Më 22 korrik 1875, Hasan Bey Zardabi – një intelektual azerbajxhanas dhe entuziast i shquar i kohës – prezantoi “Ekinchi”, gazetën e parë në gjuhën azerbajxhanase.
Kështu, këtë vit, në të njëjtën datë, Azerbajxhani feston me krenari 150 vjetorin e Shtypit të tij Kombëtar. Ky përvjetor shënon evolucionin e gazetarisë azerbajxhanase nga fillimet modeste drejt një institucioni dinamik dhe të qëndrueshëm në zemër të zhvillimit kombëtar. “Ekinchi” ishte më shumë se një gazetë — ishte një lëvizje. Pas saj, pati përparime të mëdha në këtë fushë, me daljen e shumë gazetave dhe revistave të tjera si “Ziya”, “Kashkul”, “Irshad”, “Molla Nasraddin”, “Fyuzat”, etj.
Që nga themelimi, shtypi filloi të luante një rol të rëndësishëm në jetën shoqërore, politike dhe kulturore të popullit azerbajxhanas. Pas rivendosjes së pavarësisë në vitin 1991, shtypi azerbajxhanas hyri në një fazë të re zhvillimi.
Gjatë periudhës së presidencës së Heydar Aliyev, sektori i medias në Azerbajxhanin e pavarur përjetoi transformime thelbësore. Në vitin 1998 u shfuqizua censura zyrtare — një moment historik vendimtar për lirinë e shtypit. “Liria e shtypit është një nga arritjet më të rëndësishme të pavarësisë sonë.” – Heydar Aliyev. Ai besonte se një shtyp i fortë dhe i përgjegjshëm ishte i domosdoshëm për ndërtimin e kombit dhe llogaridhënien publike: “Shtypi është pasqyrë e mendimeve të popullit dhe duhet të sigurojmë që ai pasqyron të vërtetën, drejtësinë dhe përparimin.”
Që nga viti 2003, Presidenti Ilham Aliyev ka vazhduar dhe thelluar reformat për të forcuar mjedisin mediatik në Azerbajxhan. Ai tha: “Qëllimi ynë është të ndërtojmë një peizazh mediatik që është i lirë, i përgjegjshëm dhe i përputhur me interesat kombëtare.”
Përparësi i është dhënë transparencës, modernizimit dhe kapaciteteve institucionale në sektorin e shtypit. Ndër reformat dhe iniciativat kryesore vlen të përmendet krijimi i Agjencisë për Zhvillimin e Medias të Republikës së Azerbajxhanit si një subjekt juridik publik në vitin 2021 me qëllim mbështetjen shtetërore të zhvillimit të medias në vend. Ligji “Për Median”, i cili hyri në fuqi në vitin 2022, përcakton kuadrin ligjor të marrëdhënieve midis shtetit dhe medias, si dhe parimet organizative, ligjore dhe ekonomike të aktivitetit mediatik në vend, përfshirë rregullat për marrjen, përgatitjen, transmetimin, prodhimin dhe shpërndarjen e informacionit masiv.
Më 14 tetor 2022, filloi funksionimin Regjistri i Medias — një sistem elektronik informacioni për sistematizimin e të dhënave mbi subjektet mediatike, zyrat redaksionale dhe gazetarët në Republikën e Azerbajxhanit. Ky regjistër synon mbledhjen e informacionit mbi mediat ekzistuese dhe gazetarët, forcimin e pavarësisë së tyre ekonomike, përcaktimin e përfituesve të privilegjeve të ndryshme dhe zhvillimin e mekanizmave për mbrojtjen e të drejtave të tyre. Të gjitha subjektet mediatike profesionale në vend tashmë kanë dorëzuar të dhënat e tyre në Regjistër dhe ky proces është përfunduar.
Agjencia Shtetërore e Lajmeve të Azerbajxhanit dhe agjenci të tjera të lajmeve operojnë në disa gjuhë. Rreth 20 media të shtypura dhe online operojnë në gjuhët e pakicave kombëtare.
Programe të ndryshme në gjuhët e pakicave transmetohen në media. Radio Ndërkombëtare e Kompanisë Televizive dhe Radiofonike të Azerbajxhanit, “Zëri i Azerbajxhanit”, transmeton si më poshtë:
në gjuhën armene dy herë në ditë, nga 1 orë çdo program;
në gjuhën ruse gjashtë herë në ditë: dy herë nga 30 minuta, dy herë nga 15 minuta dhe dy herë nga 10 minuta;
në gjuhën gjeorgjiane tri herë në javë, me dy episode 30-minutëshe në ditë;
në gjuhët talysh, kurde dhe lezgine dy herë në javë, me dy episode 30-minutëshe në ditë.
Gjithashtu, Agjencia për Zhvillimin e Medias ofron mbështetje financiare mbi baza konkurruese për subjektet mediatike pa diskriminim për gjuhën në të cilën operojnë. Aktualisht, nga 17 gazetat që marrin mbështetje financiare, dy janë në gjuhët e pakicave kombëtare.
Një ndër objektivat kryesore të mbështetjes shtetërore është të ndihmohet dixhitalizimi i medias dhe inkurajimi i subjekteve të shtypit të bëjnë një ristrukturim të plotë të faqeve të tyre. Ndihma financiare synon forcimin e infrastrukturës së faqes së internetit, zgjerimin e kapaciteteve gjuhësore, sigurimin e sigurisë dhe përmirësimin e cilësisë dixhitale. Shteti gjithashtu financon median rajonale, ka ndërtuar banesa për gazetarët dhe ka ofruar grante për raportime hulumtuese.
Ndërsa Azerbajxhani feston 150 vjetorin e shtypit kombëtar, ai nderon vizionin e Hasan Bej Zardabit dhe reformat e guximshme të tre dekadave të fundit. Media azerbajxhanase ka ende hapësira për zhvillim — duke ruajtur vlerat e së vërtetës, unitetit kombëtar dhe interesit publik në një botë gjithnjë e më dixhitale dhe të ndërlidhur.
(BalkanWeb)
