Ish-ministri socialist i Mbrojtjes, Sabit Brokaj, e cilëson skandal dekorimin e Presidentit të Republikës për 67 nacionalistët e vrarë në vitin 1943 me urdhër të Mehmet Shehut.
Në një intervistë për gazetën “Panorama”, hedh poshtë edhe përcaktimin e kreut të shtetit si nostalgjikë të Enverit dhe diktaturës të gjithë ata që e kanë sulmuar atë për këtë dekorim.
Sipas Brokajt, vetë Enveri dhe Mehmet Shehu reflektuan për këtë ekzekutim të këtyre nacionalistëve, në kushtet e një lufte. Brokaj, si dhe historianë të tjerë që kanë reaguar këto ditë, i sheh ballistët të
rreshtuar në krah të pushtuesve. Ai e cilëson presidentin ballist që merret me ballistët e shkretë, për të cilët, sipas tij, mund të analizonte se është bërë gabim që janë vrarë, të respektoheshin ligjet e luftës etj., etj., por nuk i kualifikon dot si dëshmorë.
Për Brokajn, edhe ky dekorim lidhet me përpjekjet për të glorifikuar Ballin Kombëtar gjatë luftës dhe të zhvlerësojë sa më shumë Luftën Nacionalçlirimtare. Edhe pse ka dhënë urdhrin për pushkatimin e 67
nacionalistëve, në gjaknxehtësinë e një lufte, Mehmet Shehu për Brokajn mbetet ushtaraku më i formuar që ka nxjerrë vendi, të paktën nga Lufta e Dytë Botërore e këtej, por dhe një burrë shteti i padiskutueshëm i sistemit të diktaturës.
Presidenti i Republikës ka dekoruar si “Martirë të Demokracisë” 67 nacionalistë të pushkatuar me urdhër të Mehmet Shehut, në vitin 1943, ndërsa i cilësoi të gjithë ata që janë shprehur kundër këtij dekorimi si nostalgjikë të Enverit. Si e vlerësoni këtë dekorim të presidentit?
Ky është skandali i radhës i këtij lloj presidenti. Reagimi i Nishanit tregon se niveli i tij i arsyetimit është krejtësisht banal, sepse kur bëhet fjalë për nostalgjikë ose jo nostalgjikë, i bie që Enveri nuk paska qenë nostalgjik, por paska pasur edhe ai dhimbje ndaj këtij ekzekutimi, sepse e ka dënuar edhe ai që në atë kohë. Madje e ka dënuar veten e tij edhe Mehmet Shehu. Dhe kur ata e dënuan, nuk mund të ketë shqiptar sot që këtë akt që edhe autorët e tij ndiejnë dhimbje, ne të tjerët të mos e ndiejmë këtë dhimbje. Pra, këtu nuk bëhet fjalë për nostalgji. Ky reagim i presidentit tregon se në çfarë niveli është ai. Por reagimet për t’i vënë emrin real kanë të bëjnë me dinjitetin e një periudhe dhe të një populli. Është krejtësisht qesharake dhe jo serioze që ata që u ekzekutuan në atë kohë dhe në atë mënyrë, t’i konsiderosh se luftuan për demokraci kur dihej se Balli ishte i rreshtuar me pushtuesin. Pavarësisht atyre që ishin aktorët e mëdhenj, kriminelë, kishte edhe nga këta le të themi fatkeqë që i morën me vete. Por cili udhëheqës dhe drejtues lufte në një moment flagrant të tillë do të analizonte se cili ishte i gënjyeri dhe cili jo, kur të gjithëve iu bë thirrje që të dilnin mënjanë dhe të distancoheshin. Kur arsyetohet me një mendje të ftohtë, kjo nuk do të thotë se ka nostalgji. Sepse justifikues pas ekzekutimit të tyre nuk ishte as Mehmet Shehu dhe as Enver Hoxha. Asnjë historian nuk mund të thotë se ata luftuan për demokraci, këtë mund ta thotë vetëm Nishani, as Berisha nuk e ka thënë dhe nuk e ka bërë këtë dekorim, sepse e ka ruajtur veten.
Pse e konsideroni skandal vendimin e presidentit?
