Kujtimet për vendlindjen u ngjajnë shtazëve të zbutura, servile, hipokrite… Në vend të stereotipeve: emri, ëndrra, puthja e parë, qytetin ku linda pëlqej të kujtoj si vendin ku mësova notin, ku thitha cigaren e parë, kur nxora tym nga hundët, ku rrëkëlleva gllënkën e parë të alkolit, (pirë jo në gotë, por në filxhan kafeje, për t’u ruajtur nga mësuesi im i flautit, që e pinte kafenë në të njëjtin vend dhe që besonte se tymosja e duhanit dhe pirja e alkoolit dëmtonin pulmonet, dhe sidomos diafragmën)”. Këto radhë janë shkëputur nga eseja “Lindur në Provincë”, një prej dy eseve të botuara në librin “Dollap” të Arian Lekës. Eseja tjetër, titullohet “Në kërkim të këmishës së humbur”. Së fundmi, libri i sipërpërmendur, është botuar në Mal të Zi nga shtëpia botuese “PLIMA”.
“Nuk mund të quhej me shumë fat një fëmijë, që lindi dhe u rrit në një vend kaq absurd, mes mitologjisë antike dhe mitologjisë komuniste, por mund të quhet me fat shkrimtari për përvojat e tij në një kohë traumatike, të cilat ia përcjell tashmë lexuesit vendas dhe të huaj”, – u shpreh gjatë përurimit në Graz gazeta austriake “Kleine Zeitung”.
Libri është redaktuar dhe përgatitur për botim Profesor Esad Bajtal, një emër i njohur në rajon për karrierën e tij akademike në letërsi, ndërkohë që botimi shoqërohet me parathënien e Andrej Nikolaidis, fitues i Çmimit të Bashkimit Europian për Letërsinë.
“Në gjeografinë e koklavitur të Evropës Qendrore dhe Ballkanit, ndihet qartë rënia e një perandorie dhe hyrja në një tjetër, në atë totalitare. Dhe në fund shkrimtari ynë, i çliruar nga presionet e vjetra, pohon se ka hyrë në atë të renë. Me dëshirën që nga errësira e një dollapi të vjetër, kur e hap, dhe një këmishe me përdorim shumëplanësh, del më në fund në dritë. Në kënaqësinë dhe mërzitinë e provincës. Dhe na ofron një domethënie universale të saj në dimension hapësinor, kohor dhe meditativ. Një ese e shkruar mirë dëshmon edhe pjekurinë e vogël edhe atë të madhe të një shkrimtari të plotëruar”, shënon Nikolaidis.
Këto ese janë ndërthurje e historisë personale të një fëmije të “lindur me këmishë” dhe në një “provincë”, me historinë e një vendi si Shqipëria, me një nga skenat më tramautike të jetës europiane, njëkohësisht një nga zonat mbresëlënëse të jetës së vetë autorit tij, ku ai përjetoi dhe kujton humbjen e lirive themelore, zvetënimin dhe zhvleftësimin e fjalës, fundin e lëvizjes së lirë, zhdukjen e pronës, zhdukjen e besimit, kalimin nga multikultura në monokulturë si dhe përvojat me ateizmin, kolektivizimin dhe jetën në një qytet antik si Durrësi, që e ka njohur hijen e të qenit “provincë” dhe kryeqytet.
Fragmente
Më poshtë, po botojmë një fragment nga eseja “Në kërkim të këmishës së humbur”…
…Në atë dollap, kishte dy lloj errësish. Tjetër ishte errësira që pllakoste kur mbyllja kanatet. Tjetër ishte errësira që binte me të mbyllur sytë. Aty, nëpër ato errësi, nuhata për herë të parë se profesionet nuk ishin zanate. Por nuk ishin as mjeshtëri. Profesionet nuk mësoheshin në shkolla. Profesionet rridhnin në gjak. Si magneziumi, kripa dhe hekuri? Si urrejtja apo hakmarrja? Me profesionin lindeshe, siç kisha lindur unë në këmishë, thënë ndryshe, mbështjellë me placentë. Por nuk ishin ireale. Sidomos kur i sodisja i vetëm, në heshtje. Veç të tjerash profesionet kishin dhe formën e vet të dukshme: profesionet ishin veshje. Pantallona, xhaketa, këpucë galloshe, çizme, shoshone, kapota dhe mushama kundërshi. Më tepër se gjithçka, profesionet ishin këmishë. Ato veshje ishin të rrezikshme, gjithsesi. Të thithnin. Të tërhiqnin. Me të veshur xhaketën e gjyshit, stolisur me grada, me spaleta dhe yje, me t’u futur brenda një këmishe të kaltër, me të hyrë brenda pantallonave kominoshe, me të veshur dorashka dhe çizme, ndihesha tjetër njeri. Nuk ishte punë errësire. As magji e zezë nuk ishte dhe as mallkim. Sapo i vishja, rrobat merrnin befas format e trupit tim. Ato më rrëmbenin, më bënin për vete. Isha peng. Krejtësisht.
Dhe një copëz, nga eseja “Lindur në Provincë”
Fillon lutja për t’u kthyer dhe për t’u prehur aty, në vendlindjet e dashura. E harruam se ishim po ne, ata që i kemi mallkuar, u kemi kthyer shpinën, i kemi braktisur, i kemi bërë fajtorë për mossuksesin, izolimin dhe ngushtimin e hapësirave? Jo nga ndonjë armik, por nga kjo nostalgji më duhet të mbrohem tani. Po a mundemi të kemi mirëqenie shpirtërore pa këtë idealizim? A mundemi që nga tri mënyrat e zhvendosjes në botë: të zvarriturit, të ecurit dhe të fluturuarit, të zgjedhim vetëm dy të parat? Dhe a duhet t’i dorëzohem gjer në fund Karl Popper-it kur thotë se optimizmin e kemi detyrim në jetë?
Veç kujtimeve me provincën time mua më lidhin edhe dashuritë e para, të fshehta. Për t’u mbrojtur nga syri i botës ato strehoheshin ku mundnin: mes pishave në kodrën e Farit detar, në garderobën e teatrit veror, në kabinat e plazhit, braktisur gjatë dimrit, në vagonët e trenave që dremisnin mbi shina gjersa t’u vinte koha për remont: strehoheshin edhe në bunkerët buzë detit, si dashuri absurde, si për të pohuar se ndonëse të krijuar për luftë, ata bunkerë do ishin në shërbim të dashurisë, vendstrehim dashnorësh. Pavarësisht se në cilin kamp ideologjik ndodheshim, slogani qe unifikuar: Dashnorë të të gjithë botës, bashkohuni! Let’s Make Love! Not War!
(m.k/BalkanWeb)
