TIRANE
Në nëntor 2014, përmenda pesë hapa që sektori financiar shqiptar duhet të ndërmarrë për të përmirësuar performancën e tij. Këto hapa përfshinin: së pari, trajtimin e kredive në vonesë (NPL), të cilat tejkaluan 20% në atë periudhë dhe vënien ne funksion të një Byroje të kredisë; së dyti, rishqyrtimi i përshtatshmërisë së strukturës së aksionerëve të bankave të nivelit të dytë në mënyrë që të inkurajohej konsolidimi i tyre; së treti, licencimi i institucioneve të reja jo-depozituese të cilat mund të mbushin hapësirat e pa shërbyera nga bankat; e katërta, duke mundësuar tregjet e kapitaleve në Shqipëri; dhe e pesta, duke mundësuar rrjedhje të reja të kapitalit privat në Shqipëri.
Sot, lidhur me pikën time të parë, kreditë në vonesë janë ulur në 13% dhe kanë tendencë në rënie, dhe EBRD dhe Shoqata e Bankierëve po punojnë së bashku për krijimin e një Byroje Private të Kreditit. Në vijim të pikës së dytë dhe të tretë, sektori bankar shqiptar është duke u konsoliduar, duke zvogëluar numrin e bankave drejt 12 nga 16, dhe ndërkohë duke rritur numrin e institucioneve që nuk marrin depozita në 21. Autoriteti Shqiptar i Shërbimeve Financiare ka licencuar hapjen e një burse private, e cila dalëngadalë po shton produktet në platformën e saj tregtare dhe më në fund kemi parë një rritje të investimeve nga fondet e kapitalit amerikan, veçanërisht me fondin SEAF të Uashingtonit që bëri blerje në sektorin e spitaleve dhe NCH Capital të Nju Jorkut duke bërë blerje në sektorin bankar shqiptar.
Në përfundim të mandatin tim të tretë dhe të fundit dyvjeçar si president i Bordit të Dhomës Amerikane të Tregtisë, unë do të përvijoja pikat e mëtejshme të veprimit për të ndihmuar ekonominë shqiptare të ndërmarrë hapat e ardhshëm përpara.
Pika e parë është se Shqipëria duhet ende të përfundojë disponueshmërinë e një harte falas online të vendit, procesin e regjistrimit të tokës dhe pronësisë nepermjet e-Albania në bashkëpunim me Zyrën e Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme (ZRPP). Pronësia e qartë e tokës është baza për aktivitetin ekonomik – fakt i qartë. Diaspora Shqiptaro-Amerikane ka qenë e qartë dhe konsistente, duke theksuar se mungesa e qasjes online në të dhënat e regjistrimit të tokës ul ndjeshëm interesimin e investitorit. Një hartë e tillë është e arritshme (siç dëshmohet nga harta online e regjistrimit të tokës në Veri të Maqedonisë https://ossp.katastar.gov.mk/OSSP/) dhe e dobishme për investitorët e huaj dhe vendas.
Së dyti, do të sugjeroja qe shumica në qeveri dhe opozita të bëjnë një përpjekje të vetëdijshme për t’u kujdesur për investitorët e huaj ekzistues. Ata investitorë (të huaj dhe vendas) që janë aktivë në treg janë reklama më e mirë për investimet e ardhshme, ashtu sikurse dhe kundër tyre; dhe sa më shumë që ata të kujdesen për këta investitorë, aq më shumë ata kanë gjasa të rekrutojnë investitorë të tjerë në Shqipëri. Në lidhje me këtë, kam parë një skizofreni sistematike midis lojtarëve politikë që përpiqen të tërheqin investitorët, pastaj t’i shtyjnë ata (shpesh duke çuar në padi publike të arbitrazhit) ose madje duke i përfolur ata në media.
