Duke u njohur me statistikat impresionuese mbi konfiskimet e pasurive, që u bënë prezente, disa ditë më parë nga Drejtuesi i Prokurorisë së Posaçme, vlersoj se rezultatet e arritura i dedikohen profesionalizmit në rritje të prokurorëve dhe gjykatësve të posaçëm, përkushtimit të tyre për funksionin e rëndësishem që u është ngarkuar si edhe zellit për të zbatuar me efikasitet legjislacionin e gjerë, të shpërndarë në disa ligje të veçanta.
Sipas meje, treguesit mbi vlerën e aseteve të konfiskuara, janë rrjedhojë edhe e ndikimit që ka patur në këtë periudhë, aplikimi jo vetëm i ligjit “Antimafia”, por edhe i “Akti Normativ nr “1” i vitit 2020”, i cili edhe pse e humbi fuqinë, vijon të prodhojë efekte për proceset që ishin në hetim dhe janë ende në gjykim. Mendoj se në këto statistika ka patur jo pak ndikim, edhe fakti se vitet e fundit është aplikuar në mënyrë më të gjerë edhe konfiskimi sipas legjislacionit penal.
Por ndonëse secili prej ligjeve që lejon konfiskimin, ka specifikat e tij si për kriteret që aplikohen edhe për procedurën që ndiqet, me dallime edhe theblësore mes tyre, konstatojmë se nuk mungojnë edhe paqartësitë për kuptimin dhe zbatimin korrekt të këtyre ligjeve, ndonjëherë edhe konfondimet mes tyre dhe me legjislacionin në fusha të ngjashme si në lidhje me qëllimin e konfiskimit dhe barrën e provës të palëve në këtë proces, ashtu edhe për parimet e ndryshme që duhet të zbatohen.
Pa dashur të ndalem në veçoritë e secilit ligj që parashikon konfiskimin e pasurive, duhet të evidentoj qasjen e gabuar që shkon, në disa raste, deri në zbatimin arbitrar të ligjit të aplikuar duke privuar nga e drejta e pronesise, pa ligj dhe pa prova, personat e prekur.
Pasojat negative fillojnë që me paraqitjen prej 3 – 4 prokurorëve të posaçëm, të kërkesave të pamotivuara për sekustrimin e pasurive, të cilat thellohen më tej gjata gjykimit të këkresave të pabazuara të tyre për konfiskim, për shkak të qëndrimit pajtues të disa gjyqtarëve, të cilët, harrojnë se funksioni i tyre kushtetues dhe procedurial është të garantojë në gjykim, parimet e procesit të rregullt ligjor, duke kontrolluar, si me kërkesën e mbrojtjes ashtu edhe kryesisht, veprimtarinë e Prokurorit, në çdo rast që vjen për shqyrtim. Prandaj më pas këta Gjykatës, neglizhojnë detyrimin e tyre në përfundim të procesit, për të dhënë drejtësi, me vendime të arsyetuara, të bazuar në ligj e të mbështetur në prova, duke e reduktuar “punën” e tyre në urdhërimin e konfiskimint të çdo pasuri që kërkon Prokurori në diskutimin përfundimtar edhe për rastet kur prona është krijuar përpara kohës së përfshirjes së të dyshuarit në veprimtari kriminale dhe rezulton, qartësisht, se nuk ka lidhje me këtë veprimtarie dhe jo më që të jetë rezultat i saj.
Prandja kam bindjen se edhe një pjesë, jo e pakët e statistikave të prezantuara nga z. Dumani, u përkasin pasurive të konfiskuara në shkelje të ligjit mbi të cilin është bazuar procesi dhe duke u dhunuar garancitë kushtetuese mbi të drejtën e pronës. Do ndalem në vijim në dy spakte kryesore:
Së pari, Për pasuritë që u përkasin personave të tretë, në mirëbesim, për të cilët nuk rezulton asnjë lidhje me veprimtarinë kriminale të të hetuarve apo të pandehurve në proceset penale. Në këto raste vendimet e konfiskimi janë dhënë në zbatim të gabuar të ligjit penal, si dhe në shkelje të procedurave, pasi në të shumtën e rasteve personi i prekur në të drejtën e pasurisë, nuk ka patur asnjë dijeni për masën e dhënë dhe procesin gjyqësor të zhvilluar kundër të pandehurit nga e kishte “blerë” pasurinë.
