NGA: KOZETA KURTI
Hwan Sok-Yong është shkrimtar koreano-jugor, i lindur në 4 janarin e vitit 1943 në Hsinking (sot quhet Changchun) gjatë periudhës së sundimit japonez. Familja e tij u kthye në Kore pas shpalljes së pavarësisë, në vitin 1945. Ka diplomë baçelor në Filozofi, nga Universiteti Dongguk. Hwang ka qenë lexues i apasionuar i një game të gjerë letërsie dhe dëshira për t’u bërë shkrimtar është projektuar që në fëmijërinë e tij të hershme. Në vitin 1964 u burgos për arsye politike dhe pjesëmarrje në sindikata punëtorësh. Pas lirimit nga burgu, punoi në një fabrikë cigaresh, si edhe në rikonstruksionin e disa qyteteve. Nga viti 1966 deri në vitin 1969 ishte pjesë e trupave të ushtrisë koreane, gjatë luftës në Vietnam, në mbështetje të kauzës amerikane. “Princesha Bari” është botuar nga shtëpia botuese “OMBRA GVG” (përkthyer nga Kozeta Kurti). Intervista e mëposhtme me Sok-Yong na zbulon autorin, botën dhe letërsinë e tij.
– Kur keni nisur të shkruani?
Kam nisur të shkruaj në një moshë shumë të re, sipas sugjerimeve të nënës sime, e cila më orientonte drejt titujve të librave dhe më mësonte se si të mbaja shënime e të shkruaja raporte mbi ato që kisha lexuar. Mbaja një lloj ditari me pak fjalë. Ishte një nga gratë e pakta të atyre viteve me formim universitar në Japoni dhe në këtë drejtim isha me fat. Nuk di nëse do ishte e kënaqur që i biri i saj u bë shkrimtar. Pasi mbaroi lufta në Kore, familja jonë u transferua ne jug të gadishullit. Isha në klasë të tretë. Kur u kthyem në shtëpi prej emigrimit, gjysma e shtëpive të fqinjëve tanë ishin shkatërruar nga bombat. Shkruajta për gjithçka që nxorëm jashtë, sepse nuk përdoreshin më, madje edhe librat e mi, të shkatërruar plotësisht nga lagështira. E titullova tregimin “Dita kur u kthyem në shtëpi”. Ish-mësuesja ime e dërgoi në një konkurs mbarëkombëtar, ku tregimi u nderua me çmimin e parë. Ja, këtu nisi gjithçka. Kur më pyesnin: Çfarë ke dëshirë të bëhesh kur të rritesh, nuk jepja përgjigjet e zakonshme, polic, zjarrfikës, ushtar, etj., por autor, shkrimtar, edhe pse nuk e kisha idenë se çfarë ishte.
– Ju u nderuat me një tjetër çmim në shkollën e mesme. Sa motivues ishte?
Shkollat e mesme në Kore ndikoheshin nga qeveria ushtarake, që do të thoshte uniforma, rregulla strikte, stërvitje, disiplinë e rreptë. Për të shpëtuar nga kjo lloj shtypjeje, unë u shndërrova në një lexues të pangopur të klasikëve botërorë, që ishin “dyndur” në Korenë e Jugut pas luftës, ndërsa vendi po shkonte drejt stabilizimit. Historia e parë që kam shkruar në gjimnaz fitoi një konkurs të shpallur nga një gazetë rajonale, si edhe mora një çmim nga një revistë letrare, dedikuar të rinjve. Gjatë revolucionit të prillit 1960, nxënësit dolën në rrugë për të protestuar kundër qeverisë. U bashkova me ta dhe atë ditë humba një mik që u qëllua me plumb. Kuptimi im për individin dhe shoqërinë në atë kohë ishte ende i papjekur, kështu që fillova t’i bëj pyetjen vetes: Pse duhet të shkruaj? Një vit më pas, u largova nga shkolla për sjellje të pahijshme dhe ika edhe nga shtëpia, në kërkim të punës, derisa më në fund vendosa të kthehem. Besoj se këtu mendimi për t’u bërë shkrimtar, ka marrë formë. Një vit më vonë, në 1962-shin, fitova çmimin për shkrimtarin më të mirë të ri, shpallur nga revista “Bota e Mendimit”, një revistë me ndikim të madh tek të rinjtë koreano-jugorë.
– Si reflektohen eksperiencat tuaja personale në krijimtari?
Që në fillimet e mia, kam një marrëdhënie të ngushtë midis letërsisë sime dhe jetës sime. Përvojat e mia personale nuk janë vetëm bazë për imagjinatë, por edhe një forcë e fuqishme lëvizëse në tregim. Për shembull, romani im epik me 10 vëllime “Jang Gil-San” është i vendosur në fund të shekullit të 17-të, gjatë dinastisë Joseon, por ai është frymëzuar nga udhëtimet e mia në Jeolla Province në vitet ’70-’80.
– Po çështjet atdhetare?
Një pjesë e mirë e punës sime është shkruar gjatë një periudhe që tentonte të modernizohej nëpërmjet diktaturës. Flitej për ideologji, për demokratizim të politikës, si një nga pikat kyçe të funksionimit. Por, çdo modernizim që ndodh në diktaturë, përfundon ose duke u shtrembëruar, ose duke u shoqëruar me represionin që përfshin individin. Megjithatë, nuk ka ndonjë popull në planet që të ketë një modernizim ideologjik 100% të vërtetë. Populli i zakonshëm u përjashtua nga qeverisja diktatoriale dhe kapitali monopolist gjatë procesit të modernizimit, në fillim të të cilit, gadishulli u nda në veri e në jug, me një luftë të ftohtë pa mbarim. Ne qëndrojmë në një udhëkryq historik, ku shqetësimi ynë më urgjent është tranzicioni në regjimin e tanishëm dhe nevoja për regjim paqeje. Si intelektual dhe jo si politikan, shpresa ime është që të tregoj nëpërmjet letërsisë sime, dëshirën e madhe që kam për botën e ndryshuar. Nëse gjysma e parë e krijimtarisë sime ishte më pranë teknikës perëndimore të realizimit letrar, gjysma e dytë është përkushtuar në përshkrimin e Koresë, sipas zërit tim, në udhën time.
– Keni menduar ndonjëherë se librat tuaj do përktheheshin e do lexoheshin në shumë gjuhë të botës? Cilat kanë qenë pritshmëritë tuaja?
Hera e parë që lashë vendin ishte në 1960-ën, kur më thirrën për shërbim ushtarak e më dërguan në Vietnam. Një ditë isha ulur në një parmak dhe po i shkruaja një letër nënës sime, kur m’u afrua një ushtar amerikan e më pyeti se ç’po bëja aty. I thashë se po i shkruaja nënës. Më pa i habitur dhe më tha: “Mendova se ju shkruanit në gjuhën japoneze ose kineze. Nuk e dija që kishit alfabetin tuaj”. Edhe unë mbeta i habitur. Sa pak dinte për kulturën koreane ky i ri amerikan. Më vonë, ndërsa kisha emigruar në Berlin në 1990-ën, isha i ftuar në një takim në Holandë, për emigrantët që jetonin në Europë. Një filipinez u habit pse më pa një libër të botuar në Kore. “Kjo është gjuha juaj e shkruar?” – më pyeti. Akoma më i befasuar se thuajse 30 vite më parë. I shpjegova se alfabeti korean është krijuar që në shekullin e 15-të dhe përmban 28 shkronja. Kështu, kam vendosur që të investoj edhe në këtë drejtim. Besoj se tregimet e thëna me zë të ri, që kombinohen me atë që kemi fituar nga Europa apo Amerika, vetëm ndihmojnë për të pasuruar më tej letërsinë botërore.
– Flasim pak për interesin tonë të përbashkët, “Princesha Barin”. Ekziston si legjendë dhe ju e shndërruat në personazh libri?
Po! Legjenda ekziston. Për mijëra vjet, Koreja ka pasur një ceremoni tradicionale që quhet “gut”, në të cilën shpirtrat e vdekur jepnin orientime nga bota tjetër. Këtu ka qenë edhe historia e Barit. Janë 47 versione të ndryshme, që mund t’i gjesh në të gjithë vendin. Emri “Bari” mendohet se rrjedh nga folja “beorida”, “hedh larg” dhe në këtë mënyrë ka mbetur princeshë e braktisur, por ka edhe interpretime te tjera se fjala “Bari” vjen nga Bal, ose Balgan që do të thotë shpresë, ose duke krijuar diçka të re. Pra, emri mund të ketë edhe kuptime të tjera si: Princesha e shpresës, Princesha e jetës, apo Princesha e kthimit në jetë.
– A keni dashur të promovoni elementë tradicionalë? Ushqimin për shembull?
Kur isha në burg, ne kishim formën tonë se si dilnim jashtë në liri, apo si ushqeheshim, nëpërmjet imagjinatës. Të dënuarit udhëtonin me motoçikleta ose makina, duke mbajtur në dorë harta e libra me shënime për vende të bukura. Nëse e pyesja ndonjërin në qelinë ngjitur me mua, se ku ndodhej, ai mund të thoshte se ishte në varkë në mes të oqeanit. Imagjinata e çonte jo vetëm larg burgut, por larg vendit fare. Po kështu edhe për ushqimin, ndaj pasi u lirova nga burgu, shkruajta një libër me kujtimet e mia të ushqimit dhe të njerëzve me të cilët kalova këtë eksperiencë. Kurioziteti për gjëra të reja na sjell më afër njëri-tjetrit.
– Ju ngrini disa pyetje gjatë udhëtimit të Princeshës Bari: çfarë kuptimi ka vdekja ime (terroristët), pse triumfojnë të ligët ndaj të mirëve etj. A janë këto edhe pyetjet tuaja?
Princesha Bari është vendosur në kontekstin e ngjarjeve me të cilat përballet bota sot. Emigrantët nga e gjithë bota, duke përfshirë edhe Korenë e Veriut, të gjithë duhet të kalojnë nëpër ferrin e krijuar nga globalizimi. Ajo shkon deri në skajet fundore të botës për të gjetur përgjigjet e pyetjeve të romanit tim. Mendoj se është simbolikë “uji i jetës”, që jep përgjigjet e duhura. Po çfarë është uji i jetës në realitet? A është ndonjë Bari e kohëve tona që mund ta gjejë?
– Së fundmi, a dinit diçka për Shqipërinë, përpara kërkesës për përkthimin e librit tuaj?
Dija që ishte në Ballkan, që ishte rreshtuar në kampin kundërshtar të Koresë së Jugut, gjatë Luftës së Ftohtë, bashkë me Rumaninë dhe Bullgarinë, e mbyllur politikisht se Koreja e Veriut. Por kam mësuar nga miqtë që kanë udhëtuar në Europën Lindore, se është një vend shumë i bukur, me natyrë të mrekullueshme. Emri “Ballkan” është shumë i ngjashëm me fjalën koreane “balkda”, që do të thotë: shkëlqim. Shpresoj që Bari dhe uji i saj jetëdhënës të sjellin shkëlqim në zemrat e lexuesve shqiptarë dhe t’u bëjë përshtypje edhe në vitet që pasojnë.
(Gazeta Shqiptare)
