Nedda, personazhi kryesor femër i “Pagliacci” të Leoncavallos, duhet të vdesë në vend që të përmbushë dashurinë e vërtetë. Sopranoja Ermonela Jaho, e cila po përgatitej të bënte debutimin e saj në rolin e saj në ‘Shtëpinë e Operës Mbretërore të Londrës’ këtë muaj para se t’i duhej të anulonte minutën e fundit për arsye shëndetësore, ka zbuluar se personazhi është më kompleks nga sa mendonte në fillim.
“Ajo është mjaft e fortë për të luftuar deri në vdekje për lirinë e saj,” -tha Jaho në një intervistë telefonike. “Ajo nuk e humb kurrë dritën brenda saj.”
Sopranoja shqiptare, 48 vjeçe, ka bërë për vete publikun në të dy anët e Atlantikut me thellësinë dhe autenticitetin e interpretimeve të saj, veçanërisht në realizmin e veprave “verismo” të Verdit dhe Puccini. Portretizimi i saj i personazhit Violetta në “La Traviata” është një rol nënshkrimi që e solli atë në qendër të vëmendjes ndërkombëtare pa se çfarë do ndodhte ‘në Shtëpinë e Operës Mbretërore’ në 2008. (Ajo do të kthehet me veprën e Verdit në ‘Metropolitan Opera’ në janar). Skena e Londrës solli gjithashtu debutimin e saj si Suor Angelica në “Il Trittico” të Puccinit, të cilin ajo do ta këndojë në ‘Gran Teatre del Liceu’ të Barcelonës në dhjetor.
Jaho u zgjodh për t’u shfaqur në dokumentarin “Fuoco Sacro”, tani në televizionin franko-gjerman ‘Arte’. Prillin e ardhshëm, ajo do të kthehet në ‘Royal Opera’ në rolin e Liù në “Turandot” të Puccinit, të cilin e regjistroi për labelin “Warner Classics” nën drejtimin e Antonio Pappano. Në ‘Royal Opera’ nga e marta deri më 20 korrik, sopranoja Aleksandra Kurzak ka luajtur si Nedda për “Pagliacci” të Damiano Michieletto-s dhe “Cavalleria Rusticana” të Mascagni-t, parë për herë të parë në 2015. Pappano, drejtori muzikor për një kohë të gjatë i ‘Royal Opera’, vuri në dukje një kombinim fitues të ndjeshmërisë dhe forcës në shfaqjet e saj. “Ajo është e ndjeshme ndaj çdo note të çdo fraze dhe çdo situate të çdo personazhi që gjendet – gjithashtu në situata zemërthyese”, -tha ai në një intervistë telefonike. “Por ajo ka gjithashtu këtë vendosmëri të çeliktë, të cilën duhet ta ketë në “Suor Angelica” dhe, në veçanti, “Madame Butterfly”.
“Ajo është e aftë,” tha ai, “me zërin e saj dhe me aktrimin e saj – i cili është kaq i detajuar dhe kaq me nuancua- të të bëjë të qash. Ajo është shumë bujare kur është atje. Ajo nuk kursehet për asgjë.”
Në “Pagliacci”, roli i sopranos kërkon fleksibilitet dhe gamë të jashtëzakonshme. Historia fokusohet në një trupë teatrore në Kalabrinë e shekullit të 19-të. Vepra krijon një sukjekt metadramatik kur bashkëshorti i Neddës, Canio, hakmerret për pabesinë e saj si në një komedi në skenë ashtu edhe me një fshatar. “Kjo është vërtet vërtet thelbësore,” -tha dirigjenti. “Ndonjëherë pjesa mezi flitet, dhe më pas ajo bëhet mbresëlënëse dhe dramatike.” Jaho sheh një sfidë në përcjelljen e kompleksitetit të personazhit të saj brenda dramës me dy akte. “Duhet të luani të gjitha këto letra, të gjitha këto emocione dhe të lexoheni nga publiku në pak kohë,” -tha ajo.