Investitorët amerikanë janë shpesh të etur për të ndjekur suksesin, prandaj kur një kompani si ABCom, e cila është në pronësi të fondit të investimeve të SEAF në Uashington DC, ankohet për vandalizëm të keq me 2018, ndihet nga investitorët amerikanë. Kur figurat e ndryshme politike përpiqen të fyejnë investitorin më të madh amerikan në Shqipëri, domethënë fondin amerikan NCH nga Nju Jork, apo projektet e tyre si Banka Amerikane e Investimeve, atëherë perceptohet si sjellje e çuditshme dhe antiamerikane. Duke marrë parasysh promovimin e kryer nga Departamentet e Tregtisë të Shteteve të Bashkuara të Bankës Amerikane të Investimeve në faqen e tyre publike (https://www.export.gov/article?id=Albania-US-Banks), investitorët e mundshëm amerikanë I shohin këto sulme politike ndaj një banke me dyshim, duke pyetur veten pse investitorët e zakonshëm amerikanë do të rrezikonin të investonin në një treg të vogël si Shqipëria, kur edhe ata investitorë amerikanë që promovohen drejtpërdrejt nga Qeveria e SHBA janë subjekt i sulmeve të tilla ekstreme politike.
Përsëri, sikurse me çdo biznes, unë do të këshilloja që është në interesin më të mirë të Shqipërisë thjesht të kujdeset për klientët (dmth. investitorët) që janë të pranishëm në vend, për të krijuar më së miri një atmosferë që do të tërhiqte investime të mëtejshme.
Pika ime e tretë, bazohet në suksesin që fondet amerikane të investimeve kanë pasur në Shqipëri. Shqipëria duhet të ndërmarrë hapa për të qenë e pranishme në tërheqjen e fondeve të investimeve. Për ta vendosur Shqipërinë në hartën e fondeve investuese, AIDA duhet të përqëndrohet në pjesëmarrjen në konferencat e ndryshme të Angel dhe Private Equity, me qëllim që ata të lidhen me vendin. Përvoja e qëndrueshme e investimeve kapitale në Shqipëri, nëpërmjet NCH, SEAF, Fondi Shqiptaro-Amerikan i Ndërmarrjeve etj, zgjerohet në shumë sektorë, por lidhja e përbashkët mes tyre është aftësia për të financuar dhe tërhequr menaxhimin e duhur për t’iu përshtatur nevojave dhe investitorët e kapitalit janë te mësuar për ta bërë këtë. Suksesi i tyre dhe dështimet rastësore kanë kontribuar shumë në ekonominë shqiptare në pothuajse të gjithë sektorët, duke përfshirë bankat, sigurimet, kujdesin shëndetësor, IT, logjistikën, transportin dhe prodhimin.
Vërej se mediat shpesh theksojnë faktin se fondet ndërkombëtare të investimeve shpesh përdorin ndërmjetës të investimit në vende ose shtete neutrale të taksave, të tilla si ato të ofruara nga Delaware, Holanda ose subjekte të tjera off-shore. Këto ndërmjetës përdoren zakonisht nga investitorët amerikanë për të grumbulluar fonde në vende me taksa neutrale dhe si të tilla nuk janë shqetësuese për Shqipërinë për aq sa investitorët amerikanë shpesh janë subjekt i mbikëqyrjes së SEC. Aty ku vendet off-shore mund të jenë shqetësuese, është kur ato përdoren nga entitete të huaja për të paguar lobistët për të punuar në SHBA, siç është theksuar si praktikë e zakonshme nga subjektet e ndryshme politike shqiptare në të kaluarën. Po aq shqetësuese është kur kompanitë janë me të vërtetë fantazëm, që nuk janë fare të regjistruara në brendesi apo jashtë bregdetit, por promovojnë veten e tyre si amerikane dhe ofertojnë në tendera publikë. Sigurisht kjo praktikë është diçka që tërheq vëmendjen e zbatimit të ligjit të SHBA dhe duhet të ndalet.
