“Ai nuk e dinte realisht se kur jeta e tij mori një kthesë tjetër. Kur u shkëput nga jeta e përditshme e njerëzve, zyrtarëve të zakonshëm të perandorisë dhe hyri në botën e madhe të pushtetit. Nuk dinte ta
thoshte me saktësi këtë. Kalimi nga njëra tek tjetra është rrallë kërcitës, evident, i dukshëm. Zakonisht rrugëtimi dhe hyrja midis të dyjave, pra nga bota e mjerë siç e quante ai, tek bota e të
fortëve, është gjithnjë e ngadalshme, një proces i gjatë dhe selektiv. E kundërta, dalja nga bota e të
fortëve dhe rrokullisja sërish në botën e të dobtëve ndodhte gjithnjë në pak ditë, në pak kohë, madje
herë­herë në pak orë”. Historia botërore ka njohur shumë burra që kanë përshkuar këtë rrugë. Janë
ngritur piedestaleve, pas sakrificash, metamorfozash, shkeljesh mbi veten dhe të tjerët, mohimesh…
e më pas janë përplasur në baltë.

Në rastin më të mirë janë harruar dhe e kanë ngrysur në turpin e tyre, por më së shumti janë quajtur
tradhtarë dhe shpagimi ka qenë vdekja. “Pushteti – Magjia, makthet dhe fundi i tij” titullohet romaniese i gazetarit Blendi Fevziu, i cili rimerr edhe një herë një motiv, që migron nga shekulli në shekull, për të ardhur në ditët tona, me të njëjtën përmbajtje, por në të tjera forma, ndoshta më të sofistikuara.

Për t’i dhënë një karakter më universal, veprën e tij autori e vendos në Perandorinë Osmane, e cila
po përjetonte grahmat e saj të fundit. Edhe Shqipëria asokohe ishte e pavarur. Zanafillën për të na përshkruar gjithë trajektoren e ngritjerënies së Vezirit të Madh të Perandorisë, ai e merr në përballjen e fundit mes vezirit dhe sulltanit,
teksa ky i fundit i përplas në fytyrë akuzat për tradhti ndaj perandorisë, duke shërbyer si agjent i
shteteve të tjera. Dhe në fund mbyllet me një vrasje­vetëvrasje.

Edhe pse autori, në parathënien e librit i thotë lexuesit të mos lodhet të kërkojë ngjashmëri te
personazhe historikë, është e pamundur që në personazhin e Vezirit të mos shohësh figurën e ish-kryeministrit shqiptar Mehmet Shehu, numrit 2 të diktaturës komuniste, i shpallur poliagjent nga vetë
Enver Hoxha.

Dhe fundi i tij: Një letër drejtuar diktatorit dhe një plumb në zemër. U vra apo u vetëvra? Siç shkruan
Fevziu në librin e tij: “Ata do të vinin patjetër. Nuk do të harronin. Nuk kishin harruar kurrë”.

NGA LIBRI
Sulltani po e priste. Veshur me dollomanë e vjetër prej veluti jeshil të stërgjyshit të tij, që mbi rrobat moderne të komandantit të ushtrisë, dukej aq demode. I bëri shenjë të ulej dhe Veziri dalloi se si tiparet e tij përgjithësisht miqësore, qenë mprehur dhe kishin ngrirë atë moment. Trupmadh, i
kërrusur, me mjekër të thinjur dhe me shpatën që i zgjatej deri tek kyçet e këmbëve ai ngjante edhe
më i mpakur.
Burri mendoi një moment se mpakja e sulltanit shkonte paralel me mpakjen e perandorisë. Çdo herë
që ajo humbte një pjesë toke, një territor të trashëguar nga paraardhësit e tyre të ndritur dhe fitimtarë, sulltani zvogëlohej edhe fizikisht. Ishte një lidhje e pashpjeguar, por për të cilën qe i bindur.
Siç qe i bindur për pamundësinë e sulltanit, të tijën dhe gjithë besnikëve të perandorisë për ta ndalur
këtë. Këtë mpakje apo ngushtim që i kishte sjellë armiqtë e perandorisë në dyert e kryeqytetit të
lavdishëm të saj, Stambollit.
Thellë­thellë e kishte menduar mpakjen e Perandorisë si atë të një njeriu. Kishte lindur e vogël si një
fëmijë. Diku, rrotull një fshati apo disa fushash të Azisë Qendrore. Kishte rezistuar atje, në beteja
epike me mongolë dhe gjithfarësoj fisesh dhe bandash të egra. Ishte rritur pak nga pak si një fëmijë.
Kishte ecur tej, përmes betejash të lavdishme dhe fitoresh mbresëlënëse.
Derisa një ditë kishte ndaluar. Madje kishte nisur procesi i kundërt. Tamam si një njeri. Kishte nisur të rrudhej, të humbiste madhësi, të zvogëlohej nga të gjitha anët. Karvanët nuk shkonin më tutje, fqinjët ishin modernizuar, ndërsa ata nuk sillnin më asgjë të re. Dhe atë moment kishte nisur edhe beteja e brendshme. Një zullumnajë akuzash, thashethemesh, historish të qena dhe të paqena.
Kur gjërat nuk ecin faji gjendet tek armiku. Kur armik nuk ka, ai sajohet. Sajohet sipas inateve,
mërive, xhelozive, pasurisë apo pushtetit që ke. Perandoria qe kthyer në një pazar akuzash ku
intrigantët ishin gjithnjë pararoja e gjithçkaje. I mendoi të gjitha këto në një fragment sekonde, ndërsa tjetri i qëndronte përballë. Njeriu më i fuqishëm i perandorisë, njeriu që kishte pasur gjithnjë në dorë fatin e tij dhe që sot, shkonte përtej kësaj, i kishte në dorë vetë jetën.