Prandaj vlerësoj se në këto raste janë shkelur rëndë parimet ligjore elementare, që duhet të zbatohen, pasi, sipas nenit 30/2 të K.Penal, vendimi për konfiskimin e pasurisë parashikohet si ndëshkim penal, në formën e një dënimi plotësues, i cili mund të jepet, krahës dënimit krysor, ose edhe i vetëm, ndaj autorit të kryerjes së veprës penale, nësë ai gjendet fajtor. Ndërsa ndaj personit të tretë, vendimi i konfiskimit të pasurisë nuk mund të jepet, sepse askush nuk mund të ndëshkohet për një vepër penale që nuk e ka kryer, për të cilën nuk ështe hetuar, nuk është gjykuar dhe nuk është gjendur fajtor. Prandaj edhe nësë prokurori ne ndonjë rast është treguar i nxituar, i ka rënë “shkurt” apo edhe ka “lajthitur” nga detyrimi për të zbatuar ligjin penal, ligjvënësi i ka besuar detyrën Gjykatësve të të tre niveleve, që të mos lejojnë shkeljen e ligjit por të zbatojnë, edhe krysisht, përcaktimin e nenit 190/1, gërma “a” e K.Pr.P., dhe të urdhërojnë përjashtimin nga konfiskimi të pasurive që “janë të personave që nuk kanë marrë pjesë në veprën penale” si dhe revokojnë vendimin e seksustrimit duke e kthyer menjëherë pasuritë personave që u përkasin.
Ndërsa në rastet, konkrete, në të cilat referohem më lart (dhe nuk jam i autorizuar që t’i bëj bëj publike emrat e të prekurve), rezulton se, jo vetëm Prokuroria por edhe Gjykatat e Posaçme kanë vepruar në kundërshtim flagrant me dispozitat urdhëruese të legjislacionit penal. Madje pasuritë e këtyre Personave janë konfiskuar pa i njoftuar kurrë për masën e sekuestrimit, pa i thirrur në seancë gjyqësore as në shkallë të parë dhe as në gjykimin në Apel. Ata kanë ardhur në dijeni për konfiskimin e pasurive të tyre, vetëm kur Agjencia për Administrimin e këtyre pasurive, pasi kanë zbatuar, në fshehtësi, vendimin gjyqësor dersa ASHK ka bërë rregjistrimin në favor të shtetit, ka “trokitur” në banesën e Personit të Tretë, duke i këkruar lirimin dhe dorëzimin e pasurive përkatëse.
Edhe pse shkelja flagrante e të drejtës për t’u thirrur dhe dëgjuar në proces, pas ardhjes së z. Dumani në detyrën e Drejtuesit të Prokuorisë së Posaçme, ka ndryshuar, madje praktika tregon se zbatohet në mënyrë korrekte procedura sepse këta persona janë njoftuar që në fazën e sekuestrimit të pasurive, përsëri, kam bindjen se procesi nuk është në “binarët” e ligjt penal. Seksutrimi i pasurive me ligjin penale, nuk bazohet në hamendësime, por mund të kërkohet vetëm kur Prokurori e posaçërisht Gjykata, krijon bindjen se në gjykim sekesutrimi do të përfundojë në vendim konfiskimi, prandaj nese pasurie gjendet e rregjsitruara rregullisht në emër të një Peorsni të Tretë, pa lidhje me vepren penale, legjislacioni penal nuk duhet të aplikohet sepse nuk vepron mbi këto pasuri,pavarësisht nga vlera, vendndoodhja apo burimet e justifikimit të fitimit të saj.
Kjo qasje bazohet edhe në faktin se në vendet që kanë zgjedhur “konfiskimin e zgjeruar penal”, me veprim edhe mbi pasuritë e personave të tretë, kanë përjashtuar konfiskimin në rest se Prokuroria nuk provon keqbesimi i tyre, në kohën e fitimit të pronës nga i pandehuri, madje kërkohet që të vërtetohet qëllimi i tyre në trasaksion me të pandehurin për të mos zbatuar vendimin gjyqësor, për pejsën e dënimit të autorit me dënimin plotësues të konfiskimit të pasurisë.
Ndërsa vendi ynë, duke ruajtur konfiskimin sipas ligjit penal, ka zgjedhur të aplikojë ligjin parandalues i cili ka shtrirje edhe më të gjere, edhe se sa “Konfiskimi i zgjeruar”. Edhe sipas versionit të vitit 2004, ligji parandalues i shtrinte efektet e tij edhe mbi pasuritë e personave të tretë, duke përcaktuar rregulla të qartë mbi njoftimin dhe thirrjen e tyre në process, duke patur akses në gjykim për mbrojtjen e të drejtës së pasurisë.
