Një valë e re e populizmit ekstrem që ushqehet me tendosje ekonomike, armiqësi ndaj emigrantëve dhe luftë kulturore – po sfidon demokracitë kryesore nga brenda në të njëjtën kohë që Rusia përshkallëzon sulmin më brutal ndaj rendit liberal perëndimor në dekada.
Në Francë, Shtetet e Bashkuara, Hungari dhe gjetkë, qendra duket se po largohet nga politika pasi të moderuarit humbasin terren ndaj radikalëve në të djathtë dhe të majtë, mes pakënaqësisë së gjerë publike pas një pandemie dyvjeçare që pa qeveritë të kufizojnë ndjeshëm liritë individuale.
Vetëm 17 muaj më parë, një fushatë amerikane e fituar nga një politikan veteran i establishmentit – Presidenti Joe Biden – i cili kishte bërë fushatë si një i moderuar kundër një autoritari të çuditshëm – Donald Trump – dukej se lajmëronte fundin e rrugës për ish-komandantin e përgjithshëm të fushatave populiste.
Megjithatë, republikanët, ende në magjepsjen e Trump – shumë prej të cilëve kanë nënshkruar gënjeshtrat e tij gërryese për mashtrimin e zgjedhjeve për të fituar favorin e mbështetësve të tij – duket se janë në rrugën e duhur për të kapur Dhomën, dhe ndoshta Senatin, në zgjedhjet afatmesme në vjeshtë.
Ata po përfitojnë nga zhgënjimet e thella në të gjithë vendin për rritjen e çmimeve dhe kostot e larta të benzinës që Biden nuk ka mundur t’i frenojë. Shumë po shpërndajnë gjithashtu mesazhe të zjarrta për çështjet racore, gjinore dhe LGBTQ dhe emigracionin, duke nënkuptuar se kultura tradicionale amerikane rrezikon të shkatërrohet. Kjo temë dominoi në seancat e konfirmimit të Gjykatës së Lartë për gjyqtarin Ketanji Brown Jackson.
Në Francë, presidenti Emmanuel Macron – mishërimi i elitarizmit teknokratik – tani përballet me një luftë të ashpër dy-javore për të mposhtur kandidaten e ekstremit të djathtë Marine Le Pen, anti-emigracion, anti-islamike dhe pro-Putin.
Krahu pro-Trump i politikës evropiane arriti një fitore që do ta kishte kënaqur presidentin rus Vladimir Putin pasi kryeministri hungarez Viktor Orban – një plagë e lirisë së shtypit, liderëve të BE-së dhe vlerave demokratike – e mbajti detyrën e tij në një fitore dërrmuese në zgjedhjet e mëparshme këtë muaj. Orban, i preferuari i lëvizjes “Make America Great Again” dhe ekspertëve konservatorë televizivë, përfitoi nga manipulimi i tij i zonave zgjedhore dhe propaganduesit miqësorë në shtyp për të sfiduar parashikimet se tërheqja ndaj tij po zbehej.
Mbajtja e vazhdueshme e Trumpit në politikën republikane, fitorja e Orban dhe gara e ngushtë e rizgjedhjes së Macron-it nënvizojnë se si strukturat e vendosura të demokracisë në vendet perëndimore mbeten të cenueshme – jo vetëm nga forcat e jashtme armiqësore si ndërhyrja e Putinit në zgjedhje, por edhe nga një perceptim që politikanët tradicionalë nuk janë në gjendje ta zgjidhin problemet e njerëzve.
Një nxitim drejt ekstremeve politike
Parashikimet më të këqija të performancës së Macron në raundin e parë të zgjedhjeve nuk u realizuan pasi ai fitoi me rreth 5 pikë përqindjeje. Por fushata e tij e dobët i dha Le Pen një hapje për të quajtur Presidentin, i cili gjithmonë ka luftuar për të treguar se i kupton vështirësitë ekonomike të votuesve, si indiferent ndaj inflacionit të lartë dhe çmimeve të energjisë.
