Nga: Zija LIKA

Hyrja në skemën e Tatimit mbi Vlerën e Shtuar (TVSH-së), të biznesit të vogël me xhiro vjetore deri në 5 milionë lekë të reja duke filluar nga data 01.01.2018 e në vazhdim në të ardhmen, sikurse është programuar dhe paralajmëruar kohët e fundit nga ana e qeverisë aktuale, me gjithë  problematikat që  do ta shoqërojnë në fazën fillestare të zbatimit, do të përbëjë një ndër masat më të rëndësishme pozitive drejt reformimit të thellë dhe kompleks të sistemit fiskal në RSH-së. Përvoja rreth 26-vjeçare e tranzicionit të tejzgjatur demokratik shqiptar, përveç të tjerash në fushën e ekonomisë na tregon se niveli i evazionit fiskal (shmangies, zvogëlimit apo mospagimit të detyrimeve fiskale), megjithëse 10-vjeçarin e fundit ka ardhur gradualisht disi në rënie, përsëri mbetet shumë problematik duke u luhatur realisht në kuotën e 40%, ose e thënë ndryshe në vlerën e rreth 1.5 miliardë eurove.

Situata e deritanishme në fushën e mbledhjes dhe administrimit të tatim–taksave në përputhje me legjislacionin përkatës të vendit tonë, ka qenë dhe ende vazhdon të jetë problematike, ndërkohë që kjo gjë e bën edhe më të domosdoshëm, kontrollin e vazhdueshëm të sistemit tatimor e doganor, veçanërisht prej strukturave përkatëse të auditimit të jashtëm, ku roli më i rëndësishëm i takon Kontrollit të Lartë të Shtetit.

Në ndryshim nga vendet e zhvilluara ku pjesën kryesore të të ardhurave të buxhetit të shtetit e zënë taksat e drejtpërdrejta, në vendin tonë për shkak të nivelit të ulët të zhvillimit të sistemit tatimor, taksat indirekte mbi konsumin apo shpenzimet (TVSH-ja, taksa doganore dhe akciza), janë pikërisht ato që dominojnë këto të ardhura. Bazuar në të dhënat përkatëse statistikore të publikuara nga Ministria e Financave rezulton se mbi 50% të të ardhurave vjetore të buxhetit të shtetit shqiptar, vilen nëpërmjet aplikimit të Tatimit mbi Vlerën e Shtuar. Është kjo ndër arsyet kryesore që aplikimi, vjelja dhe miradministrimi korrekt i këtij tatimi të sipërpërmendur konform legjislacionit përkatës, merr një rëndësi tepër të veçantë, duke justifikuar plotësisht (megjithëse disi me vonesë në kohë), projektin e qeverisë mbi përfshirjen në skemën e Tatimit mbi Vlerën e Shtuar (TVSH-së) prej datës 01.01.2018 e në vazhdim, të rreth 73 mijë subjekteve të biznesit të vogël me xhiro vjetore deri në 5 milionë lekë të reja, ndërkohë që pjesa tjetër e biznesit të vogël (aktualisht prej 17 mijë subjektesh), që e ka këtë tregues mbi 5 deri në 8 milionë lekë, është përfshirë në këtë skemë qysh prej vitit 2009.

Një historik shumë i shkurtër mbi origjinën e tatimit mbi vlerën e shtuar dhe aplikimin e tij në vendin tonë.

Tatimi mbi Vlerën e Shtuar është një tatim indirekt mbi konsumin, origjina e të cilit është Franca në vitin 1954. Ai është konceptuar në mënyrë të tillë, që të rëndojë vetëm mbi konsumatorin final dhe jo mbi çdo subjekt apo firmë biznesi, si hallka ndërmjetëse të zinxhirit tregtar të prodhim/blerjeve dhe shitjeve, nëpër të cilat kalon malli apo shërbimi derisa të arrijë destinacionin përfundimtar. Ndërsa, për shtetin Tatimit mbi Vlerën e Shtuar është një ndër burimet kryesore të të ardhurave të buxhetit të përgjithshëm të tij, për subjektet apo firmat e biznesit ai nuk përbën as shpenzim dhe as të ardhura për to. Si rregull zbatohet për veprimtaritë ekonomike, që sjellin fitim dhe që ushtrohen në mënyrë të pavarur.