U përpoq që në fillim të vendoste një lidhje me tjetrin, t’i jepte apo merrte një sinjal, por e pati ta
pamundur. Sytë e sovranit i rrëshqisnin dhe atij i dukej sikur nuk gjente dot asnjë detaj njerëzor që të mund të vendoste një lloj komunikimi çfarëdo. Sulltani ishte i ftohtë dhe i thatë. Në bisedë qe treguar i saktë, i prerë, i sertë. Pa stërhollime, me fjalë që në lakuriqësinë e tyre afishonin tmerrin.

I kish shpjeguar se shteti qe treguar vigjilent dhe se i dinte të gjitha. Kishte prova të mjaftueshme dhe voluminoze. Planet e tij qenë zbuluar. Ata e dinin që ai ishte një agjent i Anglisë dhe se i tillë kishte qenë gjithnjë. I kishte shërbyer prej vitesh një prej armiqve kryesorë të perandorisë dhe kjo gjë i kishte kushtuar shumë vendit të tij të madh. Madje­madje sipas të dhënave ai i kish shërbyer më
shumë sesa një fuqie të huaj.

U kishte shërbyer edhe francezëve, rusëve, grekëve e madje­madje edhe bullgarëve dhe shqiptarëve, kushërinjve të tij që sapo kishin ngritur një shtet të tyrin. Një shtet që as ata nuk besojnë
realisht se është shtet i vërtetë. Pallati ishte i zhgënjyer me të. Ishin shumë të zhgënjyer të gjithë.
Ata e kishin besuar, e kishin dashur, i kishin dhënë pushtet. Dhe ai po ia shpërblente me tradhti dhe
mosmirënjohje sovranit dhe familjes Osmalli besimin e saj. Tani ai duhej të ndëshkohej. Dhe nëse
brenda tij kishte mbetur ende një hije e besimtarit të mirë, ai duhet ta zgjidhte vetë ndëshkimin e tij…
Veziri kishte ngrirë përpara Sulltanit në një heshtje të shurdhët dhe kur fjalitë e shkurtra dhe të
përçartura mbaruan, ngriti kokën për ta parë në sy. Ose më saktë nën sy. Me një vështrim që dukej se
kishte marrë përçartjen e fjalëve të sulltanit dhe që ai e kishte përmbledhur në një fjalë:
Lartmadhëri!
Tjetri nuk e kishte lejuar të thoshte asnjë fjalë më shumë. Kishte ngritur lart dorën e mplakur dhe me
një gjuhë tashmë më idhnake, i sqaroi se planet e tij qenë zbuluar, se tani njihej dhe se e dinte
shumë mirë që ai do ta mohonte këtë.
– Të gjithë kështu thonë, i foli me qesëndi. Ai foli edhe ca fjalë të tjera, thelbi i të cilave lidhej sërish me mohimin e tij. Askush nuk e pranon, i tha ai. Të gjithë thonë që janë të pafajshëm! Të gjithë
kërkojnë mëshirë dhe drejtësi. Por po të kishte qenë kështu, ky vend nuk do të ishte katandisur këtu
ku është sot. Me armiqtë në derë dhe as një e 50 e asaj që atij i kishte lënë dikur stërgjyshi i tij i
lavdishëm…
Fjalët e sulltanit vërtiteshin në atë hapësirë gjysmë të errët dhe bëheshin më tronditëse.
– Po unë jam njeri – deshi të ulërinte – si mund të zhduket kaq kollaj një njeri. Një njeri që s’ka bërë asgjë! Një njeri besnik deri në dhimbje, një njeri që ka ndëshkuar gjithë armiqtë e tu dhe të
perandorisë për vite me radhë. Po nuk tha asnjë nga këto fjalë. Iu kujtua një skenë identike, kur
Kapedani i Madh i Flotës Perandorake, i shpallur tradhtar, i kishte drejtuar këto fjalë, fiks këto fjalë.
– Unë jam njeri, si mund të zhduket kaq kollaj një njeri. Ai kishte qeshur. Ishte një qeshje ironike.
– Ti nuk mund të jesh njeri, i qe përgjigjur. Një njeri nuk e tradhton kurrë sovranin. Je thjesht një
tradhtar. Iu kujtua skena dhe shtrëngoi nofullat me forcë që të mos fliste. Heshtja dhe ftohtësia e
Sulltanit ia fashiti zemërimin e parë.
Arsyeja e ftohtë, ajo që përdorte aq shpesh në postin e tij, erdh e iu derdh në të gjithë trupin e akullt.
E pranoi të gjithën si një gjë normale, të njohur prej kohësh. Vite me radhë e kishte parë këtë alarm
tronditës tek të tjerët, ish–kolegë, pashallarë, funksionarë të lartë, sadrazemë, Vezirë të mëdhenj,
njerëz të fuqishëm që një moment transformoheshin të gjithë.