E quaj skandal i radhës, sepse janë të shumta skandalet e tij që bën vlerësime, dekorime, bllokime ligjesh të paprincipta. Ai ka përcaktuar një trase të vetën ku ecën, e cila ka të bëjë me bindjen ndaj Berishës për gjëra që Berisha nuk i ka bërë vetë dhe nuk besoj se do t’i bënte kurrë, një besnikëri e verbër ndaj tij dhe ku mungon krejtësisht principi i vlerave. Në rastin konkret, do ta lidhja edhe me një diskutim të gjerë që u bë gjatë kësaj periudhe mbi luftën civile dhe Luftën Nacionalçlirimtare, ku pati më shumë se herë të tjera shkrime apo zëra që kërkonin të glorifikonin Ballin Kombëtar dhe të ulnin Luftën Nacionalçlirimtare. Në këndvështrimin tim që ndoqa këtë debat, m’u duk se doli më keq kjo periudhë për ballistët, ku donin ta ngrinin. Historianë seriozë, me dokumente të aleatëve dhe të vetë gjermanëve provuan shumë më tepër situata, qëndrime, politika të gabuara të Ballit Kombëtar nga ç’kishte nxjerrë vetë Enver Hoxha për ta. Kjo edhe për faktin se tani janë hapur dhe arkivat e asgjë nuk është sekret. Ata që pretendonin se Balli kishte qenë një formacion dhe forcë politike që kishte luftuar për çlirimin e vendit, dolën më të baltosur se ç’janë dënuar dikur me dokumente dhe pa dokumente Pra, ata elementë të luftës civile në Shqipëri, më shumë dilnin te përfaqësuesit e Ballit Kombëtar, që spiunonin, vrisnin prapa krahëve etj., etj., sesa te partizanët. Natyrisht, një luftë ka dhe kundërpërgjigjen e vet.
Si është zhvilluar kjo masakër?
Kjo ka qenë një ngjarje e njohur dhe e shkruar. Në një kalim të parë të Brigadës së Parë Sulmuese nuk vrau asnjë person edhe pse iu kundërvunë me armë. I paralajmëruan dhe kur ata i qëndruan Brigadës, ndodhi ajo që ndodhi. Iu kthye Brigada në një periudhë lufte.
Por këta përfaqësues të Ballit në këtë betejë janë konsideruar si robër lufte dhe si të tillë nuk duhet të ekzekutoheshin, por të dorëzoheshin.
Mund të diskutohej, por brenda kontekstit të luftës dhe si robër, por nuk mund t’i quash martirë. Cili ishte kontributi dhe vlera e tyre për çlirimin e vendit nga pushtuesi i huaj?! Kjo duhet vlerësuar nga presidenti. Këtë presidenti nuk e përfill, por mjaftohet me faktin se ata ishin kundër partizanëve dhe një president ballist merret me ballistët e shkretë, për të cilët mund të analizonte se është bërë gabim që janë vrarë, të respektoheshin ligjet e luftës etj., etj., por nuk i kualifikon dot si dëshmorë. Tërë këto veprime që u gjallëruan gjatë këtij viti nuk sollën asgjë të re. LANÇ-i mbetet vlerë e padiskutueshme dhe ata që gabuan, edhe pse u bënë përpjekje për t’i glorifikuar në mënyrë artificiale, historia i ka vendosur në lartësinë e tradhtarit dhe bashkëpunëtorit me pushtuesin.
Ju i shihni të gjitha këto përpjekje për të vënë një shenjë barazimi mes aktivitetit të Ballit Kombëtar dhe forcave çlirimtare?
U përpoqën të vendosnin shenjë barazimi, por janë dy vlera krejt të ndryshme, dhe çdo përpjekje për ta rikuperuar këtë histori, e ka dëmtuar realisht Ballin. Dolën materiale që janë të pakundërshtueshme, që nuk i lëvizin pozicionet e vendosura në histori. Rivlerësimi i historisë duhet bërë nga historianët, por thelbi i historisë nuk ndryshon.
Nisur dhe nga ky akt, si duhet parë figura e Mehmet Shehut, i cili ishte ai de facto komandanti i luftës në aksion dhe jo në Shtabin e Përgjithshëm?