Në vendin tonë, ky lloj tatimi ka filluar të aplikohet qysh prej vitit 1995, menjëherë pas miratimit dhe hyrjes në fuqi të ligjit 7928, datë 27.04.1995 “Për tatimin mbi vlerën e shtuar” të  ndryshuar, i cili pushojë së vepruari me hyrjen në  fuqi të ligjit 92, të vitit 2014 “Për Tatimin mbi Vlerën e Shtuar në RSH-së”, i cili është përafruar pjesërisht me direktivën e Parlamentit Europian dhe këshillit 2006/112/KE, datë 28.11.2006 “Mbi sistemin e përbashkët të Tatimit mbi Vlerën e Shtuar”. Shkalla standarde e këtij tatimi të aplikuar mbi vlerën e tatueshme (vlerën totale pa TVSH), ka qenë dhe është 20%, ndërkohë që ekzistojnë edhe dy shkallë të tjera tatimore, përkatësisht 0% në eksporte dhe 6% në sektorin e turizmit, duke filluar prej muajit qershor 2017 e në vazhdim.

Si funksionon mekanizmi i TVSH-së?

Mekanizmi i funksionimit dhe përllogaritjeve të Tatimit mbi Vlerën e Shtuar është i njëjtë në të gjitha vendet e botës, që e aplikojnë këtë lloj tatimi, me përjashtim të ndryshueshmërisë së shkallëve tatimore nga njëri vend në tjetrin, në varësi të politikave të ndryshme fiskale të ndjekura nga qeveritë përkatëse.

Më konkretisht, secili prej subjekteve të biznesit në rolin e hallkave ndërmjetëse të zinxhirit tregtar, që fillon me prodhuesin apo importuesin dhe përfundon me subjektin e fundit, që realizon shitjen përfundimtare të një malli/shërbimi te konsumatori final, detyrohet ligjërisht të paguaj për llogari të buxhetit të shtetit, shumën e barabartë me 20% të diferencës midis vlerës së tatueshme (vlerës totale pa TVSH) në shitje dhe në blerje, bazuar në të dhënat përkatëse të konfirmuara në formularin e deklarimit mujor të TVSH-së, për llogari të organit tatimor.

Çdo subjekt i këtij zinxhiri, shumën e TVSH-së të llogaritur në blerje ia ka paguar më parë subjektit përkatës paraardhës, prej të cilit është furnizuar me mallra/shërbime dhe për rrjedhojë e zbret prej shumës së TVSH-së, të llogaritur në shitje, duke përcaktuar kështu në mënyrë korrekte detyrimin ndaj buxhetit të shtetit, i cili në total duhet të arkëtojë prej të gjitha subjekteve të këtij zinxhiri, shumën e barabartë me 20% të vlerës së tatueshme (vlerës totale pa TVSH), të rezultuar në shitjet përfundimtare ndaj konsumatorëve finalë.

Kështu për shembull, nëse subjekti i fundit i zinxhirit tregtar, i cili realizon shitjen përfundimtare te konsumatori final, blen një njësi malli nga subjekti paraardhës me çmimin 120 lekë, ku 100 lekë është vlera e tatueshme (vlera totale pa TVSH) dhe 20 lekë TVSH-ja e llogaritur në blerje dhe nga ana tjetër e shet atë te konsumatori final me çmimin 150 lekë, ku 125 lekë është vlera e tatueshme (vlera totale pa TVSH) dhe 25 lekë TVSH-ja e llogaritur në shitje, atëherë ky subjekt që në rastin konkret është në rolin që do të jetë çdonjëri prej subjekteve të biznesit të vogël pas hyrjes në skemën e TVSH-së (sikurse themi më sipër), i detyrohet buxhetit të shtetit të paguajë një vlerë TVSH-je, të barabartë me 5 lekë = (25 – 20) lekë = 20% (125 – 100) lekë = 20% X 25% X 100 lekë, ku 25% është në këtë rast, norma e fitimit bruto për njësi malli = (125 – 100) : 100 = (150 – 120) : 120.

