Publikohet një dokument i panjohur i nxjerrë nga Arkivi Qendror i Shtetit në Tiranë (fondi i ish-Komitetit Qendror të PPSH-së), i cili i përket vitit 1962, ku ndodhet proces-verbali i takimit dhe bisedimeve të zhvilluara ndërmjet një delegacioni të Partisë së Punës së Shqipërisë i kryesuar nga anëtarët e Byrosë Politike dhe sekretarët e Komitetit Qendror të PPSH-së, Hysni Kapo dhe Ramiz Alia, me një delegacioni të Partisë Komuniste të Republikës Popullore të Kinës i kryesuar nga Ten Hsiao Pin dhe Van Tse Zian. Proces-verbali i plotë i bisedimeve ndërmjet dy delegacioneve i zhvilluar më 10 qershor të vitit 1962 në selinë e Komitetit Qendror të Partisë Komuniste të Kinës, (i cili ishte takimi i pestë zyrtar midis tyre), ku pas pikës së parë të rendit të ditës që ishte dhe prioritare, një takim i mundshëm me Mao Ce Dunin dhe gjetja e mundësive e itinerari i kthimit të delegacionit shqiptar në atdhe në rrugë ajrore dhe detare, u diskutua edhe rreth marrdhënieve dy palëshe dhe ndihmës ekonomike që kërkonte Tirana zyrtare nëpërmjet dy udhëheqësve të lartë të saj, Hysni Kapo dhe Ramiz Alia, siç ishte Uzina e Azotikut (plehrave fosfatike), që do të ndërtohej në Fier, bisedimet për Traktatin e Varshavës, KNER-in, NATO-n, Nikita Hurshovin, raportet e marrëdhëniet e Kinës me fqinjët e saj dhe shtete të tjera aziatike, si: Bashkimi Sovjetik, Koreja e Veriut, Koreja e Jugut, Japonia, Mongolia, Tajvani, Vietnam i Veriut, Vietnami i Jugut, Kamboxhia, Laosi, Indonezia, Nepali, Birimania, India, Pakistani, Burundi, etj., e deri te ato të Lindjes së Mesme dhe afrikane, si: Irani, Iraku, Siria, Egjipti, Algjeria, Guinea, Mali, Gana etj.
Proces-verbali i takimit të delegacionit të Partisë së Punës së Shqipërisë i kryesuar nga Hysni Kapo dhe Ramiz Alia, me delegacionin e Partisë Komuniste të Kinës, i kryesuar nga Ten Hsia Pin dhe Van Tse Zian, i zhvilluar në Pekin më 10 qershor 1962
Takimi i pestë zyrtar, midis delegacionit të Partisë së Punës së Shqipërisë dhe delegacionit të Partisë Komuniste Kineze.
(Mbajtur në selinë e Komitetit Qendror të Partisë Komuniste kineze, në orën 9 në mëngjesin 10 qershorit të vitit 1962)
Vijon nga numri i kaluar
Shoku Ten Hsiao Pin: Ka një ndarje në zemër të ushtrisë birmane; njëra palë dëshiron të ndjekë një orientim pro-japonez, një tjetër, duke përfshirë Ne Win, dëshiron të vazhdojë në rrugën e neutralitetit dhe dëshiron që Burma të ketë marrëdhënie të mira me ne. Qeveria e Ne Win nuk shkon mirë me Nehru dhe Tajlandën, dhe kjo luftë tashmë ka filluar. Tani në Birmani ka përpjekje për të krijuar një parti të bashkuar.
Më në perëndim të nesh është Nepali. Ky është një vend anti-indian. Mbreti i Nepalit mban marrëdhënie të mira me ne; ai nuk është i keq dhe me iniciativën e tij, ne e zgjidhëm përfundimisht çështjen e kufirit Sino-Nepalez.
Në Nepal ata do të ndërtojnë një rrugë të asfaltuar drejt Tibetit tonë. Me fjalë të tjera, Nepali po kërkon të shkëputet nga kontrolli indian. Nepali po kalon mirë edhe me Pakistanin. Nepalezët e dinë mirë që ne nuk kemi asgjë kundër tyre dhe se kërcënimi për vendin e tyre vjen nga drejtimi indian.
