Nga: Mehmet ÖZTÜRK

Çereku i fundit i shekullit të 20-të dëshmoi dy zhvillime të rëndësishme, njëri ‘Revolucioni Islamik‘ i zhvilluar në Iran dhe largimi i Shahut pas përmbysjes dhe tjetri pushtimi si sot 38 vite më parë i Afganistanit nga Bashkimi Sovjetik dhe tërheqja e tij duke u mposhtur si rezultat i rezistencës afgane, shkruan Anadolu Agency (AA).

Të dy këto kanë patur efekte afatgjata si në nivel rajonal ashtu edhe atë ndërkombëtar.

Në të vërtetë Afganistani në shekullin e 19-të kishte mbetur në mesin e aktorëve të “mëdhenj të lojës”. Nga veriu, Rusia cariste po shkonte drejt jugut, ndërsa nga jugu britanikët po shkonin drejt veriut. Afganët ishin të detyruar të luftojnë kundër britanikëve për të mbrojtur pavarësinë e tyre dhe detyruan duke çuar në paqe superfuqitë e periudhës. Pas tërheqjes britanike nga nën-kontinenti indian në vitin 1947, kërcënimi në jug kishte mbaruar por kërcënimi në veri vazhdoi nga Bashkimi Sovjetik (1922-1991).

Fillimisht sovjetikët kishin marrëdhënie miqësore me Afganistanin. Ata kanë investuar në shumë fusha pas njohjes së pavarësisë së Afganistanit. Në vitet 1950, gjatë periudhës së kryeministrit të Serdar Davut, marrëdhëniet u bënë shumë të forta dhe investuan shumë në infrastrukturë. Aq shumë që edhe sot infrastruktura është ende në këmbë në shumë pjesë të Afganistanit.

Me grushtin që Serdar Davut bëri në kohën kur ishte jashtë vendit mbreti Zahir Shah, sovjetikët filluan të afrohen me oficerët e pushtetit në Afganistan. Zamir Kabulov, përfaqësuesi special i Federatës Ruse në Afganistan, ka thënë se grushti i Davutit ishtë gjithashtu një befasi për ta. Por, ai pranon se oficerët rreth tij ishin pro-sovjetikë.

Më vonë, largimi i Davutit nga oficerët pro-rusë u konsiderua nga sovjetikët si “nisja e një loje të re ndërkombëtare”. Me fjalë të tjera, Davuti donte të ndryshonte kampin gjatë “Luftës së Ftohtë” dhe kjo kulturë sovjetike u pengua nga ushtria nga një grusht shteti ushtarak dhe Davuti u shkatërrua me gjithë familjen e tij.

Por, problemi nuk mbaroi. Udhëheqësit afganë pro-sovjetikë ishin në konflikt gjithashtu mes tyre. Nur Muhammed Taraki dhe Hafizullah Emin, të cilët i bënë grushtin Davutit, humbën jetën e tyre në këto konflikte. Ndërsa Bashkimi Sovjetik e solli Babrak Karmalin në krye më 27 dhjetor 1979, dhe në fakt ishte fillimi ‘de facto’ i okupimit të Afganistanit.

Objektivat e pushtimit të Afganistanit

Arsyeja pse sovjetikët pushtuan Afganistanin u debatua shumë. Përgjigjja më e lehtë për problemin ishte qëllimi i rusëve për shekuj me radhë për të “dalë në ujërat e nxehta”. Ne mund ta lexojmë këtë si një thyerje të rrethimit të SHBA-ve në Azinë Jugore. Megjithatë, në Afganistan, përkeqësimi i gjërave dhe zhvillimet gjeopolitike dhe strategjike që kanë ndodhur në rajon duhet të kosiderohen të kota në këtë pikë. Ndoshta rusët donin të merrnin drejtimin në “lojën e madhe” dhe të merrnin hapa “parandalues”.