Ndërsa stërviti vështrimin e tij në raundin e dytë të garës së tij zgjedhore, Macron e quajti veten si një mburojë kundër populizmit dhe ekstremizmit brenda Francës dhe jashtë saj.
“Unë dua që Franca të jetë pjesë e një BE-je të fortë, duke vazhduar të krijojë aleanca me demokracitë e mëdha të botës për të mbrojtur veten tonë”, tha presidenti francez pas rezultatit të raundit të parë.
“Unë nuk dua një Francë që të largohet nga BE dhe të ketë vetëm populistët ndërkombëtarë dhe ksenofobët si aleatë. Këta nuk jemi ne.”
Pas zhdukjes efektive të opozitës së qendrës së djathtë në politikën franceze, rreth 50% e votave shkuan për partitë radikale të së djathtës dhe të majtës.
Në një farë mënyre, kjo është paralele me eklipsin e republikanëve të moderuar në Uashington nga ana autoritare e Trump-izmit ‘Amerika e Parë’. Në SHBA, Biden fitoi në vitin 2020 duke u ballafaquar me periferitë e moderuara, por progresistët ia dolën të tërhiqnin presidencën e tij në të majtë pasi ai ishte në detyrë në një mënyrë që mund të kishte larguar më shumë votues të qendrës.
Le Pen ka punuar në letër për mbështetjen e saj në të kaluarën për Putinin dhe premtimet e saj për të tërhequr Francën nga Bashkimi Evropian. Por nëse ajo do të arrinte një fitore të befasishme, koalicioni anti-Putin në Evropë do të përballej me një tendosje të madhe dhe lideri rus do të kishte një mundësi të re për të krijuar ndarje të reja midis aleatëve. Macron ka qenë veçanërisht i spikatur në krizën e Ukrainës, duke mbajtur linja të hapura komunikimi me Kremlinin, por edhe duke u shfaqur si aleati më i rëndësishëm i Bidenit në Evropë.
“Pushtimi i Putinit në Ukrainë e forcoi Perëndimin si kurrë më parë që nga Lufta e Ftohtë. Bota tani është e ndarë midis atyre vendeve që mbrojnë sundimin e ligjit dhe demokracisë dhe atyre që luftojnë për t’i dhënë fund atyre”, tha Nicholas Dungan, një anëtar i lartë i Këshillit Atlantik i cili jep mësim në “Sciences Po”, një universitet prestigjioz kërkimor francez. Megjithatë, fitorja e Macron-it në raundin e parë dhe retorika e sapokrijuar ofronin perspektivën se ai mund të ishte një pendë kundër ekstremizmit, të paktën në Francë.
“Sot kemi një lehtësim të vogël se do të jemi në gjendje të llogarisim në udhëheqjen franceze në të ardhmen”, tha Dungan pas rezultateve të së dielës në një zgjedhje që ishte parë me njëfarë ankthi midis zyrtarëve të administratës Biden.
Megjithatë, askush që shqetësohet për kërcënimin që ekstremizmi paraqet për demokracinë – një temë thelbësore e presidencës së Biden – nuk e merr si të mirëqenë një fitore të Macron në raundin e dytë.
“E djathta ekstreme nuk ka qenë kurrë kaq afër fitores”, tha kandidatja e mundur republikane franceze Valerie Pecresse.
Në vitin 2016, revolta populiste që pa Britaninë të votonte për t’u larguar nga Bashkimi Evropian ishte një moment i kanarinës në minierën e qymyrit që paralajmëroi kryqëzatën e jashtme të Trumpit që shkatërroi shpresat e demokrates Hillary Clinton në Shtëpinë e Bardhë.
Gjashtë vjet më vonë, duket se ka ogur të keq për demokratët në të gjithë kanalin anglez. Le Pen ishte në gjendje të aktivizonte fushatën e saj, duke mbajtur mitingje të shumta në zonat rurale, duke theksuar numrin ndëshkues të inflacionit që rriti koston e jetesës dhe u përkeqësua nga ndikimi ekonomik i luftës në Ukrainë.