Ne mbajmë marrëdhënie neutrale me Irakun; ata nuk janë as të ngrohtë, as të ftohtë. Problemet në botën arabe janë shumë të komplikuara. Presidenti egjiptian, Gamal Abdel Nasser dhe Iraku po përpiqen të vendosin hegjemoninë e tyre mbi botën arabe. Bashkimi Sovjetik ka bërë investime të konsiderueshme në Irak, por as marrëdhëniet e Irakut me ne nuk janë të këqija.
Republika e Bashkuar Arabe gjithashtu ka marrëdhënie të mira me ne. As marrëdhëniet e Sirisë së re me ne nuk janë të këqija. Ne kemi marrëdhënie neutrale me të gjitha këto vende. Politika jonë me këto vende është që të mos ndërhyjmë në çështjet e tyre të brendshme. Unë gjithashtu dua të theksoj se Naseri, nuk ka marrëdhënie shumë të mira me Bashkimin Sovjetik.
Disa vende afrikane kanë marrëdhënie shumë të mira me ne, të tilla si Guinea, Mali, Gana, etj. Presidenti Ghana Kwame Nkrumah, nuk është një element i majtë; Mali dhe Guinea. […]
Gjithashtu, ato vende në Afrikë që kanë një formë të pavarësisë zyrtare mbajnë marrëdhënie të mira me ne. Popujt e këtyre vendeve besojnë se Kina është anti-imperialiste, se ajo mbështet aktivisht luftën e tyre për pavarësi të plotë dhe se Kina nuk ndërmerr veprime përmbysëse kundër tyre.
Në përgjithësi, këto janë marrëdhëniet tona me vendet jo-drejtuese.
Marrëdhëniet tona me Indonezinë janë shumë të mira, sepse Partia Komuniste e Indonezisë ka bërë shumë punë në këtë drejtim. Problemet e lëna nga e kaluara, siç është çështja e emigrantëve kinezë në Indonezi, u zgjidhën përmes përpjekjeve nga të dy palët. Vendi ynë është një nga të parët që doli në mbështetje të luftës nacionalçlirimtare të popullit Indonezian.
Sa i përket marrëdhënieve me vendet evropiane, ju tashmë e dini situatën.
Në Jugosllavi, disa kohë më parë, u mbajt një takim i kryetarëve të vendeve jo-drejtuese. Në këtë takim ishin edhe disa të majtë, të tillë si Sukarno, përfaqësuesit e Malit, të Kubës dhe të Guinesë, megjithëse Presidenti i Guinesë, Sékou Touré nuk shkoi atje vetë. Nasser dhe përfaqësuesi i Ganës, gjithashtu morën një pozicion të mirë në atë takim. Pozicioni më i keq i marrë atje ishte nga India dhe Burma e U Nu, i cili është një element pro-indian.
Marrëdhënia e U Nu dhe Nehru ishte si marrëdhënia midis studentit dhe mësuesit të tij. U Nu, do të kërkonte mendimin e Nehru për të gjitha çështjet më të rëndësishme. Përkundër kësaj, U Nu nuk ka ndërhyrë në marrëdhëniet kino-indiane. Por Ne Win është ndryshe nga U Nu, Ne Win është anti-Indian. Në radhë, pas Ne Win në Birmani është gjeneral brigade An Ti, i cili nuk është me karakter të mirë, ai është pro-japonez.
Kjo është ajo që unë kisha për të thënë.
Shoku Hysni Kapo: Ne e konsiderojmë si shumë interesante këtë analizë të shokut Deng Xiaoping dhe do të sigurohemi që t’ia transmetojmë Komitetit tonë Qendror. Doja të shtoja se ka shumë interes në vendin tonë nga vendet arabe; në fakt disa vende në Afrikë janë gjithashtu të interesuar për vendin tonë.
Shoku Ten Hsiao Pin: Ju jeni një vend mysliman, kështu që mund të bëni shumë punë të mirë me vendet myslimane të Afrikës.
Shoku Hysni Kapo: Po marrim disa kërkesa për ndarjen e përvojës nga disa prej vendeve afrikane; ata kërkojnë ndihmë me specialistë dhe duan të dërgojnë studentë në vendin tonë. Ne do të shohim se çfarë lloj ndihme mund t’u japim këtyre vendeve brenda kapacitetit tonë, gjithmonë duke mbajtur parasysh objektivin e forcimit të marrëdhënieve me këto vende duke ndjekur një kurs të saktë.