Regjimi komunist që erdhi në pushtet në Afganistan pas grushtit të shtetit kundër Serdar Davut më 27 prill 1978, i njohur si “revolucioni Sevr”, u përpoq të luante në një formë radikale me cilësi fetare dhe tradicionale të popullit. Kjo ishte e mjaftueshme për njerëzit që të ngriheshin. Kishte revolta në të gjithë vendin. Qeveria komuniste, e cila mori administrimin, filloi pastrimin brenda saj. Hafizullah Emin, likuidoi Taraki-n, ndërsa sovjetikët likuiduan Eminin, të cilën ata nuk kishin besim tek ai, dhe drejtpërdrejt me një grusht shteti ushtarak sollën në krye Babrak Karmal.

Sipas Kabulov, Afganistani kishte arritur në një “pozitë shumë më të rëndësishme” nga pikëpamja strategjike për rusët pas grushtit të Mussadik. Për shkak të kësaj, sovjetikët investuan shumë për të fituar miqësinë e Afganistanit. Me ngritjen e popullit pas regjitmit të Tarakit, të gjitha fitimet ishin duke humbur. Ndoshta kjo ka çuar që sovjetikët politikën e tyre për të mbajtur nën nënshtrim të lartë t’i kthenin në pushtim.

Ndoshta udhëheqja sovjetike e asaj periudhe besonte se “Ushtria e Kuqe”, e cila përshkruhej si “e pamposhtur”, do të vendoste në vijë shumë shpejt punët.

Rezistenca e popullit afgan i prishi planet

Por, gjërat nuk shkuan ashtu siç pritej dhe shpresohej. Afganët që u ngritën kundër komunistëve lokalë nuk kanë qenë kurrë të kënaqur kur panë trupat e tyre të huaj në tokën e tyre. Afganët në rrugë nga jugu në veri dhe nga veriu në jug ishin mësuar me këtë situatë. Pavarësisht se sa të fuqishëm ishin pushtuesit dhe okupatorët, ata duke përhapur luftimet e tyre me kalimin e kohës dinin se si t’i dobësonin dhe t‘i mposhtnin armiqtë e tyre.

Okupimi sovjetik e forcoi lidhjen e popullit dhe kryengritja rrethoi të gjithë vendin. Ndërkohë, një faktor tjetër shërbeu si katalizator.

Shumë nga udhëheqësit e lëvizjes “Të rinjtë muslimanë”, të cilët filluan luftën e tyre të re në universitete para grushtit të Serdar Davutit, u strehuan në Pakistanin e ri fqinj pas grusht shtetit ku dhe Pakistani i cili bashkë me këta të rinj entuziastë kishte përfituar një instrument destabilizues për Afganistanin, me të cilin herë herë ndodhej në prag të luftës për shkak të mos mosmarrëveshjes territoriale. Madje, e përdori këtë instrument kundër Davutit, por ai dështoi.

Në periudhat vijuese, liderët si Hikmatjar, Rabbani, Mesut, Sayyaf dhe organizata si Shoqëria Islame, Hizbi Islam, ishin një mundësi e madhe për kryengritjet antikomuniste dhe anti-sovjetike në Afganistan për inteligjencën e Pakistanit ISI dhe më pas CIA-n.

Në vend filluan të hynin armë të blera nga Kina me paratë, pjesa më e madhe e të cilave ishin të siguruara nga vendet e Gjirit. Pasi që nuk ishte e mundur të kontrollohej kufiri Afganistan-Pakistan, i cili ka një gjatësi prej 2.430 kilometrave dhe i cili njihet si Linja Durand, armët vazhduan të hyjnë në vend çdo vit e më të sofitikuara gjatë luftës sovjetiko-afgane.

