MATTHEW SYED
Përtej hapësirës së stacionit hekurudhor më tërheq ai, i ulur në një stol mes dhjetëra refugjatëve të tjerë ukrainas. Ndoshta është diçka në sytë e tij, të lodhur por sfidues, ose ndoshta është pamja e vëllait të tij më të vogël duke qarë ndërsa nëna e tij fle e turbulluar pas një udhëtimi me gjatësi të papërcaktuar. Djali i bën shenjë. “Unë mund të flas pak anglisht,” pëshpërit ai. “Emri im është Oleksandr. Dëshiron të flasësh me mua?”.

Unë jam në qytetin kufitar polak të Przemysl, dhe, të jem i sinqertë, po përpiqem t’i përballoj të gjitha. Është një privilegj i frikshëm të dëshmosh skenat e refugjatëve të grumbulluar në të ftohtë, me sy të përhumbur, trupa të rraskapitur, baballarë dhe bashkëshortët e lënë pas për t’u përballur me bombardimet e pamëshirshme.

Jam këtu për të parë dinamikën e kësaj krize të refugjatëve, por edhe rolin e Polonisë. Është një komb që është parë si një largues nga vlerat perëndimore, një komb që urren emigrantët, një vend që simbolizon krizën në liberalizëm. Megjithatë, sa më gjatë të qëndroj këtu, aq më shumë zbuloj miopinë e kësaj narrative, të shtyrë nga partnerë të supozuar më të shkolluar të BE-së si Gjermania dhe Franca.

Por më lejoni të kthehem te Oleksandr, një djalë i vogël ukrainas me një zemër të madhe. Krahët e tij janë rreth vëllait të tij ndërsa ai flet, në anglisht të çalë, jo për vuajtjet e tij, por për përgjegjësinë që ndjen për nënën dhe vëllanë e tij – ai është vetëm 12 vjeç. “Udhëtuam për tre ditë dhe menduam nëse do të vriteshim nga aeroplanët,” thotë ai. “Por unë nuk doja të largohesha nga Ukraina. Doja të luftoja me Putinin me babanë.” Nëna e tij, e zgjuar nga gjumi, e përqafon fort, një i rritur para kohës së tij.

Lëviz nëpër trasenë e stacionit neo-barok, piktura të bukura sipër, mjerim poshtë. Unë flas me Tatianën dhe katër fëmijët e saj, shtëpia e të cilëve në rajonin e Donbasit u trondit nga bombardimet ajrore dhe të cilët u grumbulluan në një bodrum për dy javë, në të ftohtë, të frikësuar, të uritur. Unë flas me Maria nga Kharkiv, e cila udhëtoi për gjashtë ditë për të shpëtuar nga ferri i Putinit, me vajzën e saj gjashtëvjeçare Anna.

Kur e pyes se si ia kanë dalë, ajo më tregon një foto që ka vizatuar vajza e saj. Është një buzëqeshje e madhe, një imazh që e shikojnë sa herë ndjehen të frikësuar për fatin e bashkëshortit dhe babait të lënë pas. “Fotografia na bën të ndihemi të lumtur dhe të sigurt”, thotë ajo në heshtje.

Me çdo histori, një piksel i ri shfaqet në panoramën e luftës së paprovokuar të Putinit, një pasqyrë e re për paudhësinë e saj. Në një korridor të ngushtë flas me Luizën, një gjyshe, kujtimet e së cilës shkojnë në Luftën e Dytë Botërore, e ulur pranë vajzës së saj, Andzelës, e cila është në karrocë pas një goditjeje tre vjet më parë, dhe dy nipërve. Ajo është një kuzhiniere në pension dhe flet me krenari për specialitetin e saj të orizit, mishit, karotave të grira dhe qepëve. Ju mund të shihni forcën e saj, ngrohtësinë e saj, sytë e saj kafe të gjerë që dalin në zemrën time. “Ne nuk donim të largoheshim nga shtëpia jonë,” thotë ajo. “Ne donim të sfidonim Putinin. Por ne nuk do të dorëzohemi; njerëzit tanë do të vazhdojnë deri në fund.”

Dhe kjo përmendje e Putinit lë të kuptohet ndoshta faktorin më të spikatur në këtë qytet kufitar. Të pasurit dhe të varfrit, polakët dhe ukrainasit, punonjësit e ndihmës dhe oficerët e policisë, të gjithë janë të bashkuar në një emocion të brendshëm. Ata e urrejnë liderin rus. Ata e bëjnë këtë me një ndjenjë të tillë, saqë shumë turpërohen kur përmend emrin e tij. Urrejtja nuk është e drejtuar kundër popullit rus, por kundër vetë Putinit: njeriut, psikopatia e të cilit çoi në këtë zjarr dhe krizën më të madhe evropiane të migracionit që nga Lufta e Dytë Botërore.