Kemi në mendje edhe ato që shoku Deng Xiaoping na tha për mosndërhyrjen në punët e brendshme të vendeve të tjera; ne nuk kemi objektiva devijues. Duke pasur si pikënisje objektivat tanë të përbashkët në luftën kundër imperializmit, ne kemi përdorur këtë këndvështrim dhe vazhdojmë ta bëjmë në marrëdhëniet tona me vendet arabe, si dhe në ato me vendet afrikane. Sa i përket pozicionit të revizionistëve jugosllavë ndaj këtyre vendeve, dihet mirë se ata po përpiqen të jenë aktivë në to.
Ne gjithmonë e kemi parasysh këtë në punën tonë. Kudo që është e mundur, ne luftojmë, me pozicionin tonë të palëkundur, kundër veprimtarive të revizionistëve Jugosllavë në këto vende. Ata po bëjnë një luftë në përgjithësi në Afrikë, por edhe kundër nesh në veçanti, por ne po punojmë shumë me këto vende në mënyrë që ata të mund të kuptojnë se cili është pozicioni ynë i vërtetë.
Shoku Ten Hsiao Pin: Ju jeni duke qëndruar në tokë të saktë. Mund të jetë e mundur që ne të rrisim punën tonë në Afrikë, sepse atje kemi baza të tilla si Algjeria. Marrëdhëniet tona me Jemenin janë gjithashtu shumë të mira. Mbreti i Jemenit, është më i mirë se revizionistët.
Shoku Hysni Kapo: Në punën tonë në këto vende po gjejmë vështirësi me mjetet e propagandës. Ne do të shikojmë më me kujdes kapacitetin tonë për aktivitet dhe nëse është e nevojshme, ne gjithashtu do të vijmë dhe do të flasim me ju dhe nëse kjo është diçka që është me interes për të dy ne, ju madje mund të na ndihmoni në këtë fushë.
Në fakt, ju tashmë na ndihmoni shumë me mjete propagandistike, jo vetëm me pajisje radiofonike, por edhe me plot të tjera, siç janë revistat dhe literatura tjetër e jona, e cila botohet për t’u shpërndarë në vendet e tjera.
Shoku Ten Hsiao Pin: Ka qenë përvoja jonë që kur punojmë me vendet afrikane, një gjë ka shumë rëndësi: njerëzit në Afrikë janë shumë të mprehtë, sepse ata kanë ndjerë zgjedhën e imperializmit për një kohë të gjatë. Kjo është arsyeja pse nuk është një gjë e lehtë për të fituar besimin e tyre. Së pari, afrikani ka besim vetëm te njerëzit që nuk ndërhyjnë në punët e tij të brendshme; atëherë besimi shtohet nëse dikush nuk merr asgjë prej tyre.
Unë jam duke folur këtu veçanërisht për ne si një fuqi e madhe. Kjo është arsyeja pse ne nuk nxitojmë në veprimet tona ndaj tyre; ne nuk bëjmë shumë gjeste, dhe gjithmonë marrim parasysh vështirësitë e tyre. Ne gjithashtu zhvillojmë aktivitetin tonë propagandistik në një nivel të tillë që mund të jetë i pranueshëm për ta, në një nivel që ata vetë do ta pranojnë. Ne mendojmë se është e saktë të punojmë në këtë mënyrë. Nëse dikush nxiton në punën e tij, nëse dikush tregon shumë aktivitet ndaj tyre, ata mund të krijojnë dyshime për ju.
Shoku Hysni Kapo: Kështu është, ne jemi dakord.
Shoku Ten Hsiao Pin: Ky është mendimi ynë për këto çështje.
Për çfarë duhet të flasim tani, marrëdhëniet midis dy partive tona?
Shoku Hysni Kapo: Ne duam që komunikimi midis dy partive tona të jetë më i shpeshtë, sepse do të ishte shumë më mirë.
Shoku Ten Hsiao Pin: Kjo është e saktë. Ne nuk kemi pikëpamje të kundërta për këtë. Ne kemi pasur mjaft kontakte përmes ambasadorëve tanë. Vështirësia me ne është shkëmbimi i vizitave nga liderët e të dy palëve, por pak nga pak do të krijojmë edhe kushtet për këtë. Do të jetë shumë më mirë kur zgjidhim problemin e komunikimit (udhëtimit) dhe po punojmë në mënyrë aktive për të.