E humbnin shkëlqimin, aureolën, imponimin. Bëheshin mëshirues dhe të vegjël. Nëpër vështrimet
lutëse të tyre, dënesat e grave dhe të fëmijëve, kishte ndjerë mpirjen e vdekjes. Atë ndjesi pasigurie
kur mendonin shfronësimin e tyre, rënien e menjëhershme. Rënien që për nga shpejtësia dhe
përmasat e katastrofës, i mjegullonte gjithë kënaqësitë e shkuara të ngritjeve.
Ashtu të zhvleftësuar, të poshtëruar, ata ngjanin më të vegjël, madje edhe fizikisht më të vegjël.
Shumica dukeshin pleq, nuk e kishin shkëlqimin e parë, ose ideja e vdekjes i plakte papritur, brenda
një çasti, një ore.
Ai u kujtua se në çastin kur u jepte vendimin, i ngjallnin një mëshirë të thellë, mbresëlënëse. Një
mëshirë që ai nuk pati besuar kurrë se mund ta kishin brenda tyre.
Tashti ishte radha e tij. Ngriti kokën për të kuptuar aty, përballë sulltanit, deri ku pati katandisur
shfytyrimi i tij. Vështrimi i tjetrit ishte i padepërtueshëm si një pllakë varri. Dukej sikur ai nuk shihte fare aty, por diku larg. Shikimi depërtonte përtej tjetrit dhe përplasej në murin e pikturuar me disa skena idilike. Në mijëra detajet e vizatimit të vjetër, në një pikë të tij.
Aty ku as ai dhe me siguri askush tjetër nuk e gjenin dot. Tentoi ta shihte në sy, por Sulltani ia
shmangu shikimin. “Dënimi i parë i tij është heqja e shikimit”, kujtoi fjalët e një kolegu të vjetër. Një diplomat karriere që një ditë kishte përfunduar në burgun e tmerrshëm të Çanakalasë.
Dhe që ai nuk e dinte nëse ishte ende gjallë apo kishte vdekur. Tani Sulltani ia kishte hequr shikimin.
Heqja e shikimi ishte një proces i vjetër, një thuajse ritual që nuk kishte të bënte me personin apo
emrin e tij. Sulltan Hamiti II apo Mehmeti V kjo nuk kishte asnjë rëndësi. Ata kishin thuajse një
procedurë instiktive dhe ai mendoi se me siguri kishte qenë kështu për shumë shekuj me radhë, që
nga Osmani, Orhani apo themelues të tjerë të Perandorisë.
Ishte një instinkt që vinte bashkë me pushtetin dhe që shërbente për t’i çuar tjetrit mesazhin
thelbësor: ti nuk je më. Heqja e shikimit të Sulltanit ishte pikërisht kjo. Mekanizmi funksiononte njësoj.
Ai ishte tani pjesë e tij. Ose viktimë e tij. Po e ndiente këtë vetë. Nuk e kuptonte përse nuk po largohej ose përse tjetri nuk po i bënte shenjë të dilte jashtë. Kjo i dha shpresë. Për pak sekonda ndenji pa lëvizur, madje thuajse nuk merrte frymë. Si të donte që tjetri të mos kujtohej që ai ishte aty dhe t’i bënte shenjën e largimit. E ndiente që s’mund të kthente asgjë, por u kujtua për një detaj tjetër thelbësor. Ai e dinte se ndëshkimi i sulltanit qe dy llojesh.