Pika ime e fundit është se ndonjëherë të prezantohesh dhe te dalësh përpara është e mjaftueshme për të ndërmarrë hapin e parë. Pothuajse pesë vjet më parë, Dhoma Amerikane e Tregtisë në Shqipëri organizoi një mëngjes në Nju Jork me qeverinë shqiptare dhe përfaqësues të disa këshilltarëve të menaxhimit të pasurisë amerikane dhe fondeve të investimeve që do ta konsideronin Shqipërinë, duke përfshirë edhe Morgan Stanley dhe disa fonde më të vogla ‘shumë-miliardë dollarësh’. Për fat të keq, përfaqësuesit e qeverisë shqiptare nuk u paraqitën në mëngjes, duke anulluar vetëm pas fillimit të ngjarjes. Unë isha në gjëndje të jepja të dhëna dhe detaje të brendëshme për investitorët potenciale dhe u perpoqa ta përfaqësoja Shqipërinë sa më mirë që munda në këto rrethana; megjithatë, mungesa e çuditshme e përfaqësuesve të Qeverisë Shqiptare u vu në dukje nga mysafirët tanë, disa prej te cilëve e morën si fyerje, dhe në njohuritë e mia asnjë nga ata që ishin prezent në atë takim nuk ka investuar një qindarkë të vetme në Shqipëri deri tani. Ndonjëherë vetëm duke u prezantuar dhe dalë përpara është një hap i parë i mirë.
Shqipëria ka bërë disa përparime të mira gjatë viteve të fundit dhe raporti i fundit i FMN-së nxjerr në pah disa nga treguesit pozitivë makroekonomikë që lidhen me këtë. Në të njëjtën kohë shohim rritje të flukseve të emigracionit jashtë vendit dhe ndikimin e vazhdueshëm të ekonomisë gri (veçanërisht në sektorin e drogës, të cilën e kam adresuar diku tjetër në aspektin e pozicionimit tim personal për përballjen me problemin). Me uljen e normave të interesit të eurobondit, investitorët e huaj duhet të marrin parasysh se Shqipëria, pavarësisht sfidave të saj, po ecën përpara. Mbi këtë bazë, Shqipëria mund të ndërmarrë hapa të mëtejshëm dhe më të shpejtë përpara duke vendosur transparencën e të drejtave të pronësisë mbi tokën, kujdesin për investitorët ekzistues dhe pjesemarrjen për të tërhequr fonde investimi. Këto hapa janë të thjeshta dhe të arritshme në një periudhë të shkurtër kohore. Dikush thjesht duhet t’i bëjë ato.
*Kryetar i Dhomës Amerikane të Tregtisë në Tiranë
05-February-2019
In November of 2014, I outlined five steps that the Albanian financial sector should take in order to improve its performance. Those steps included: first, tackling Non-Performing Loans (NPL) which exceeded 20% at the time and implementing a Credit Bureau; second, reviewing the suitability of the shareholder structure of the 2nd tier banks in order to encourage consolidation; third, licensing new non-deposit taking credit institutions that could fill the gaps underserved by the banks; fourth, enabling Albanian capital markets; and fifth, enabling new private equity flows into Albania.
Today, in relations to my first point, Non-Performing Loans have been lowered to 13% and have a decreasing trend, and EBRD and the Bankers Association are working together on the possible establishment of a private Credit Bureau. Following my second and third points, the Albanian banking sector is consolidating, reducing the number of banks toward 12, from 16, while increasing the number of non-deposit taking institutions to 21. The Albanian Financial Services Authority licensed the opening of a private stock exchange, which is slowly adding products to its trading platform and finally we have seen some increase in investment from American equity funds, specifically with Washington DC’s SEAF fund making acquisitions in the hospital sector and New York’s NCH Capital making acquisitions in the Albanian banking sector.
As I wrap up my third and final two year term as President of the Board of the American Chamber of Commerce, I would outline further action points in order to help the Albanian economy take the next steps forward. The first item is that Albania has yet to complete the availability of a free online map of the country, land registration and related ownership via e-Albania in conjunction with the Zyra e Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme (ZRPP). Clear land ownership is the basis for economic activity – full stop. The Albanian-American Diaspora has been clear and consistent, stating that the lack of online access to land registration data depresses investor appetite. Such a map is achievable (as evidenced by Northern Macedonia’s online land registry map https://ossp.katastar.gov.mk/OSSP/) and helpful for both foreign and domestic investors.