Bazuar në të dhënat e këtij shembulli, nëse krahasojmë këtë variant, ku subjekti në fjalë është përfshirë në skemën ligjore të TVSH-së dhe fitimin bruto për njësi malli e ka të barabartë me 25 lekë = (125 – 100), me variantin tjetër ekzistues të mospërfshirjes së këtij subjekti në këtë skemë (për shkak të xhiros vjetore me vlerë më të ulët se 5 milionë lekë të reja), ku fitimin bruto për njësi malli e ka të barabartë me 30 lekë = (150 – 120), rezulton se fitimi bruto për njësi malli në lidhje me këtë subjekt në variantin e parë zvogëlohet me 5 lekë = (25 – 30), ndërkohë që sikurse përllogaritet në paragrafin e mësipërm, norma e fitimit bruto për njësi malli mbetet konstante e barabartë me 25% = (125 – 100) : 100 = (150 – 120) : 120.

Lidhur me sa më sipër, natyrshëm lind pyetja:

Deri sa mund ta rritë çmimin subjekti në fjalë (nëse  konkurrenca në treg ia lejon një gjë të tillë), në mënyrë që ai të ruajë të njëjtën vlerë të fitimit bruto për njësi malli që ishte më parë, të barabartë me 30 lekë dhe jo 25 lekë që rezultojë, si pasojë e përfshirë së tij në skemën ligjore të TVSH-së?

Nga përllogaritjet ekonomiko–matematikore, rezulton se subjekti në fjalë me qëllim që të realizojë atë çka themi, duhet ta ndryshojë çmimin nga 150 lekë për njësi malli që ishte më parë në 156 lekë, duke e rritur atë në madhësi absolute vetëm me 6 lekë, ose e thënë ndryshe në madhësi relative të barabartë me 4% = (6 : 150). Nga rritja prej 6 lekësh e çmimit, 5 lekë shkojnë për të rritur fitimin bruto të subjektit për njësi malli nga 25 lekë në 30 dhe 1 lekë i shtohet detyrimit që ai ka ndaj buxhetit të shtetit në lidhje me TVSH-në nga 5 lekë që ishte në 6. Mbështetur në sa më sipër, është e rëndësishme të kuptohet dhe argumentohet se: Deri ku shkon liria dhe mundësia e subjektit të biznesit, për të rritur pa asnjë lloj kufizimi çmimet në kushtet e funksionimit të një ekonomie mikse, ku vendimet merren përgjithësisht nga tregu dhe pjesërisht nga qeveria.

Në lidhje me këtë, modeli i strukturës së tregut (konkurrencë e plotë, apo monopolistike, oligopol, oligopson, monopol, monopson e të tjera), natyra e mallrave dhe shërbimeve, si dhe elasticiteti i kërkesës në lidhje me çmimin që karakterizon ato, janë ndër faktorët kryesorë që përcaktojnë mundësinë e subjekteve të biznesit për të ndryshuar çmimet, në funksion të maksimizimit të përfitimit ekonomik.

Së pari, për një numër shumë të kufizuar mallrash dhe shërbimesh publike, si furnizimi me energji elektrike, ujë të pijshëm, tarifat e qirave të strehimit në konvikte të nxënësve dhe studentëve me vendbanim të largët e të tjera, të cilat kanë një rëndësi shumë të madhe për sigurimin e kushteve normale të jetesës për mbarë banorët e një vendi, funksionon mekanizmi rregullator i çmimeve tavan, të cilat vendosen nga entet përkatëse rregullatore, apo qeveria në mbrojtje të interesit të konsumatorëve, duke i detyruar të gjitha subjektet e biznesit që tregtojnë ato, të vendosin dhe aplikojnë çmime në vlera jo më të larta se ato tavan respektive. Kjo ndërhyrje e qeverisë është plotësisht e justifikuar, pasi kostot e ndërhyrjes janë shumë më të vogla se ato të ndërhyrjes, aq më tepër që këto mallra e shërbime publike tepër jetike, ofrohen përgjithësisht nga një firmë e vetme në një treg tipik monopolist, të cilin qeveria përmes agjencive rregulluese shtetërore duhet ta kontrollojë përsa i takon nivelit të çmimeve, cilësisë së shërbimeve e të tjera, apo të kalojë në pronësi shtetërore këtë firmë monopoliste.