Madje, mund të thuhet se, po rridhnin aq shumë armë saqë u bë një sabotim në kampin ushtarak Uçri pranë kryeqytetit Islamabad, ku u ruajtën, depozituan armët që do të transportoheshin në Afganistan pasi ishte përcaktuar tashmë dalja e sovjetikëve dhe gjithashtu mijëra raketa u shpërthyen në kryeqytetin e Islamabadit, dhe në qytetin Revalpindi, të njohur si qytete binjake. Më shumë se qindra njerëz humbën jetën. Burimet zyrtare thanë se ishte një aksident, por raportet e hetimit nuk u zbuluan ndërsa një kryeministër u shkarkua nga detyra pasi tha që “unë do ti deklaroj”.

‘Ushtria e Kuqe e pamposhtur‘ ra në baltë

Së bashku me luftën afgano-sovjetike, qarkulluan me kontribute të mëdha të mediave ndërkombëtare edhe konceptet “xhihad” dhe “muxhahidë”. Këto ishin koncepte të popullit afgan, por ato u vendosën në qarkullim me qëllim që të krijonin vetëdijen në botën islame kundër pushtimit “komunist”. Pas përfundimit të pushtimit sovjetik këto koncepte u demonizuan sërish nga të njëjtat media ndërkombëtare.

Për shkak se nuk mund të përcaktohej kohëzgjatja e pushtimit sovjetik dhe pasojat e tij, të rinjtë nga vendet muslimane, veçanërisht në vendet arabe dhe të Gjirit u inkurajuan që të shkojnë në luftë në Afganistan. Qindra, madje mijëra të rinj u bashkuan me xhihadin afgan.

Disa nga këta të rinj u bënë “dëshmorë” në Afganistan. Disa prej tyre u kthyen në vendet e tyre pas përfundimit të luftës. Disa prej tyre janë drejtuar në zona të tjera të konfliktit. Ndërsa një pjesë e madhe e atyre që qëndruan në Afganistan, me shprehjen e njërit prej udhëheqësve kryesorë të Muxhahidinëve mbetetën të bllokuar dhe u eliminuan gjatë likuidimit të talebanëve nga fuqitë veriore dhe të SHBA-ve.

Megjithatë qëndron edhe kjo se, këto kontribute në luftën afgane më vonë formuan bazën për krijimin e organizatave të tilla si Al-Kaeda dhe madje edhe DEASH, në shumë vende në botë. Është e dobishme të sqarojmë një pikë këtu se grupet e njohura si “arabët afganë” u bashkuan me xhihadin afgan, por shfaqja e Al-Kaidës dhe organizatave të ngjashme është nga fundi i luftës. Ata madje organizimin e tyre e përfunduan pas tërheqjes sovjetike.

Lufta afgano-sovjetike zgjati 9 vite e një muaj e gjysmë. Rusët brenda disa viteve e kuptuan se ishin zhytur në një baltë në Afganistan. Në vitin 1982 ata hynë në negociata indirekte me Muxhahidin përmes Kombeve të Bashkuara. “Ushtria e Kuqe e pamposhtur” pati një humbje shkatërruese në Malet Hindukush. Me ndërmjetësimin edhe të fuqive ndërkombëtare, sovjetikët filluan të tërhiqeshin nga Afganistani dhe ushtari i fundit rus u largua nga Afganistani më 15 shkurt të vitit 1989.

Shkatërrimi i madh i shkaktuar nga lufta
Beteja e cila vazhdoi për nëntë vite e disa muaj ka pasur shkatërrim të tmerrshëm për të dyja palët. Sipas shifrave zyrtare të Bashkimit Sovjetik, Ushtria e Kuqe humbi 13.621 ushtarë në Afganistan. Pra, sipas shifrave zyrtare, vriteshin çdo ditë 4 ushtarë rusë. Ndërsa numri i ushtarëve të plagosur, të gjymtuar dhe të sëmurë në luftime ishte rreth 470 mijë. Në luftën dhjetëvjeçare 620 mijë ushtarë sovjetikë shkelën në Afganistan.