“Unë jam ruse me origjinë, por dua të vras Putinin,” thotë Anna, duke mbajtur dorën e vajzës së saj. “Ndihem në faj që i përdor këto fjalë. Por kur mendoni për atë që ai ka bërë, gënjeshtrat që u thotë njerëzve të tij, njerëzit e pafajshëm që ai është i gatshëm të vrasë, a mund të më fajësoni mua? Unë kam një shok që ka vdekur. Burri im është ende atje. Ai e quan veten president, por ai është Hitleri i ri.”

Lindja e Polonisë është një peizazh kodrinash, fshatrash të shpërndarë dhe prona të vogla. Shkoj përpjetë drejt pikës kufitare në Kroscienko dhe vë në dukje përsëri kontrastin e mprehtë midis terrenit të bukur dhe tragjedisë që përmban vargjet gjarpëruese të grave dhe fëmijëve që ngrenë çanta. Nga pikëpamja ime mbi qendrën mbajtëse shoh një zgjua aktiviteti teksa fëmijët hanë supë të servirur nga kontejnerë të mëdhenj cilindrikë të ngrohur nga flakët e zhveshura dhe nënat e tyre kërkojnë informacion se çfarë autobusi do t’i çojë në shtëpitë e tyre të përkohshme.

Prej këtu, ideja se Polonia është një komb jo mikpritës duket më shumë se pak turbulluese. Është e vërtetë se ajo u tërhoq kundër skemës së zhvendosjes së BE-së për sirianët që ikin nga konflikti në vitin 2015, duke lënë të kuptohet dyshimi për multikulturalizëm dhe ajo që shumë polakë të rinj më thonë është një fanatizëm i vazhdueshëm kundër jo të bardhëve. Por armët e hedhura rreth dy milionë refugjatëve ukrainas megjithatë janë duke u parë, jo më pak duke pasur parasysh tendosjen në rritje në shërbimet publike, veçanërisht rreth Varshavës.

Anna, një inxhiniere që riparon kompjuterë në Przemysl, ka një familje që qëndron në dhomën e saj rezervë dhe me kënaqësi do të merrte më shumë. Lucian, në të njëzetat e tij, tashmë ka ofruar të marrë një refugjat tjetër, pavarësisht se ka tre në banesën e tij të vogël. “Ju bëni atë që mundeni për këta njerëz të guximshëm,” thotë ai.

Në qendrën e mbajtjes në një ish-arkadë tregtare shoh dhjetëra të tjerë vullnetarë, shumë prej të cilëve janë të gatshëm t’i çojnë refugjatët nëpër Evropë për t’i ribashkuar me miqtë ose familjen. Më kujtohen fjalët e predikuesit anglikan Henry Melvill. “Një mijë fije na lidhin me njerëzit tanë; dhe midis atyre fibrave, si fije simpatike, veprimet tona funksionojnë si shkaqe dhe ato na kthehen si efekte.”

Dhe këtu shoh një rrëfim të ndryshëm nga ai që ka ardhur nga Berlini dhe Parisi: një histori e Polonisë jo si një rrëshqitëse nga vlerat perëndimore, por si një mbrojtëse e tyre. A nuk kishte të drejtë Polonia të kërkonte sanksione më të forta kundër Rusisë pas aneksimit të Krimesë? A nuk ishte e mençur të protestohej kundër varësisë gjermane nga gazi rus? A nuk ishte e justifikuar të dridheshe pasi fuqitë e BE-së vazhduan t’i dërgonin armatim një njeriu që kishte rrafshuar Grozny-n dhe Aleppon, edhe pas embargos së armëve të 2014-ës?

Në këtë pikë të fundit, projekti “Hetoni Evropën” ka zbuluar se vendet e BE-së i kanë furnizuar Rusisë me pajisje ushtarake prej 346 milionë eurosh, duke përfshirë raketa, avionë, raketa, silurë dhe bomba, midis 2015 dhe 2020: armët tani përdoren për të shkaktuar shkatërrim. Gjermania dhe Franca ishin shkelësit më të këqij, duke shfrytëzuar zbrazëtirat e “përdorimit të dyfishtë” për të armatosur Putinin. A ishte kjo mbrojtje ndaj vlerave liberale apo ishte ndjekja e interesit vetjak të zhveshur në kurriz të aleatëve demokratikë?

Ndërsa po ngas në krahun lindor të këtij kombi të madh, kjo është pyetja që vazhdon të më shqetësojë. Polonia nuk ka mbrojtje natyrore (malet Karpate janë në jug), kështu që kufiri i saj lindor prej 700 miljesh është i pashpresë i ekspozuar. Ky është një komb i gdhendur nga Habsburgët, Prusia dhe perandoria ruse, i fshirë nga harta për 123 vjet, përpara se të shtypej nga bolshevikët. Si mund të kishte injoruar Perëndimi në këtë kontekst thirrjet për ndihmë të kësaj demokracie të re? Si mund të mos kishim arritur të kuptonim ankthin e saj se anëtarësimi në NATO mund të rezultonte i pavlefshëm në rast të një pushtimi rus? Ky është një komb që është tradhtuar më parë.