Biden, i cili u tha vazhdimisht amerikanëve se inflacioni ishte një çështje “kalimtare” që doli nga pandemia, është përpjekur shumë t’i tregojë vendit se i kupton efektet e tij. Por ai mund të paguajë një çmim të rëndë në zgjedhjet afatmesme të nëntorit nëse votuesit tashmë të pakënaqur janë ende të zemëruar për faturat e tyre ushqimore.
Pushteti i bazuar në gënjeshtra të mëdha
Trump, Le Pen dhe Orban nuk i afrohen aspak shthurjes dhe dhunës së Putinit, i cili po kryen mizori në Ukrainë në një shkallë të paparë që nga lufta e Bosnjës dhe ndoshta që nga Lufta e Dytë Botërore.
Por taktikat e shumë prej politikanëve anti-establishment burojnë nga një pus i ngjashëm me toksicitet politik. Ata mbështeten në nxitjen e zemërimit për kushtet ekonomike, në pakënaqësinë e të huajve, myslimanëve, duke përfshirë komunitetet e tjera pakicë. Disa përqendrohen në gërryerjen e reputacionit të sistemeve demokratike dhe një shtypi të lirë për të ndërtuar pushtetin. Çdo gjë që rrit cinizmin e elektoratit për pushtetarët e tij dhe sistemin që i mban ata në vend, krijon një pellg të ri zemërimi që mund të shfrytëzohet.
Shtypja e votuesve gërryen demokracinë në Rusi dhe Hungari, dhe të njëjtën gjë po bën edhe në SHBA. Nuk është e sigurt se ekstremizmi i Trump do të sigurojë një rrugë drejt pushtetit midis një elektorati të përgjithshëm të ndryshëm. Por ai mbetet figura dominuese në partinë e tij dhe kandidati kryesor për nominimin presidencial të GOP në 2024.
I gjithë projekti politik i Trump – ai që nxiti një sulm të paprecedentë në Kapitolin e SHBA më 6 janar 2021 – tani bazohet në një gënjeshtër të madhe: se zgjedhjet në SHBA u manipuluan në 2020.
Sa më e egër të jetë gënjeshtra, aq më shumë mund të përdoret për mjetet e liga të një politikani. Arsyetimi i Putinit për pushtimin e Ukrainës – se vendi është nën kontrollin e nazistëve, kur në realitet ka një President hebre të zgjedhur në mënyrë demokratike – buron nga i njëjti pus i politikës së rrezikshme fantazie.
Sulmi u motivua nga besimi i Putinit se vendi nuk kishte të drejtë të ekzistonte si një shtet i pavarur dhe sovran dhe se njerëzit e tij ishin në thelb rusë. Por ai u krijua gjithashtu nga më shumë se 30 vjet të pakënaqësisë së ashpër të liderit rus ndaj Perëndimit dhe sistemeve të tij politike pas rënies së Bashkimit Sovjetik pas Luftës së Ftohtë.
Presidenti rus nisi përpjekjet e tij të drejtpërdrejta për të prishur demokracinë amerikane me ndërhyrjen e tij në zgjedhjet e vitit 2016 në Shtetet e Bashkuara, të cilat agjencitë e inteligjencës amerikane vlerësuan se ishin krijuar për të ndihmuar Trumpin të fitonte. Të njëjtat agjenci paralajmëruan të hënën se presioni i SHBA ndaj Rusisë mbi pushtimin e Ukrainës mund ta shtyjë Putinin të shkojë edhe më tej në ndërhyrjen në demokracinë amerikane në të ardhmen.
Por ishte dëshira e hapur e Ukrainës për të forcuar demokracinë e saj duke iu bashkuar Perëndimit – ajo donte anëtarësimin në Bashkimin Evropian dhe NATO – ajo që më në fund e shtyu Putinin në skaj dhe përshpejtoi sulmin e tij./CNN/
(m.k/BalkanWeb)