Dy llojesh, pa një kufi të qartë, por me një dallim thelbësor. Ato i ndante nga njëra­tjetra vdekja! E
dinte. Ai kishte rënë, e kishte humbur statusin dhe rangun e tij. Nuk kishte më kthim mbrapa, as
pendesë. Por ndëshkimi ishte ende pezull. Mund të ikte diku, në një kënd të humbur të perandorisë,
ose në vendlindjen e tij; të tërhiqej nga jeta aktive, të mbyllej në një shtëpi të izoluar dhe për pak
kohë emri dhe fytyra t’i harroheshin përfundimisht.

Ai s’do të ekzistonte më, ai nuk do të ishte më një shtetas i perandorisë, por do të jetonte. Një homo
sacer, siç thoshin romakët dhe siç e kishte mësuar në leksionet e të drejtës antike në Gjimnazin
Zosimea. Ai nuk e kishte kuptuar kurrë atë status. Statusi i një njeriu të njohur fajtor, pa të drejta, i përjashtuar nga shoqëria, pa barazi sociale. I përjashtuar deri në atë pikë, sa nëse atë e vriste
dikush, vrasësi i tij nuk ndëshkohej. Tani ai shpresonte që të ishte një i tillë.
Një Homo Sacer që do të zëvendësonte Vezirin e Madh të Perandorisë Otomane, Ferid Pashën e
Madh. Ai e dinte si do të ishte fati i tij me këtë status. Por kishte një shans, mbetej në këtë botë.
Brenda dhomës së tij nga e cila do të dilte rrallë e më rrallë, ai do të ndiqte jetën jashtë, do kuptonte ç’ndodhte dhe do shtynte ditët duke lexuar librat e trashë dhe interesantë që koha s’i kishte premtuar t’i lexonte në rini. Kjo ishte jetë pa kuptim, por ishte jetë.
Varej prej tij se sa e gjatë mund të ishte kjo. Nëse ai do të dinte të zhdukej, nëse ai do të kthehej në një hije të asaj që kishte thënë, do mbijetonte. I harruar, por në jetë. Deri atë ditë kur Allahu ta
thërriste në mbretërinë e tij. Por veç vullneti i Allahut, jo ai i tjetërkujt. E dyta ishte vdekja. Ai e njihte këtë. E kishte firmosur për dhjetëra vetë në jetë, e dinte procedurën dhe tmerrin e saj.
E dinte se si shpallej fajtor, se si jepej vendimi se si ai vetë pranonte në shumicën e rasteve akuzën
dhe në fund, kur mendonte se e gjithë vuajtja kish marrë fund, jepej goditja tjetër, fatalja. Në
shumicën e rasteve i nisnin në oborrin e brendshëm të Sulltan Ahmetit, për t’i vendosur në një pod(?),
prej ku vareshin në litar. Qëndronin aty 24 orë, duke u lëkundur nga flladi i lehtë që sillte Bosfori dhe duke tmerruar të dënuarit e tjerë që prisnin radhën.
Kishte histori të tjera, më të tmerrshme, më të vuajtshme. Herë kur i hidhnin në ujërat e Bosforit me
një gur të rëndë lidhur në qafë, ose kur i groposnin deri në qafë, duke u lënë jashtë vetëm kokën e
lyer me mjaltë, ku në pranverë dhe në verë gëlonin grerëzat. Një fund i tmerrshëm si ai i Mithat
Pashës, vezirit të madh më të famshëm të Perandorisë, që Sulltan Hamiti II e kishte mbytur ashtu në
një shkretëtirë arabe. Më të zgjuarit vepronin vetë.
I jepnin fund jetës, shumica ulur në tryezën e punës, në çifligun e tyre, në atë që kish qenë fati,
lumturia dhe që po bëhej varri i tyre. Si të donin të dëshmonin se asgjë në botë nuk mund t’i ndante
prej andej. Përveç saj, të plotfuqishmes, vdekjes. Kishte të tjera raste, më fatlume dhe më ekstreme.
Por këto ndodhnin rrallë. Raste kur dinjitarët e dënuar zhdukeshin pa lënë gjurmë, arrinin të iknin, të
fshiheshin apo arratiseshin në perëndim.
Si rasti i Vezirit të Madh, Ediman Pashës, që ishte arratisur me një anije, i fshehur në një prej qypave të mëdhenj të baltës që prodhonte në poçerinë e tij.

