36 studentë të Universitetit të Mjekësisë së Tiranës (UMT), i janë drejtuar Gjykatës Europiane të të Drejtave të Njeriut (GJEDNJ), duke kundërshtuar ligjin që i detyron të punojnë për disa vite në sistemin shëndetësor shqiptar pas përfundimit të studimeve ose, në të kundërt, të paguajnë “koston e plotë të studimeve”, një shumë dukshëm më e lartë se tarifa e zakonshme.
Ndërkohë, çështja në fjalë është pranuar për gjykim nga Gjykata e Strasburgut.

Ligji 60/2023 dhe detyrimi i ri për studentët e mjekësisë
Sipas ligjit të miratuar nga Kuvendi, studentët e mjekësisë duhet të nënshkruajnë një marrëveshje për punësim të detyrueshëm në sistemin kombëtar shëndetësor për një periudhë të caktuar viteve, ose të përballojnë pagesën e kostos së plotë të arsimimit. Parashikohet gjithashtu që diplomat e tyre të mbahen nga punëdhënësi deri në përfundimin e detyrimit të punës. Masat do të zbatohen për vitet akademike 2025/26 deri në 2029/30.

Vendimi i Gjykatës Kushtetuese dhe ndryshimet në ligj
Më 26 shkurt 2024, Gjykata Kushtetuese shfuqizoi disa dispozita të ligjit, duke e reduktuar maksimalisht nga pesë në tre vite periudhën e detyrueshme të punësimit brenda vendit. Ajo vlerësoi se dispozitat cenonin të drejtën kushtetuese për zgjedhje të lirë të vendit të punës, edhe pse pranoi se ligji synonte një objektiv legjitim — sigurimin e stafit të nevojshëm për sistemin shëndetësor publik, në një kohë kur shumë të diplomuar të UMT-së po emigronin menjëherë pas studimeve.
Gjykata theksoi se masat nuk ishin proporcionalisht të lidhura me objektivin dhe krijonin efekt retroaktiv për studentët tashmë të regjistruar. Ajo urdhëroi që detyrimet e punësimit të shkurtoheshin në maksimum tre, dy dhe një vit, sipas vitit të regjistrimit.

Më 19 shtator 2024, Parlamenti ndryshoi Ligjin 60/2023 për ta harmonizuar me vendimin e Gjykatës Kushtetuese, por ruajti detyrimin e punësimit dhe mbanjen e diplomave nga punëdhënësi deri në përfundim të kontratës.

Ankesa në Strasburg
36 studentët që iu drejtuan GJEDNJ-së parashtrojnë disa shkelje të Konventës Europiane:
• Neni 6 (E drejta për proces të rregullt ligjor)
– mungesë e arsyetimit nga Gjykata Kushtetuese për pjesën e ankesës mbi diskriminimin;
– mungesë e analizës së proporcionalitetit të kushteve të reja të punësimit;
– mungesë e zhvillimit të procesit kontradiktor (mungesë e palës kundërshtare në gjykim).
• Neni 8 (E drejta për jetën private dhe profesionale)
– kufizim i padrejtë i të drejtës për zhvillim profesional dhe liri individuale;
– studentët pretendojnë se ndërhyrja nuk ka qëllim legjitim dhe nuk është e nevojshme në një shoqëri demokratike.
• Neni 2 i Protokollit nr.1 (E drejta për arsimim)
– mbajtja e diplomës deri në përfundim të detyrimit të punës;
– mungesë parashikueshmërie lidhur me rritjen e madhe të kostos së studimeve.
• Neni 14 (Diskriminimi), së bashku me Nenin 8 dhe Nenin 2 të Protokollit nr.1
– trajtim më i pafavorshëm për studentët me kushte të vështira ekonomike, të cilët nuk mund të paguajnë koston e plotë të studimeve dhe kështu detyrohen të pranojnë punësimin e detyrueshëm.

Çështja pritet të shqyrtohet nga GJEDNJ
Rasti pritet të vlerësohet nga Strasburgu në muajt në vijim, ndërsa vendimi i mundshëm mund të ketë ndikim të rëndësishëm në politikat e Shqipërisë për arsimin e lartë dhe frenimin e largimit të profesionistëve të shëndetësisë.