Mehmet Shehu është një nga udhëheqësit kryesorë të luftës, që përcaktoi edhe fitoren. Këto vlerësime janë dhënë edhe nga kundërshtarët e tij, edhe gjeneralët gjermanë dhe anglezë. Ai ka qenë dhe deri më sot mbetet ushtaraku më i formuar që ka nxjerrë vendi, të paktën nga Lufta e Dytë Botërore e këtej. Kjo është e provuar. Ndërkaq, për veprimet gjatë luftës, si kjo e Lushnjës, ai vetë ka bërë autokritikë dhe Enver Hoxha e ka dënuar. Por lufta në vetvete është krim, atje vritesh, vriten njerëz, ka shkelje sa të duash. Por në luftë ai ka qenë ushtaraku më i mirë që kemi pasur dhe një burrë shteti i padiskutueshëm i atij sistemi.
Pas vizitës së kryetarit të Parlamentit, Meta, në Greqi, e cila u cilësua pozitive, ministri i Jashtëm grek, Kotzias, kërcënoi me ushtri dhe ekonomi, duke bërë një shantazh të hapur nëse diskutohet çështja çame. Si i vlerësoni këto deklarata?
Nga goja e një diplomati një deklaratë e tillë është një skandal. Nga goja e cilitdo politikan në Europë është një skandal. Nga goja e një politikani fqinj është më shumë sesa skandal. Edhe me fqinjin, edhe kur marrëdhëniet janë fare mirë, politikat duhen bërë serioze, me autoritet dhe patjetër të shihen interesat kombëtare. Deklarata e Kotzias është refleks i politikës së nënshtruar shqiptare të pas viteve ’90. Shqiptarët në raportet e politikës me fqinjët i kanë shpërfillur interesat kombëtare, kanë qenë inferiorë ose për interesat politike të ditës kanë shkelur mbi interesin e shtetit dhe vetiu dalin deklarata të tilla. Por, nga ana tjetër, kjo ka të bëjë edhe me konceptin e politikanëve shqiptarë mbi shtetbërjen.
Politika jonë e jashtme po udhëhiqet nga parimi “zero probleme me fqinjët”, kur me Greqinë kemi shumë çështje të hapura që kërkojnë zgjidhje?
Ky është kompleksi i inferioritetit, që ti të fshihesh pas gishtit apo të mbyllësh sytë përballë problemeve, ndërkohë që fqinji të mohon çështjen shqiptare, siç është çështja çame. Dua të them një detaj; në vitin 1999, ne dinim që ligji i luftës ishte hequr dhe në atë kohë me Presidentin Meidani po e diskutonim këtë çështje. Pyetëm në Ministrinë e Jashtme dhe në mënyrë jo të përcaktuar se ligji i luftës është hequr nga Greqia. Atëherë unë u lidha me Atasheun tonë në Greqi, Zeno Jahaj, dhe i kërkova që të interesoheshin zyrtarisht nëse ligji i luftës ishte abroguar nga Parlamenti grek apo jo. Ata i dërguan informacion Ministrisë së Jashtme duke thënë se ligji i luftës ishte në fuqi. Si mund të bësh politikë të jashtme me hamendësime?! Ose të marrim skandalin e Kosinës me varrezat greke. Shihen që varret në Këlcyrë ishin bosh, cili ishte qëndrimi i qeverisë shqiptare se në ato varre nuk kishte eshtra të ushtarëve grekë, por të fëmijëve dhe grave civile?! Ky nuk është dinjitet. Nuk bëhej fjalë për aspektin human, por synim politik. Nëse do flisnim për aspekt human, do të isha dakord që të bëhej një lapidar për të rënët e ushtrisë greke në Shqipëri. Konfliktet lindin jo kur dy vende bëjnë politikë me dinjitet, por kur njëri hiqet zvarrë dhe tjetri bën kaposhin. Meqenëse ne me duart tona e shkatërruam ushtrinë tonë dhe sot nuk kemi ushtri, del ministri grek dhe flet se ne jemi superiorë ndaj jush edhe ushtarakisht. Por kur kishim ushtrinë tonë, nuk e ka diskutuar ndonjëherë këtë çështje, sepse në një ballafaqim ushtarak që ne kemi bërë me Greqinë, arritëm t’i zmbrapsim edhe pa u konsoliduar ende si shtet. (Panorama)