Së dyti, për të gjitha mallrat dhe shërbimet e tjera, veçanërisht në kushtet e konkurrencës, çmimet vendosen në treg si rezultat i bashkëveprimit të kërkesë–ofertës për to, ndërkohë duhet theksuar se sa më shumë struktura e tregut i përafrohet modelit përkatës në konkurrencë të plotë, aq më shumë zvogëlohet dhe tenton drejt eliminimit të plotë, ndikimi i firmave të biznesit në çmimin e tregut. Nga ana tjetër, edhe pse për shkak të prezencës në vendin tonë të faktorëve, shkaqeve dhe rrethanave të ndryshme, të cilat shpesh deformojnë konkurrencën në treg, përsëri mundësia e firmave për të mos e pranuar çmimin e tregut, por për ta diktuar atë në mallra dhe shërbime të ndryshme, është e kufizuar nga natyra e këtyre të fundit, si dhe elasticiteti i kërkesës në lidhje me çmimin që karakterizon ato. Kështu, për shembull, për mallrat dhe shërbimet me kërkesë elastike në lidhje me çmimin, që kanë zëvendësues në konsum, zënë peshë të lartë shpenzimesh në buxhetin e konsumatorit, kanë natyrë luksi, apo janë me mundësi shtyrje në kohë të blerjes së tyre nga konsumatori, e të tjera, drejtimi menaxherial i firmave sipërmarrëse të këtij aktiviteti, në kushtet e mirëfunksionimit të ekonomisë së lirë të tregut, tregohet shumë i kujdesshëm me strategjinë e përcaktimit të çmimit, duke favorizuar indirekt konsumatorin, pasi shpesh herë priret për të ulur çmimin, në funksion të rritjes së të ardhurave totale të këtyre firmave dhe jo drejt veprimit të kundërt që mund t’i çojë ato në vetëndëshkim.

Ajo çka themi më sipër është e vërtetë edhe për të  mirat normale të domosdoshme (veçanërisht kur ato tregtohen nga subjektet e biznesit të vogël me xhiro vjetore deri në 5 milionë lekë të reja), të cilat ndonëse karakterizohen nga kërkesa joelastike në  lidhje me çmimin, për shkak të konkurrencës së  shitësve në tregtimin e tyre në tregjet përkatëse të  mallrave dhe shërbimeve, ato tentojnë të bëhen sa më  elastike në kërkesë në lidhje me çmimin në  proporcion dhe marrëdhënie të drejtë me shkallën e veprimit të kësaj konkurrence, duke demotivuar tentativat e rritjes së pajustifikuar dhe pastudiuar të çmimeve, përmes mekanizmit rregullator të  vetëndëshkimit, pasi rritja e çmimit në këto kushte shpesh mund të çojë në pakësimin e të ardhurave totale periodike të këtyre subjekteve, pasi kjo rritje në një përqindje të caktuar, sjell si pasojë  zvogëlimin e sasive të kërkuara prej konsumatorëve në  një përqindje më shumë se aq, ndërkohë që mosrritja apo ulja e çmimeve mbart më shumë shanse për rritjen reciproke të përfitimeve ekonomike të përbashkëta, të  këtyre subjekteve dhe konsumatorëve.

Ekonomia pa matematikën transformohet në një  përrallë  që  të  çon në greminë

Fakti që ekonomia si shkencë klasifikohet në grupin e shkencave shoqërore, për shkak të ndërthurjes në të jo vetëm të shkencave ekzakte, por edhe të  fenomeneve e dukurive të shumta sociale tepër të  ndërlikuara, nuk justifikon aspak prononcimet, deklaratat, intervistat e të tjera, të bëra publike kohët e fundit  në  media të ndryshme nga disa prej ekonomistëve, ekspertëve ekonomikë, apo ndonjë  politikani opozitar, ku sipas të cilëve shtrirja e skemës ligjore të TVSH-së tek subjektet e biznesit të  vogël me xhiro vjetore deri në 5 milionë lekë të  reja do të sjellë shumë më tepër kosto se sa përfitime, të lidhura këto me rritje të menjëhershme çmimesh në masën 20%, falimentim në masë të  subjekteve të kësaj kategorie, rritje papunësie e të  tjera. Natyrisht që do të ketë edhe falimentime subjektesh, por ato nuk kanë për të qenë kaq të  shumta në numër, sikurse deklarohet prej propagandistëve të sipëcituar dhe aq më tepër ato do t’i përkasin kryesisht asaj pjese të biznesit, që ka “notuar” ndër vite në paligjshmëri dhe evazion fiskal, përmes shmangies së plotë, zvogëlimit apo mospagimit të detyrimeve fiskale, duke përfituar edhe prej lidhjeve korruptive apo kompromentuese me inspektorë e drejtues tatimesh të të gjitha niveleve nga baza në qendër dhe anasjelltas. Vërtet do të  ketë për këtë lloj biznesi të vogël, një farë  kostoje shtesë për mbajtjen dhe administrimin e llogarive kontabile në marrëdhënie me organet tatimore, apo pajisjen me kasë fiskale, financimin e së cilës gjykoj se do të ishte më mirë ta merrte përsipër buxheti i shtetit, në mënyrë direkte apo indirekte, përmes zbritjes së vlerës së saj, qoftë  dhe pjesërisht nga detyrimet e ardhshme fiskale, por të propagandosh sikurse themi më sipër, se me hyrjen në skemën ligjore të TVSH-së, të subjekteve të kësaj kategorie, çmimet automatikisht do të rriten me rreth 20%, do të thotë se je ose antireformist, ose analfabet i shkencave ekonomike e matematikore, duke sajuar e interpretuar lloje të ndryshme përrallash, të cilat i shërbejnë vetëm përkeqësimit të mëtejshëm të situatës negative të sistemit fiskal në vendin tonë.

Në ndryshim nga këto deklarata e prononcime aprofesionale e qesharake në përmbajtje, sikurse argumentojmë ekonomikisht dhe matematikisht më  sipër, normalisht rritja e çmimit mund të shkojë  deri në 5% dhe kjo mund të ndodhë vetëm në ato tregje mallrash dhe shërbimesh të veçanta, në të cilat konkurrenca e shitësve në to është në nivele shumë  të ulëta dhe/ose kërkesa për këto mallra e shërbime në lidhje me çmimin është joelastike.

Nga ana tjetër, në një ekonomi tregu që funksionon normalisht, vendosja e një take të re, apo rritja e një takse ekzistuese për njësi malli përfshihet pjesërisht në rritjen e çmimit për njësi të këtij malli, duke ia ngarkuar atë konsumatorit, ndërsa pjesa tjetër përballohet nga vetë subjekti në rolin e prodhuesit/shitësit, duke ia ngarkuar atë kostos së  aktivitetit të tij, ose e thënë ndryshe, zvogëlimit të fitimit bruto për njësi malli.

Si rregull ekonomiko–shkencor, nëse për një mall vendoset një taksë e re, apo rritet një taksë ekzistuese për njësi të këtij malli, atëherë pjesa më  e madhe e kësaj takse i ngarkohet vetë subjektit përkatës, kur elasticiteti i kërkesës në lidhje me çmimin është më i madh se sa ai respektiv i ofertës, ndërsa pjesa tjetër, më e vogël e kësaj takse i ngarkohet konsumatorit në formën e rritjes së çmimit për njësi malli, që paguhet prej tij në blerje,  ndërkohë që ndodh e kundërta në rastin e kundërt. Fatkeqësisht, përvoja shqiptare e të bërit biznes jo vetëm që nuk e ka respektuar këtë rregull, por përkundrazi, sa herë që është vendosur një taksë e re apo është rritur një ekzistuese, subjektet e biznesit në përgjithësi e kanë përfshirë të gjithë atë, madje edhe në masë më të madhe, në rritje çmimi në dëm të  konsumatorit.

Përfshirja e të gjithë biznesit të vogël në skemën ligjore të TVSH-së, varianti më efektiv i reformimit fiskal.

Megjithëse ekzistojnë mendime dhe opsione të ndryshme në lidhje me përfshirjen tërësore apo pjesore në  skemën ligjore të TVSH-së, të subjekteve të   biznesit të vogël me xhiro vjetore deri në 5 milionë lekë të reja, gjykoj se varianti i përfshirjes tërësore, pavarësisht nga niveli i xhiros vjetore, i cili aktualisht ndahet në dy fasha (deri në 2 dhe mbi 2 deri në 5 milionë lekë), do të ishte më   rezultativi në funksion të konsolidimit të sistemit fiskal në vendin tonë, pasi do të kontribuonte ndjeshëm në minimizimin e evazionit fiskal në të  ardhmen, duke bërë të mundur ndjekjen, gjurmimin, evidentimin dhe vjeljen për llogari të buxhetit të  shtetit, të këtij detyrimi në të gjitha hallkat e zinxhirit tregtar, që fillon me prodhuesit apo importuesit e mallrave/shërbimeve dhe përfundon me subjektet tregtare, të cilat realizojnë shitjen përfundimtare të tyre të konsumatori final. Nga ana tjetër, do të  bëhej e mundur të vendosej në tregjet e mallrave dhe shërbimeve, një konkurrencë më e ndershme dhe e barabartë midis të gjitha subjekteve ekonomike, si dhe do të ndërgjegjësohej më shumë  publiku në lidhje me pajisjen me kupon tatimor në çdo blerje të kryer, duke e siguruar atë se TVSH-ja dhe detyrimet e tjera fiskale të paguara prej tij do të  përfundonin në buxhetin e shtetit dhe jo në xhepat e hajdutërisë dhe korrupsionit. Natyrisht që kjo e fundit kërkon paraprakisht ndërmarrjen e një fushate propaganduese, profesionale dhe ndërgjegjësimi të subjekteve të biznesit dhe publikut, të kryer nga ekspertët e vërtet të ekonomisë dhe legjislacionit, ndërkohë që me keqardhje konstatojmë se këshilltarët, drejtuesit e institucioneve kryesore ekonomike të vendit, si dhe doktorët e profesorët e ekonomisë janë   shumë  larg  rolit e misionit që u takon, aq më   tepër që rrogat dhe shpërblimet e tjera që marrin nga shteti janë të vlerave të larta të konsiderueshme monetare. Korrektesa në zbatimin e legjislacionit nga kjo kategori e biznesit të vogël, e cila deri tani krahasuar me kategoritë e tjera të biznesit, ka qenë shumë më pak e monitoruar dhe kontrolluar prej strukturave përkatëse të administratës tatimore, është më e rëndësishme se shtesa e të ardhurave buxhetore, që pritet të sjellë përfshirja e saj në skemën ligjore të TVSH-së.

Vetëm duke i vendosur të gjitha subjektet e biznesit, në kushte të barabarta të trajtimit përmes ligjit, ku mbizotëron drejtësia, profesionalizmi, paanshmëria dhe zbatimi i parimeve të ekonomisë së tregut, merr kuptim dhe tingëllon aktual, përcaktimi gjenial i dhënë nga Luigji XIV i Francës, ku sipas të cilit: “Efektiviteti i vjeljes së taksave mund të krahasohet me efektivitetin e rrjepjes së patës në mënyrë të tillë, që të merret maksimumi i puplave me minimumin e të bërtiturave”.

(BalkanWeb)

Për t’u bërë pjesë e grupit "Balkanweb" mjafton të klikoni: Join Group dhe kërkesa do t’ju aprovohet menjëherë. Grupi Balkanweb
Etiketa: