Sikurse është bërë me dije në mbledhjen pompoze dhe gjithë sqimë me krerë institucionesh të larta drejtësie në fundkorrikun e vitit 2025, projekti i Kodit të ri Penal propozon të ketë 952 nene. Nga kjo shifër e madhe e rregullimeve nuk ka se si të mos bëjë përshtypje fenomeni i mbikodifikimit të së drejtës penale.
Gjithnjë kam vlerësuar se kodifikimi i së drejtës në korpuse gjithëpërfshirëse i shërben parimit të sigurisë juridike në shtet dhe në shoqëri, duke qenë se rrit aksesueshmërinë dhe parashikueshmërinë e ligjit te destinatarët e tij, përfshirë këtu praktikantët e së drejtës dhe subjektet të cilëve ai u kundrejtohet.
Në këtë mënyrë vlerësoj se është për t’u vlerësuar vizioni me të cilin grupi i punës e ka konceptuar kodifikimin e së drejtës penale materiale, duke pasur parasysh se do të duhet të gjithëpërfshihen në këtë korpus të së drejtës të gjitha rregullimet ligjore me natyrë penale materiale. Megjithatë, sërish më bën përshtypje sasia e madhe e rregullimeve penale dhe e paprecedentë në Europë që ka drafti i Kodit të ri Penal.
Me qëllim që të kuptohet nga publiku se si janë ligjet simotra europiane po paraqes hulumtimin si më poshtë: Kodi Penal Çek ka 421 nene; Kodi Penal Gjerman ka 358 nene; Kodi Penal Spanjoll 638 nene; Kodi Penal Francez ka 722 nene; Kodi Penal Holandez ka 479 nene; Kodi Penal Belg ka 566 nene; Kodi Penal Kroat ka 391 nene; Kodi Penal Hungarez ka 465 nene; Kodi Penal Polak ka 363 nene; Kodi Penal Serb ka 432 nene; Kodi Penal Grek 371 nene; Kodi Penal Sllovak ka 440 nene; Kodi Penal Maqedonas ka 426 nene; Kodi Penal i Kosovës ka 434 nene; Kodi Penal i Bosnjes dhe Hercegovinës ka 252 nene; Kodi Penal i Turk ka 342 nene; Kodi Penal Estonez ka 451 nene; Kodi Penal Lituanez ka 330 nene; Kodi Penal Zviceran ka 392 nene; Kodi Penal Austriak 358 nene; Kodi Penal Portugez ka 386 nene; Kodi Penal Slloven ka 381 nene; Kodi Penal Rus ka 360 nene; Kodi Penal i Malit të Zi ka 488 nene; Kodi Penal Italian ka 734 nene; Kodi Penal Danez ka 306 nene; Kodi Penal Rumun ka 446 nene; Kodi Penal Bullgar ka 426 nene; Kodi Penal Armen ka 552 nene; Kodi Penal Gjeorgjian 415 nene; Kodi Penal Moldav ka 393 nene; Kodi Penal i Maltës ka 702 nene.
Sikurse konstatohet, rezulton se drafti i Kodit të ri Penal premton të jetë rekordi normativ europian, me plot 952 nene. Nëse kemi pasur ëndërr gjithmonë të shpallemi kampionë Europe, vlerësoj se në këtë drejtim mund ta meritojmë një titull të tillë.
Nga kjo mënyrë rregullimi normativ që premtohet të ketë drafti mund të thuhet pa hezitim se një ndër karakteristikat e tij unikale europiane është mbikodifikimi i së drejtës penale. Por e gjithë çështja që shtrohet për diskutim është nëse na duhet një trofe i tillë europian apo jo.
Duhet të sillet në vëmendje se një mbikodifikim i tillë i paprecedentë europian nuk mund të meritojë vetëm dafina dhe se nuk ka vend vetëm për entuziazëm. Konstatohet gjatë leximit të draftit se ka partikularizim apo përsëritje të padëshirueshme normash nga pikëpamja e teknikës legjislative se si duhet të hartohet normalisht një ligj.
Për shembull fajësia me pakujdesi rregullohet në tërësinë e saj në një dispozitë (neni 37) ndërkohë rregullimi i fajësisë me dashje merr tre dispozita (neni 34 – 36); ka rregullime të përgjithshme të masave edukuese për të miturit (105 – 113), të masave mjekësore për të miturit (neni 114 – 120), të dënimit me burgim i të miturit (143), ndërkohë që ligji i posaçëm për këto subjekte është miratuar dhe ka hyrë në fuqi 7 vjet më parë, konkretisht Kodi i Drejtësisë Penale për të Mitur; ka rregullime të detajuara të përgjegjësisë penale (neni 61 – 63) dhe dënimeve penale (neni 121 – 134) për personat juridikë, ndërkohë që po ky draft-Kod e merr të mirëqenë se do vijojë të ekzistojë, edhe pas hyrjes së tij në fuqi, ligji i posaçëm i përgjegjësisë penale të personave juridikë (neni 63/3).
Më tej nis epopeja e përsëritjes normative: konkretisht rregullimi i përsëritur i konkurrimit të normave penale, konkretisht në pjesën e përgjithshme në nenin 149 dhe në pjesën e posaçme i normuar gjithsej 79 herë (nga neni 209 deri tek neni 496/4); rregullimi i përsëritur i bashkëpunimit, ku pjesa e përgjithshme i kushton 12 norma dhe pjesa e posaçme i detajon ato në 39 norma të tjera (duke nisur nga neni 250/2 deri tek neni 939); rregullimi i përsëritur i dënimeve plotësuese, ku pjesa e përgjithshme i kushton gjithsej 37 rregullime kuadër (nga neni 3/5 deri tek neni 393) dhe pjesa e posaçme i detajon ato në 147 norma të tjera (nga neni 208 deri tek neni 949).
Sakaq, konstatohet fenomeni “tullumbac” dhe rrjedhoja e pritshme e shfryrjes së një mbikodifikimi të tillë të së drejtës penale, duke u kuptuar se gati 1/3 e tij është firo normative. Më duhet të sjell në vëmendje se në asnjë kod penal europian të konsultuar dhe të treguar më lart nuk kam konstatuar një mënyrë të tillë rregullimi ligjor.
Nga ky mbikodifikim i së drejtës penale arrij të kuptoj se hartuesit e tij janë nisur apriori nga paragjykime fikse për zbatuesit e Kodit Penal, avokatë, oficerë policie, prokurorë apo gjyqtarë qofshin ato. Rrokshëm duket se është synuar që përmes përsëritjes vend e pa vend të eliminohet çdo zbatim të ligjit penal me të cilin ato nuk janë dakord. Ndaj mendoj se hiperparagjykimi është nxitësi përgjegjës që ka mbikodifikuar këtë draft kuadër normativ, duke synuar që asgjë të mos shkojë kundër botëkuptimit të grupit të punës.
Por, sikurse ky synim u provua të ishte iluzion në sipërmarrjen megalomane të Napoleon Bonapartit në Kodin Civil të vitit 1804, sjell në vëmendje se mbikodifikimi shqiptar i së drejtës penale nuk do të mund të përligjë pritshmërinë e hartuesve, pasi nuk mund të ekzistojë një kod penal që të ndalojë zhvillimin e praktikës gjyqësore.
Për më tepër konstatoj, sikurse do të ndaj me publikun në shkrimet në vijim të rubrikës “Dilema mbi Kodin e ri Penal”, së këto përsëritje normative, të mërzitshme dhe kaotike, kanë krijuar rregullime herë pas herë paradoksale ligjore, të rrëmujshme, të palogjikshme dhe për rrjedhojë që nuk pajtohen me Kushtetutën. Në këtë kuptim vlerësoj se mbikodifikimi është një karakteristikë e draftit të Kodit të ri Penal me dritëhije, pasi, sikurse kontribuon në parimin e sigurisë juridike, edhe kontribuon në inflacionin dhe kontradiksionin e rregullimeve normative penale.
Gjithashtu mbikodifikimi në këtë rast rezulton të jetë fiktiv. Potencialisht vetëm përmes një krasitje të teknikës legjislative nga një mendje e ftohtë dhe e palidhur emocionalisht me draftin, duke u mjaftuar vetëm me eliminimin e rregullimeve të shumëfishta dhe të përsëritjeve vend e pa vend, që konstatohen ndërmjet pjesës së posaçme dhe asaj të përgjithshme, do të arrihej të hiqeshin rreth 265 rregullime normative nga drafti aktual.
Por, paradoksalisht, nga leximi me vëmendje i këtij drafti, shfaqet i sanksionuar në të edhe fenomeni i kundërt i mbikodifikimit, konkretisht dekodifikimi i së drejtës penale materiale. Nën të njëjtin gabim kushtetues sikurse parashikohet në nenin 1/a dhe 72 të Kodit Penal në fuqi, neni 7 i draftit të Kodit të ri Penal, nën titullin “Ligji penal dhe zbatimi i tij”, ka parashikuar se:
“1. Legjislacioni penal material përbëhet nga ky Kod dhe nga ligje të tjera me fuqi të njëjtë që parashikojnë vepra penale. 2. Dispozitat e pjesës së përgjithshme të këtij Kodi zbatohen edhe për veprat e tjera penale të parashikuara si të tilla nga ligje të veçanta.”
Në këtë pikë drafti 952 normësh i së drejtës penale materiale ka parashikuar se mund të mos mjaftojë rekordi europian normativ për të gjithëpërfshirë të drejtën penale materiale dhe se edhe ligje të tjera të posaçme, jashtë Kodit Penal apo edhe Kodit Penal Ushtarak, mund të parashikojnë vepra penale.
Kjo do të thotë se iniciativa normative e grupit të punës nuk ka qenë e motivuar në filozofinë juridike të saj fund e krye nga parimi kushtetues i kodifikimit të së drejtës penale materiale, duke pranuar me ndërgjegje se legjislatori edhe mund ta dekodifikojë këtë disiplinë të së drejtës, duke e inflacionuar dhe shpërndarë më shumë me rregullime në ligje të posaçme. Sigurisht që prezenca e këtyre dy fenomeneve të kundërta në hartimin e një korpusi kaq të rëndësishëm të së drejtës tregojnë defiçenca të filozofisë juridike të grupit të punës, duke vepruar njëherazi në linjën e mbikodifikimit të së drejtës penale, por duke sanksionuar ndërkaq edhe dekodifikimin e saj.
Pyetja që natyrshëm shtrohet është se çfarë është një ligj me fuqi të njëjtë me Kodin Penal? Pse duhet të ketë ligje të tjera, qoftë edhe me fuqi të njëjtë, që të parashikojë vepra penale njëlloj sikur destinimi kushtetues për këtë qëllim është vetëm i Kodit Penal apo Kodit Penal Ushtarak? Çfarë do të thotë ligje të veçanta?
A kanë fuqi të njëjtë me kodet edhe ligjet e posaçme që nuk përfshihen në listën taksative të nenit 81 të Kushtetutës por që sipas rastit miratohen me shumica parlamentare me 3/5 e deputetëve e më shumë? Të gjitha këto pyetje në vlerësimin tim japin përgjigje të një kumti që grupit të punës i ka munguar vizioni kushtetues i parimit të kodifikimit të së drejtës penale. Vlerësoj se grupi i punës duhet të ketë të qartë se duhet të ketë vetëm kode që parashikojnë normat penale materiale të pjesës së përgjithshme dhe të pjesës së posaçme.
Konstatoj se në këtë qasje të grupit të punës ka kontribuuar jurisprudenca e gabuar e Gjykatës Kushtetuese ndër vite në këtë drejtim. Kjo Gjykatë, megjithëse pranon rëndësinë kushtetuese të Kodi Penal, që përbën ligjin më të rëndësishëm ku përmblidhen në mënyrë të sistemuar dispozitat penale, lejon ligjvënësin që të miratojë edhe ligje të tjera të posaçme për të parashikuar vepra apo dënime penale.
Kjo jurisprudencë përkufizon se me ligje të tjera do të kuptohen ato akte të ligjvënësit që miratohen me shumicë të cilësuar prej 3/5 të anëtarëve të tij, duke mos e lidhur sakaq këtë shumicë as me listën taksative të nenit 81 të Kushtetutës por duke kërkuar vetëm miratimin me këtë shumicë parlamentare të ligjit (Vendimi 3/ 2010; 19/2007; 25/2008; 1/2011). I njëjti qëndrim është mbajtur nga Gjykata Kushtetuese ndër vite edhe në raport me Kodin Civil, Kodin e Procedurës Civile (Vendimi 5/2015) apo Kodin e Procedurës Penale, duke e lejuar ligjvënësin t’i dekodifikojë këtë korpuse legjislative, mjafton që ligji i posaçëm të jetë miratuar me të paktën 3/5 e shumicës parlamentare.
Nga ana tjetër po kjo Gjykatë pranon se përfshirja dhe sistemimi në kode të rregullave të së drejtës ndihmon në qartësinë dhe orientimin qytetar të tyre, duke rritur aksesueshmërinë dhe parashikueshmërinë e rendit juridik. Ngjan se në mënyrë të vazhdueshme edhe jurisprudenca kushtetuese është paradoksale në këtë drejtim, pasi edhe pranon se kodifikimi i së drejtës rrit cilësitë kushtetuese të ligjit në drejtim të parimit të sigurisë juridike dhe në të njëjtën kohë lejon që ligjvënësi ta decentralizojë rregullimin kuadër të lëndës normative të kodeve, duke lejuar dekodifikimin e së drejtës nën kushtin e respektimit të shumicës parlamentare prej 3/5.
Sjell në vëmendje se kodifikimi i së drejtës, nga lindja si fenomen normativ e deri më sot, përfaqëson një proces legjislativ të përmbledhjes dhe sistematizimit të ligjeve, përgjithësisht sipas lëndës që ato regjojnë. Procesi i kodifikimit ka synuar që të drejtën pozitive ta bëjë më të aksesueshme dhe më të orientueshme në kohë dhe në hapësirë.
Zotimi kushtetues për të ruajtur traditën e kodifikimit të së drejtës synon që të garantojë në të ardhmen siguri juridike për qytetarët destinatar, aksesueshmëri, orientim më të lehtë, parashikueshmëri dhe qëndrueshmëri në kohë. Nga këto cilësi kushtetuese merr legjitimitet edhe parimi i prezumimit të dijenisë së ligjit (ignorantia legis neminem excusat).
Vlerësoj se momenti i miratimit të Kodit të ri Penal duhet të shënojë edhe një korrigjim të asaj çfarë ka shkuar keq me formësimin e jurisprudencës së Gjykatës Kushtetuese në këtë drejtim. Kjo do të thotë se grupi i punës dhe ligjvënësi duhet të kuptojë fillimisht se në Kushtetutë, konkretisht në nenin 41 dhe në nenin 81, ekziston njohja në nivelin të parimit të kodifikimi i së drejtës përgjatë procesit të ligjbërjes. Në këtë mënyrë populli shqiptar është zotuar që në të ardhmen do të qeveriset nëpërmjet ligjeve që do të kodifikohen në korpuse gjithëpërfshirëse ligjore sipas lëndës respektive të rregullimit, apo thënë ndryshe në Kode dhe se këto ligje do të miratohen kurdoherë me konsensus, sikurse do të ndryshohen me konsensus.
Më tej vetë ligjvënësi do të duhet që në vijimin e veprimtarisë së tij ta respektojë kurdoherë këtë parim kushtetues. Kodifikimi i së drejtës mundëson rritjen e cilësisë dhe qëndrueshmërisë së teknikës legjislative, duke kontribuar drejtpërdrejtë në respektimin e parimit të sigurisë juridike, ruajtjen e kohezionit ndërmjet rregullimeve ligjore dhe konsolidimin e së drejtës në kuptimin dhe zbatimin e saj.
Për rrjedhojë, vlerësoj se është e udhës që neni 7 i draftit të Kodit të ri Penal të formulohet në atë mënyrë sa që të centralizojë dhe kodifikojë të drejtën penale material ekskluzivisht vetëm në Kodin Penal dhe në Kodin Penal Ushtarak, duke mos lejuar dekodifikimin e së drejtës penale. Le të shërbejë ky ligj i mesdekadës së tretë të shekullit XXI dhe të mijëvjeçarit të tretë si garanci kushtetuese për shtetin dhe shoqërinë se kodifikimi i së drejtës si parim kushtetues do të duhet të zbatohet në të gjithë korpuset kryesore legjislative.