Në raste si këto, ndëshkimet qenë më të forta dhe të shumëfishta. Ndëshkohej rrethi i afërt, familjarët, rojet që duhej të kishin nën kontroll dhe ata që e përgjonin. Kapitenët e porteve e deri bejlerë bej të largët të perandorisë, në provincat e të cilëve thuhej se ishte shfaqur befas dhe për pak kohë i kërkuari. Ai i dinte të gjitha këto, i njihte gjithë procedurat, të gjitha detajet.
Por nuk dinte sa e thellë ishte rënia. Duhej të dinte këtë, këtë që s’po e gjente dot në sytë e ulur
poshtë të sulltanit. Aty, vetëm aty mund të kuptonte sa e thellë ishte rënia dhe cili do të ishte fati i mëtejshëm i tij!
– Ka një kënd të perandorisë ku mund të shtyja ditët duke shpresuar që zoti dhe përkushtimi im do të
më bëjë ta shlyej këtë faj, pyeti ngadalë? Aq ngadalë sa iu duk se nuk po pyeste sovranin, por veten.
Tjetrit iu duk sikur nuk dëgjoi mirë. Ose bëri sikur. Ngriti sytë ngadalë për ta theksuar edhe më shumë
ftohtësinë e tyre. E pa një moment, pastaj kur ai e pyeti sërish, iu përgjigj thatë:
– Bëj si di vetë! Plaku u mpak. Kjo ishte më vrastarja, më e lodhshmja dhe më e frikshmja njëherazi.
Një vrasje për së dyti. Ky lloj ambiguiteti ku ti nuk kuptoje nëse kjo «bëj si di vetë» ishte jetë apo
vdekje. Apo diçka në kufirin mes të dyjave ku ai duhej të ecte me një ekuilibër thuajse të pamundur…
Në të dyja rastet ishte i humbur.
**
Mori revolverin, u ul në karrige. Pas një çasti e la përsëri. Ishte shumë i madh për një guxim të tillë. 66 vjetët dhe postet e kishin zhveshur nga vendosmëria. E shtyu revolverin mbi tavolinë. E dinte që kjo s’e shpëtonte. Po të mos guxonte, ai do të guxonin ata. Madje me brutalitet, me dhunë.
Në kalldrëmin e rrugës do të trokëllinin rrotat e karrocës dhe patkonjtë e kalorësve. Pastaj një çast
heshtjeje. Në intervalin mes këmbëve që ngjiten në shkallë dhe trokitjes së fortë në derë do të
përgatitej. Po ç’përgatitje do t’i duheshin? Më mjaftojnë rrobat e trupit për në botën tjetër, ngushëlloi veten, madje i kam tepër. Dhe do t’ia çonin drejt asaj errësire nga kishin shkuar me mijëra, por nuk ishte kthyer asnjë, kurrë.
Gjithë vëmendjen e përqendroi tek zhurma e karrocës. Dy­tri herë iu duk sikur e dëgjoi. U gabua.
Ishte pjellë e fantazisë së acaruar. Ky ankth qe më vrasës. Ata do të vinin patjetër. Nuk do të harronin.
Nuk kishin harruar kurrë. Të tmerrshëm ishin pikërisht në mosharresën e tyre. Ja, po vinin.
Dëgjoheshin larg. Jo. Gabohej prapë. Ç’iluzione të mundimshme! U kujtua për varrimin.
U ul të shkruante dëshirat e tij: vendin, mënyrën e vendosjes së tyrbes mbi të. Le ta varrosnin në
Kaninë, në vendlindjen e tij vegimkaltër. Atje, ku ndonjë djalë do të shihte si i ndriste shpirti muzgjeve të vonë dhe ku gjyshi i tij i bardhë do ta priste sërish me dashurinë e patjetërsueshme dhe të
pakushtëzuar të prindit.
Nuk do t’i tërhiqte vëmendjen pse kishte munguar kaq gjatë, pse nuk ishte kthyer ta shihte.
Do t’i vinte dorën mbi kokë dhe do t’i drejtohej me fjalët e thjeshta të asaj gjuhe që ai thuajse e kishte harruar, atij, Vezirit të Madh të perandorisë, njeriut që kishte shkaktuar kaq vuajtje dhe po vuante tani: mirë se erdhe bir…(Panorama)

Për t’u bërë pjesë e grupit "Balkanweb" mjafton të klikoni: Join Group dhe kërkesa do t’ju aprovohet menjëherë. Grupi Balkanweb
Etiketa: