Çmimi Saharov 2023 për Lirinë e Mendimit shkon për Jina Mahsa Amini dhe lëvizjen protestuese iraniane ‘Gratë, Jeta dhe Liria’. Presidentja e Parlamentit Evropian Roberta Metsola shpalli vendimin për nderin më të lartë të Dhomës Evropiane për të drejtat civile të enjten në mëngjes në një seancë plenare në Strasburg. “Parlamenti Europian është krenar të mbështesë njerëzit trima dhe të guximshëm që vazhdojnë të luftojnë për barazi, dinjitet dhe liri në Iran”, deklaroi Metsola. Ne qëndrojmë përkrah atyre që edhe nga burgu vazhdojnë të mbajnë gjallë gruan, jetën dhe lirinë. Duke i zgjedhur ata si fitimtarë, ky Kuvend kujton luftën e tyre dhe vazhdon të nderojë të gjithë ata që paguan çmimin përfundimtar për lirinë”.
Çmimi Sakharov për Lirinë e Mendimit u krijua në 1988 për të nderuar njerëzit dhe organizatat që mbrojnë të drejtat e njeriut dhe liritë themelore dhe përfshin një çmim prej 50,000 euro. Nominimi u propozua nga EPP, Renew Europe dhe S&D dhe ceremonia e ndarjes së çmimeve do të zhvillohet më 13 dhjetor 2023 në dhomën e Parlamentit Evropian në Strasburg. Gjithashtu në listën e ngushtë ishin Vilma Nunez de Escorcia dhe peshkopi Rolando José Álvarez Lagos, të dy protagonistë të mbrojtjes së të drejtave të njeriut në Nikaragua dhe gra që luftojnë për abort të lirë, të sigurt dhe të ligjshëm në Poloni, Argjentinë dhe Shtetet e Bashkuara.
Amini ishte 22 vjeç kur më 13 shtator të vitit të kaluar u arrestua nga policia për mosrespektim të ligjit për shaminë. Ajo vdiq në një spital të Teheranit tre ditë më vonë pas abuzimit fizik ndërsa ishte në paraburgim. Vdekja e saj shkaktoi protesta masive nga gratë iraniane kundër ligjit të hixhabit dhe ligjeve të tjera diskriminuese nën sloganin “Gruaja, Jeta, Liria”. Pas shtypjes së këtyre protestave nga qeveria iraniane, Parlamenti Evropian ka dënuar vazhdimisht situatën e tmerrshme të të drejtave të njeriut në Republikën Islamike. Në tetor 2022, eurodeputetët kërkuan sanksione kundër autoriteteve iraniane të përfshira si në vdekjen e Mahsa Amini ashtu edhe në goditjen, duke shprehur mbështetje për lëvizjen e protestës në Iran. Çmimi pas vdekjes për Mahsa Amini vjen pas dhënies së çmimit Nobel për Paqe aktivistes dhe gazetares iraniane Narges Mohammadi, aktualisht në burg.
