e kam shkruar poezinë dhe ia kam dorëzuar lexuesit dhe gjithkujt. Babai im kurrë nuk mori pasaportë, por poezia është lexuar në skena në Kinë dhe Dubai dhe duket që kuptohet mirë edhe në arabisht dhe kinezisht. Gjithsecili ka një baba”.

SdV: Si e filloni zakonisht një poezi?
(A është një fjalë, një varg, një imazh apo diçka tjetër?) NH: “Të shkruarit e poezisë është një veprimtari në dukje e pakuptimtë. Unë jam i sigurt se shumica e poetëve e kanë këtë ndjesi. Gruaja ime është pianiste koncertesh, çdo mëngjes ajo ulet në piano dhe unë shkoj në zyrën time. Shpesh asgjë nuk ndodh. Unë jam aty, fjalët janë aty dhe asgjë nuk ndodh. Në një ditë të mirë, pështjellimi, ngasjet e mia mund të më çojnë te një poezi. Kjo është praktika e përditshme dhe kontakti me materialin e shkruar që nganjëherë sjell elektricitet në gjuhë dhe i bën fjalët të nxjerrin shkëndija. Unë shkruaj ngadalë ose me hove, por gjërat shpesh lihen mënjanë për një kohë, derisa të botohen. Ato shtrihen atje dhe piqen. Nganjëherë ndodh që, pasi kalon shumë kohë, i kthehem materialit përsëri dhe papritur e kuptoj që aty ka një poezi. Kur kjo ndodh, vjen ngaqë teksti përmban gjetje edhe për mua. Kështu që procesi i ngjan një misteri. Një poezi e re është një dhuratë, ajo mund të vijë papritur, në rrugë, në trafik, ndërkohë që ju po merreni me punët e shtëpisë, si një ditë e Ujit të Bekuar. Por një poezi e mirë është më e rrallë se një vjedull e vdekur ose një UFO në autostradë”.

SdV: Vargjet e bukura dhe të vërteta si: “Të sapodashuruarit i puthin majat e gishtave njëri-tjetrit/ unë e di këtë.” – duken si rezultat i një vëzhguesi të mirë. A kërkoni shumë rreth e përqark për frymëzim?
NH: “Puthja është një motiv shumë interesant, faleminderit që e sollët këtu. Ne e duam njëri-tjetrin dhe puthemi. Në këtë sport, shumica prej nesh janë spektatorë dhe aktorë. Unë nuk e di nëse kam bërë më shumë kërkime se të tjerët por unë kam dalluar që të sapodashuruarit duan gjithçka të njëritjetrit. Mënyra se si ajo flet, çfarë xhakete vesh, stilolapsi dhe çanta. Qeshja e saj, kyçet e duarve, kofshët por gjithashtu krehri, librat e saj, muzika dhe biçikleta e saj. Mënyra se si ajo ha, thonjtë e saj të këmbëve. Është gjithashtu supermarketi ku i blen ushqimet, dhe rruga ku banon. Gjithçka e saj! Kështu, duke iu rikthyer pyetjes suaj: Unë nuk mund të them se i kushtoj shumë kohë vëzhgimit rreth e përqark për frymëzim. Shumicën e kohës unë thjesht jetoj dhe jam i zënë me punët e përditshme. Frymëzimi vjen kur vjen. Por unë shkruaj gjithashtu tregime të shkurtra dhe, kur vjen puna për të shkruar prozë, ka më shumë primtime që kanë nevojë për kërkim”.

SdV: Ju e flisni shumë mirë anglishten. A jeni në gjendje të shkruani një poezi në këtë gjuhë apo poezia është e lidhur njëqind për qind me gjuhën tuaj amtare?
NH: “Ndoshta jo njëqind për qind, por unë nuk jam aq i mirë në anglisht, fatkeqësisht. Unë shkruaj pothuaj ekskluzivisht në danisht dhe danishtja ime është madje e ndikuar nga dialekti që unë flisja në fëmini. Unë kam shkruar vetëm disa poezi në anglisht. Jam i lidhur me gjuhën amtare – dhe jam i kurthuar në alfabetin latin. Edhe kur komunikoj në anglisht, ndihem ende i izoluar nga gjysma e botës. Sa alfabete ka në planetin tonë? Askush s’e di me siguri, por vetëm alfabetet kineze, hindu, bengali dhe alfabete të tjera aziatike përdoren nga më shumë se një e treta e popullsisë së gjithë planetit. Dhe pastaj është edhe alfabeti arab, që përdoret nga një miliard njerëz. Shumë shkrimtarë arabë dhe kinezë kanë përparësi mbi kolegët e tyre europianë, ata janë në gjendje të përdorin dy alfabete. Do të doja që padituria ime të mos ishte kaq e madhe. Kështu që unë jam i varur nga përkthyesit e mi. Në anglisht janë Per Brask, Patrick Friesen, Martin Aitken dhe të tjerë. Në Holandë, unë jam mjaft me fat të përkthehem nga Jan Baptist që e flet rrjedhshëm danishten deri në imtësitë e nuancave të gjuhës. Ka përkthyer klasikët si Anderseni, Leonora Christina dhe J. P. Jacobsen… dhe, të jesh në fokusin e tij, është një privilegj. Ai po bën një punë të madhe bujare pa kërkuar shumë lavde”.

SdV: Cilat janë “synimet tuaja poetike” për të ardhmen e afërt?
NH: “Unë gjithnjë bëj shumë plane, por planet e mia shpesh rrëzohen përtokë si aeroplanët prej letre… Natyrisht, si gjithë shkrimtarët e tjerë, unë jam supersticioz, nuk guxoj të bisedoj rreth gjërave të pashkruara, por unë jam gjithmonë duke punuar mbi poezi dhe tregime të reja. Në të vërtetë doja të shkruaja një vepër të madhe që pasqyron madhështinë dhe bukurinë e universit tonë, si shenjë e mirënjohjes që jetoj në këtë planet. Kjo ambicie bie ndesh vazhdimisht me zotësitë e mia të munguara dhe realitetet e botës përreth. Kjo poezi e re mund të ilustrojë ndjesitë e mia për këtë: Diçka ka ndodhur Ne duam të lëmë gjurmë me fjalë. Por gjuha nuk është shpikje personale. Të dashurosh, të brakstisesh; të zbulosh orën që numëron sekondat brenda trupit tonë. Dhembjen që del në dritë, xhindosjen, brengën e pashërueshme. Gjuha i di të gjitha këto. Çfarë është atëherë vetja jonë? A është e mundur që përvojën personale ta lidhim me fjalë që nuk janë thjesht konvencionale? Të bëjmë një shtesë? Diçka ka ndodhur, diçka e madhe, ende nuk mund ta shpjegoj çfarë është. Deklarimet e tradhtojnë vetveten. Unë duhet ta pranoj sikletin timdhe të dëgjoj fjalët që riprodhojnë realitetin ngado”.
*Përktheu nga anglishtja Kujtim Morina
(ed.me/Gazeta Shqiptare/BalkanWeb)