Viktimat nuk mbetën të kufizuar vetëm me këtë. Përsëri sipas shifrave zyrtare, dëmet materiale në 451 helikopterë dhe avionë, 147 tanke, 443 topa e armë të tjera, i shkatërruan sovjetikët si nga ana ushtarake ashtu edhe në atë ekonomike. Miliarda dollarë barrë që solli lufta ishte një goditje e rëndë për sovjetikët. Ndërsa Bashkimi Sovjetik nuk mbijetuoi shumë pas kësaj lufte.

Si pasojë e kësaj pati humbje të jetës dhe pronës por më e rëndësishmja që humbi Bashkimi Sovjetik ishte prestigji dhe vlerat e dinjitetit. Ëndrra e tmerrshme e botës perëndimore kishte pësuar humbje, madje një shpartallim të madh në Afganistan, një nga vendet më të prapambetura në botë sipas kritereve materiale. “Super Fuqia” u shndërrua në një luan prej kartoni në Afganistan.

Muxhahidët kishin fituar luftën, por shkatërrimi në anën e tyre ishte shumë më i keq. Mbi një milion “dëshmorë”, qindra mijëra gra të veja dhe jetimë. Një e treta e popullsisë së vendit emigroi. Infrastruktura u shkatërrua plotësisht dhe vendi, i cili tashmë është një nga vendet më të prapambetura në botë, është përballur me një shkatërrim të madh. Më e rëndësishmja, ishte humbja e qetësisë dhe stabilitetit. Lufta e brendshme pas pushtimit sovjetik, shfaqja e talebanëve bashkë me pushtimin e Afganistanit nga një superfuqi tjetër, me pretekstin e Al-Kaedës dhe lëvizjet e 11 shtatorit, kjo paqe dhe stabilitet nuk erdhi kurrë më.

Ka një debat të gjerë rreth asaj se si u fitua lufta në fuqinë e goditjes vdekjeprurëse të superfuqisë së periudhës në Afganistan.

Para së gjithash, janë vetëm njerëzit afganë që fituan luftën. Me jetën dhe gjakun e tyre, ata nënshkruan këtë fitore. Pothuajse një të 15-at e popullsisë së vendit kanë humbur jetën e tyre në luftë dhe një e treta ka rënë në situatën e një azilkërkuesi jashtë vendit. Qindra mijëra janë të gjymtuar, qindra mijëra të tjerë janë gra të veja dhe jetimë.

Edhe pse ndihmat materiale dhe ushtarake të Amerikës dhe mbështetësve të saj ndaj “Muxhahidëve” nuk mund të mohohen gjatë luftës, është një legjendë për të pohuar se lufta sovjetike është fituar me raketat tokë-ajër Stinger të dhëna nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Kur SHBA filloi të jepte raketat anti-ajrore, lufta tashmë ishte fituar nga afganët. Dhënia e Stingerëve kishte për qëllim përkeqësimin e mëtejshëm të sovjetikëve dhe mbledhjen e përfitimeve të luftës.

Nga ana tjetër, Ushtria e Kuqe duke patur në konsideratë faktorin Stinger, nisi ndryshime të rëndësishme në strategjinë e luftës, si bombardimi me avionë jet me raketa ajër tokë ajër që shkonin jashtë distancës raktore si dhe me fluturime të ulëta me helikopterë.

Lufta sovjetiko-afgane ka patur rezultate të rëndësishme dhe madje edhe ndryshuese të ciklit.

Beteja, e cila dukej si një luftë sovjetiko-afgane, por që në thelb ishte një luftë ideologjike islame-komuniste, e fitoi Islami pa injoruar mbështetjen e fortë të botës kapitaliste për Afganistanin kundër komunistëve. Kështu, në çerekun e fundit të shekullit të 20-të, të dy superfuqitë e “Luftës së Ftohtë” humbën përballë Islamit: Së pari humbi përballë muslimanëve në Iran përfaqësuesi kapitalist SHBA, dhe më pas në Afganistan përfaqësuesi i komunizmit Bashkimi Sovjetik.

Islami erdhi në rendin e ditës si një ideologji alternative dhe botëkuptim në të gjithë botën. Megjithatë, mosmenaxhimi i procesit pasues dhe ardhja e islamit në axhendën e njeritut të botës si një mënyrë jetese alternative me manipulimet nga jashtë ka sjellë që kjo të qëndrojë si e tillë duke e përmendur bashkë me terrorizmin dhe duke sjellë bashkë me të edhe armiqësinë kundër islamit.

Në Afganistan u ngul gozhda e fundit në arkivolin e Bashkimit Sovjetik, që ishte një perandori moderne komuniste. Në 1922, Bashkimi Sovjetik, i cili mori vendin e Rusisë Cariste, u bë një nga dy superfuqitë e epokës së formuar pas pas Luftës së Dytë Botërore. Ishte forca më e madhe ushtarake në botë, duke përfshirë armë bërthamore. Pas luftës afgane, blloku sovjetik u shemb dhe u shpërbë. Shumë vende nën sundimin e “Perandorisë Komuniste” fituan pavarësinë e tyre. Edhe republikat e Azisë Qendrore fituan pavarësinë e tyre. Më e rëndësishmja, u mbyll epoka e “Luftës së Ftohtë”. Amerika ka mbetur e vetme si superfuqi.

Drama e popullit afgan ende vazhdon

Është ironike, por sovjetikët dhe afganët kanë luftuar dhe Amerika ka qenë ajo që ka dalë më fitimprurëse nga kjo.

Aspekti më tragjik i luftës sovjetiko-afgane, e cila ka mbyllur dhe ka filluar një epokë, është se populli afgan, i cili kundërshtoi fuqinë më të madhe ushtarake në botë në dëm të jetës dhe gjakut të tyre dhe që e shkatërroi dhe e shpartalloi atë me mundësi primitive, nuk kanë përfituar kurrë pothuajse asgjë nga kjo luftë, përveç se ka pësuar humbje të mëdha.

Vazhdon ende drama e popullit afgan, që bashkë me luftën sovjetike ka humbur më shumë se një milion njerëz, ka humbur paqen dhe stabilitetin, gjallërinë dhe rendin.

Pas tërheqjes së Bashkimit Sovjetik, vendi i cili u përfshi nga lufte e brendshme, e më pas i dominuar nga talebanët, iu nënshtrua ndërhyrjes së NATO-s nën udhëheqjen amerikane pas ngjarjeve të 11 shtatorit dhe që nga ky moment ka ardhur në situatën e fushëbetejës më të gjatë që ka vazhduar pa ndërprerë në historinë e SHBA-ve, ku dhe gjithashtu nuk të jep përshtypjen se do të mbarojë në një kohë të shkurtër, madje bart shenjat e një lufte të re mandati.

Rusët të cilët janë të shqetësuar nga Traktati i Sigurisë Dypalëshe të SHBA-Afganistan i cili përveç pranisë së SHBA-ve i jep të drejtën SHBA-ve për ndërtimin 9-të bazave ushtarake, janë edhe një herë të interesuar për Afganistanin dhe madje duke mos patur nevojë për të fshehur nivelin e marrëdhënieve me talebanët. Ata i njohin talebanët si “një forcë lokale në masë të madhe që nga pika ku ata ndodhen sot”.

Sot është 27 dhjetor 2017, 38 vjetori i pushtimit sovjetik në Afganistan. Si sot vitin e kaluar, Zamir Kabulov, përfaqësuesi special i Federatës Ruse për Afganistanin në Moskë, dha një intervistë të gjatë për AA. I pyetur, “A Ishte pushtimi i sovjetikëve në Afganistan një gabim?” Kabulov ishte përgjigjur “Po, ishte një vendim i gabuar, madje ishte gabim dy herë. Së pari, ne nuk duhet ta kishim bërë këtë, dhe së dyti, duhet të kishim dalë menjëherë pas hyrjes”.

Siç është e qartë edhe nga rezultatet, pushtimi sovjetik i Afganistanit ishte një gabim i madh, madje një gabim fatal.(AA)