Kur menduam për këtë, nuk po mendonim vetëm për sa i përket nevojës për marrëdhënie më të mira me Shqipërinë, sepse, përveç jush, kemi edhe çështjet e Afrikës, Evropës dhe Amerikës Latine. Eshtë e nevojshme që ne të kemi një rrugë ajrore në drejtimin jugor. Sido që të jetë, do të duhet pak kohë për krijimin e një linje të tillë.
Shoku Hysni Kapo: Ajo që tha shoku Ten Hsiao Pin, është e saktë; kursi më i mirë për marrëdhëniet midis dy vendeve tona për momentin është përmes ambasadorëve tanë. Sidoqoftë, shumë çështje mund të zgjidhen më mirë përmes kontaktit të drejtpërdrejtë.
Shoku Ten Hsiao Pin: Prandaj është më mirë të kesh takime të drejtpërdrejta.
Shoku Hysni Kapo: Jo vetëm që duhet t’i kemi, por këto takime duhet të jenë sa më shpesh të jetë e mundur. Kush nuk do të donte të takohej ballë për ballë?! Së pari, sepse është i mirë për çështjet e punës, por edhe sepse na jep një shans për t’u parë.
Shoku Ten Hsiao Pin: Pikërisht këto janë ndjenjat tona.
Shoku Hysni Kapo: Kam edhe një pyetje tjetër. Ne nuk dimë asgjë për konkluzionet e takimit të fundit të Këshillit Ekonomik (KNER) dhe të Traktatit të Varshavës të vendeve socialiste të Evropës.
Shoku Ten Hsiao Pin: As ne nuk dimë asgjë. Ata u kanë komunikuar korrespodentëve të gazetave vetëm disa gjëra të parëndësishme. Ne po prisnim që ata të diskutonin, për shembull, letrën që Komiteti Qendror i PK të BRSS-së do të na dërgonte. Ata, sigurisht, duhet të kenë diskutuar bashkëpunimin ekonomik mes tyre.
Kjo tregohet nga një njoftim i shkurtër që morëm prej tyre në rusisht. Sapo e morëm atë, dhe ende nuk është përkthyer. Ne do t’ju japim një kopje të saj. Por ky material na u dërgua vetëm si një formalitet. Diçka me interes nga ai takim është që Mongolia mori pjesë në takimin e Këshillit të Ndihmës Ekonomike të Ndërsjelltë (KNER).
Shoku Ramiz Alia: Si e shohin shokët këtë; cilat ishin objektivat për të?
Shoku Ten Hsiao Pin: Synimi është të hapim një derë për vendet socialiste të Azisë në Lindje dhe të përjashtojmë Shqipërinë. Por duhet theksuar se Këshilli Ekonomik (KNER) nuk është e njëjta gjë me Traktatin e Varshavës.
Ne nuk kemi thënë asgjë në lidhje me këtë çështje; ne jemi duke e kthyer një vesh të shurdhër dhe një sy të verbër drejt tij. Ata gjithashtu na kanë dërguar një ftesë për të marrë pjesë në takimin e Këshillit Ekonomik (KNER) në një nivel vëzhguesi.
Shoku Ramiz Alia: Dhe pavarësisht kësaj ju nuk morët pjesë në të. Duket se ata po ju ftojnë të përgatisni terrenin dhe në mënyrë që ata të jenë në gjendje të thonë më vonë, sa herë që koha është më fitimprurëse, shikoni se kush nuk është në anën e bashkëpunimit.
Shoku Ten Hsiao Pin: Ne nuk i kushtojmë shumë vëmendje kësaj, por ju keni të drejtë të protestoni sepse jeni anëtarë të KNER.
Shoku Ramiz Alia: Siç e keni parë, qeveria jonë ka bërë një deklaratë për takimin e COMECON, si dhe për Traktatin e Varshavës.
Shoku Deng Ten Hsiao Pin: Pozicioni ynë ndaj këtyre gjërave është të mos u kushtojmë shumë vëmendje dhe ne kemi botuar vetëm një shënim shumë të vogël dhe të parëndësishëm në gazeta për këto takime. Nëse u kushtoni më shumë vëmendje, rëndësia e tyre rritet.
Unë mendoj se kjo është bisedë e mjaftueshme për këto çështje për sot; do të kemi më shumë kohë për të biseduar. Ju do të flisni me shokët tanë për planet tuaja në Kinë, me fjalë të tjera, nëse dëshironi të bëni vizita jashtë apo të qëndroni në Pekin. Ndërsa ktheheni nga vizitat tuaja, ne do t’ju ftojmë për një darkë. /Memorie.al