Sopranoja filloi të asimilonte kulturën italiane në moshën 17-vjeçare, kur u zgjodh nga sopranoja Katia Ricciarelli për të studiuar në akademinë e saj në Mantua, Itali. Jaho vazhdoi të regjistrohet në ‘Accademia Nazionale di Santa Cecilia’ në Romë, ku studioi me Valerio Paperi. Ajo u stërvit edhe nga basi Paolo Montarsolo. “Doja t’u tregoja të gjithëve se edhe nëse vij nga Shqipëria, mund të flas gjuhën tuaj, mund të këndoj muzikën tuaj,” -tha Jaho, e cila tani jeton në New York. E rritur në një vend që ishte pas perdes së hekurt, sopranoja luftoi në Itali si me tronditjen kulturore ashtu edhe me distancën nga familja e saj. Ajo gjithashtu duhej të punonte punë të ndryshme, të kujdesej për fëmijët dhe të kujdesej për të moshuarit. “Por gjithmonë kam pasur parasysh se nëse ëndrra është e madhe, ndoshta edhe sakrificat dhe vështirësitë do të jenë të mëdha”, -tha ajo.
Ajo trashëgoi një dhuratë për kujdes nga babai i saj, i cili ishte një oficer ushtarak dhe profesor i filozofisë: “Ndonjëherë ndihesh i pashpresë, sepse jeta nuk është gjithmonë e bukur. Më tha se asgjë nuk është e pamundur. Dhe ju duhet të punoni shumë.” Jaho e konsideron fat që vazhdoi të luante në “La Traviata” pasi u dashurua me atë operë në qytetin e saj në Tiranë, kryeqyteti shqiptar, në moshën 14-vjeçare. Ishte eksperienca e saj e parë me operën live dhe ajo iu betua vëllait të saj të madh se ajo do ta merrte këtë rol para se të vdiste. Deri më sot ajo ka kënduar 301 herë rolin e Violetës. Ajo tha se roli ishte bërë “më i pasur me eksperiencën” dhe se ai mbeti “si një ëndërr për zërin tim”.
“Disi, kjo më shtyn të qëndroj në formë”, -tha ajo.
Vjeshtën e kaluar, ajo shtoi në repertorin e saj personazhin titullar të “Adriana Lecouvreur” të Cileas, me shfaqje në ‘ienna State Opera’. Ajo gjithashtu këndon vepra në gjuhën franceze si “Thaïs” e Massenet. Por ajo nuk synon të luajë role për të cilat nuk ka një afinitet natyral.
“Kjo nuk është sepse nuk më pëlqejnë sfidat,” -tha ajo. “Por ndonjëherë ju duhet të dini se çfarë lloj betejash dëshironi të fitoni.”
Që nga viti 2012, ajo ka dhënë mësim master për studentë si në vendin e saj, Shqipëri, ashtu edhe në qytete si Londra, Parisi dhe Sydney, Australi. “Brezi i ri sot dëshiron ta marrë kaq lehtë,” -vuri në dukje ajo. “Ata mendojnë se është e mjaftueshme për të dalë në mediat sociale – për të cilat ne kemi nevojë gjithashtu, por vetëm me një ekuilibër të caktuar.”
Ajo theksoi se periudha e Covid-it kishte nënvizuar cenueshmërinë e profesionit: “Zbuluam se nuk jemi asgjë – shtëpitë e operës u mbyllën. Vërtet duhet të jetë dashuri pa kushte.”
Jaho shpreh një kënaqësi fëminore me vënien në skenë të Michieletto, e cila për të kap “të gjitha detajet dhe shijet” e Italisë së Jugut. “Ti harron se je artisti që po luan personazhin”, tha ajo. “Ti bëhesh personazh sepse gjithçka rreth teje të ndihmon me këtë.”
Regjisori bashkon gjithashtu dy operat e shkurtra duke shfaqur në skenë personazhe nga “Pagliacci” gjatë “Cavalleria Rusticana” dhe anasjelltas. “Gjithçka ka kuptim,” tha ajo. “Urrejtja e tyre, dashuria e tyre. Ju nuk e kuptoni ndryshimin në fund, edhe pse ata janë kompozitorë të ndryshëm.”
Dhe përderisa opera e Leoncavallo zbulon kufijtë e rrjedhshëm midis artit dhe jetës, Jaho thotë se beson se një këngëtar duhet të jetë “i vërtetë në skenë” në mënyrë që t’i shërbejë muzikës. “Nëse nuk qan, duan dhe buzëqesh duke qenë vetvetja, nuk mund t’i japësh publikut,” tha ajo.