Dhe a nuk është e turpshme që vetëm tani fuqitë e mëdha perëndimore po përpiqen të veprojnë sipas këshillës së Polonisë? Është një pikë e bërë nga Aleks Szczerbiak, profesor i politikës në Universitetin e Sussex. Gjermania ka rritur shpenzimet e mbrojtjes dhe ka pezulluar Nord Stream 2; Britania është përballur me varësinë e saj ndaj parave të pista ruse; madje edhe Amerika është duke lënë të kuptohet për të ofruar atë që Polonia gjithmonë dëshironte: një bazë të duhur të NATO-s dhe jo një prani në rrjet me pak aftësi reale.

Ishte poeti Robbie Burns ai që tha se ne duhet “ta shohim veten ashtu siç na shohin të tjerët”. Dhe ky, do të sugjeroja, është mësimi më i spikatur për fuqitë perëndimore. Polonia nuk ishte një rrëshqitëse, por një zile, duke u zhvendosur djathtas nga frika ekzistenciale po aq sa nga racizmi fillestar. Si një komb që nuk është pushtuar me sukses që nga viti 1066, ndonjëherë e kemi të vështirë të kuptojmë se si frika kalohet nga prindërit te fëmijët, të koduara në histori vuajtjesh dhe rrënjosjeje në psikikën e një kombi.

Unë e urrej ksenofobinë dhe ndërhyrjen gjyqësore të Partisë Ligj dhe Drejtësi (siç bëjnë shumë polakë) dhe shpresoj që ajo të refuzohet në zgjedhjet e ardhshme. Por unë gjithashtu e kuptoj pse investoi në mbrojtje dhe siguri kibernetike edhe pse fqinji lindor i Polonisë mbeti i ekspozuar. Siç tha Szczerbiak: “Është e pamundur të kuptosh politikën e Polonisë, nëse fillimisht nuk gjen kohë për të kuptuar historinë e saj. Perëndimi vazhdimisht ka dështuar ta bëjë këtë.”

Unë udhëtoj për në vendkalimin kufitar Medyka 40 milje në veri dhe vërej një piano me madhështi në anë të rrugës – një pamje e papërshtatshme. David është një pianist koncerti, i cili është larguar me makinë nga Gjermania për të siguruar ngushëllim për refugjatët. Luajtja e tij është verbuese pasi ai fillon me Piano Man të Billy Joel dhe kalon te Beatles.

Ndërsa refugjatët e tyre në qindra kalojnë, unë jam goditur edhe një herë nga guximi i tyre i qetë. Gratë buzëqeshin dhe fëmijët japin përshëndetje me grusht. Vërej një vajzë që dridhej me një shall ngjyrë kafe dhe pallto me kapuç; ajo mban një pelush gri pothuajse identik me lodrën më të dashur të vajzës sime Evie. U shtriva për të përkëdhelur flokët e vajzës dhe vërej se faqet e mia janë lagur nga lotët.

Ndërsa Davidi vazhdon të luajë, e gjej veten duke u zhytur në një ëndërr. Pyes veten, çfarë do të bëjnë historianët e ardhshëm për një epokë mistike kur konflikti u rikthye në Evropë, frika e luftës bërthamore u rindez dhe një hero i pamundur i quajtur Volodymyr iu drejtua legjislaturave të botës përmes Zoom duke iu shmangur tentativave për vrasje?

Të paktën një gjë është e qartë: Putini ka arritur i vetëm atë që Perëndimi nuk arriti ta realizonte në 30 vjet: unitetin e qëllimit. Perëndimi qëndron, pak a shumë, i bashkuar – edhe nëse janë vetëm ukrainasit ata që po derdhin gjak për të mbajtur Rusinë larg. Finlanda dhe Suedia po mendojnë të bashkohen me NATO-n. Zvicra ka hequr dorë nga neutraliteti. Sanksionet kafshojnë gjithnjë e më thellë (megjithëse ato duhet të shkojnë më tej). Edhe populli rus – të paktën ata që nuk kanë shpëlarë trurin nga propaganda e Kremlinit – po largohen me tufa, ndoshta ikja më e madhe e trurit në këtë shekull.

Në këndvështrimin e gjatë të historisë, kjo betejë do të shihet si pjesë e një konfrontimi më të gjerë midis demokracisë liberale dhe forcave të autoritarizmit. Edhe tani, Tajvani po përgatitet kundër ekspansionizmit të Presidentit Xi, i cili ende nuk e ka dënuar luftën në Ukrainë. Byroja politike kineze është po aq e shqetësuar sa Putini për të minuar Perëndimin, me frikë se nëse reputacioni i demokracisë ngrihet sërish, kontrolli i tyre mercenar mbi pushtetin do të dobësohet.

Këto janë aksionet me të cilat përballemi, të vetëdijshëm se nëse nuk rrimë së bashku, do të varemi veçmas. Vargu i tretë i poemës Ode të Arthur O’Shaughnessy përfundon: “Sepse çdo moshë është një ëndërr që po vdes, ose një ëndërr që po lind”. Në epokën e re që filloi më 24 shkurt, është jetike që asnjëri prej nesh në Perëndim të mos e marrë më të mirëqenë mënyrën tonë të jetesës.