Second, I would have the Government majority and opposition both make a conscious effort to take care of existing foreign investors. Those investors (foreign and domestic) that are active in the market are the best advertisement both for, and against, future investment; and the more they are taken care of, the more they are likely to recruit other investors to Albania. In this regard, I have seen a systematic schizophrenia between political players trying to attract investors, then pushing them out (often leading to public arbitration suits) or even vilifying them in the media. American investors are often keen to follow success, therefore when a company like ABCom, owned by the SEAF investment fund in Washington DC, complains about malicious vandalism in 2018, it is noticed by American investors. When various political figures attempt to vilify the largest American investor in Albania, namely NCH capital from New York, or their projects such as the American Bank of Investments, then it appears bizarre and anti-American investment. Considering the US Government’s Commerce Departments promotion of the American Bank of Investment on their public website (https://www.export.gov/article?id=Albania-U-S-Banks), potential American investors see political attacks on the bank with a chilling effect, wondering why ordinary American investors would risk investing in a small market such as Albania when even those American investors that are promoted directly by the US Government are subject to such extreme political attacks. Again, as with any business, I would advise that it is in the best interest of Albania simply to take care of customers (ie. Investors) which are present in the country in order to best create an atmosphere that would attract further investment.
My third point, builds on the success that American investment funds have had in Albania. Albania should take steps to be present in attracting investment funds. In order to put Albania on the map of investment funds, AIDA should be focused on being present in the various Angel and Private Equity conferences in order to engage them with the country. The consistent American risk capital investment experience in Albania, via NCH, SEAF, the Albanian-American Enterprise Fund, etc expands over many sectors but the common link is the ability to fund and attract appropriate management to fit the need and risk capital investors are accustomed to doing this. Their success and occasional failure have contributed greatly in the Albanian economy across almost all sectors, including banking, insurance, healthcare, IT, logistics, transport and production.
I note that the media often highlights the fact that international investment funds often use intermediary investment vehicles in tax neutral countries or states, such as offered by Delaware, Holland, or other off-shore entities. These investment vehicles are commonly used by US investors to aggregate funds in a tax neutral manner, and as such are not of particular concern for Albania insofar as US investors here are often subject to SEC oversight. Where off-shore entities might be a concern, is when they are used by foreign entities in order to pay lobbyists to work in the USA, as has been highlighted as common practice by various Albanian political entities in the past. Equally concerning is when companies are truly phantasm, not actually registered at all either on or off-shore, but promote themselves as American and bid for public tenders. Certainly this practice is something that attracts US law enforcement attention and needs to be stopped.
My final point is that sometimes showing up is just enough to take the first step. Almost five years ago the American Chamber of Commerce in Albania organized a breakfast in New York with the Albanian Government and representatives of several American wealth management advisors and investment funds that would consider Albania, including Morgan Stanley some smaller ‘multi-billion dollar’ funds. Unfortunately, the representatives of the Albanian Government didn’t show up to the breakfast, cancelling only after the event had actually started. In terms of giving the potential investors data and insight into the market, I was able to do that and try and represent Albania as best I could under the circumstances; yet, the bizarre absence of any Albanian Government representative was noticed by our guests, for which some took offence, and I note that to my knowledge none of those present in that meeting has invested a single penny in Albania to date. Sometimes just showing up is a good first step.
Albania has made some good progress over the last few years and the recent IMF report highlights some of the positive macro-economic indicators related to this. At the same time we see increasing migration flows out of the country and continued influence of the grey economy (specifically in the drug sector, which I have addressed elsewhere in terms of my personal position on confronting the problem). With decreasing Eurobond interest rates, foreign investors should take note that Albania, in spite of its challenges, is moving forward. Building upon that by establishing transparency of land ownership rights, taking care of existing investors and being present to attract investment funds, Albania can take further and faster steps forward. These steps are simple and achievable in a short period of time. Someone simply needs to do them.
(BalkanWeb)