Por edhe për zbatimin e këtij ligji, i njohur edhe si ligji “Antimafia”, konstatohen, aktualsiht, zbatime arbitrare të masave parranda,use kundër pasurive, të cilat, në disa raste, kanë nxjerrë gjithë procesin nga “shinat” e ligjit dhe qëllimet e ligjbërësit për miratimin e tij.
Sjellim në vëmendjen e lexuesit se ligji aktual “Antimafia”, i miratuar më 03/12/2009, lindi si nevojë e problematikave të praktikës gjyqësore në zbatimin e ligjit të vitit 2004, posaçërisht, pas një vendimi Unifikues të Gjykatës së Lartë, me të cilën, në vlerësimin tim, u përmbys natyra dhe qëllimi i ligjit, duke u dhënë atyre karakteristikat e masave të sekustros prevendtive dhe konfskimit sipas ligit penal. Prandaj, në këtë Vendim Unifikues, Kolegjet e Bashkuara, kishin shtjelluar pamundësinë absolute tyë shtrirjes në kohë të masave parandaluese, duke aplikuar parimin mbi fuqinë prapavepruese të ligjit penal. Mbi këtë bazë orientohej praktika gjyqësore që të përjashtonte nga zbatimi i masave parandaluese pasuritë e vëna përpara kohës kur ligji kishte hyrë në fuqi.
Kjo qasje e Kolegjeve të Bashkuara si edhe disa problematika të tjera të zbatimit praktik të ligjit, u bënë objekt diskutimi, jo vetëm në analizat e punës së prokurorisë e gjykatës për krime të rënda por edhe në disa media, ku pata rastin që të reagoja për nevojën e ndërhyrjes nga ligjbërësi në ligj me qëllim ndryshimet në përmbajtjen e tij (Gazeta “Panarama”, dt 30/10/2009 “Për emergjencën e ndryshimeve në ligjin Anti-mafia”).
Me mbështetjen e organizatave ndërkombëtare, u ngrit një komision, i cili, në përfundim të punës së tij konkludoi se nuk mjaftonin ndryshimet në ligjin e vitit 2004, por duke u ruajtur qëllimi dhe natyra e veprimit të tij mbi pasurinë (in rem), duhej një ligj i ri që u konkretizua me miratimin e ligjit nr. 10192, datë 03/12/2009. Duke korrigjuar edhe fuqinë prapavepruese të masave parandaluese, por pa cënuar të drejtat pasurore të personave që nuk kishin lidhje me veprimtarinë kriminale të subjekteve të dyshuar, në nenin 2, u përcaktua Qëllimi i ligjit – parandalimi dhe goditja e krimit të organizuar, përmes konfiskimit të pasurisë së personave, të cilët kanë një nivel të pajustifikuar ekonomik, si rezultat i veprimtarisë së dyshuar kriminale. Këtë Qëllim ligjbërësi e konkretizoi më tej me përcaktimin edhe të disa paragrafëve të nenit “3” të tij (të ndryshuar). Në paragrafin e parë të kësaj dispozite, përcaktohet se “1. Dispozitat e këtij ligji zbatohen për pasuritë e personave …… mbi të cilët ekziston një dyshim i arsyeshëm, i bazuar në indicje, për “a) pjesëmarrje dhe kryerje e krimeve nga ….”, duke listuar në mënyrë shteruese, veprat penale, konkrete, mbi të cilat zbatohej.
Në përmbajten e nenit “3” të ligjit të miratuar, ligjvënësi parashikoi, edhe një paragraf të veçantë, pikën “4”, me këtë formulim, në versionin origjinal: “Ky ligj zbatohet edhe për pasuritë e personave, të krijuara përpara hyrjes në fuqi të këtij ligji, me kusht që pasuritë të jenë vënë gjatë përfshirjes së dyshuar të tij në veprimtarinë kriminale, sipas këtij ligj”.Në këtë mënyrë iu dha mundësia organeve ligjzbatuese në Shqipëri që, nga njera anë të zbatonin në mënyrë efekteve ligjin edhe përpara hyrjes në fuqi të tij dhe nga ana tjetër ligjvënsi garantoi pacënueshmërinë e të drejtave të pronësisë, mbi pasuritë që nuk mund të kishin lidhje me veprimtarinë kriminale të të dyshuarve, për shkak se ishin vënë pëpara përfshirjes së tyre në veprat penale përkatëse. Me këtë parashikim u përjashtua edhe subjekti apo të afërmit të tij, nga barra e provës për justifikimin e këtyre pasurive.
Me qëllim që të përshtatej më mirë ky paragraf, me përmbajtjen tërësore të nenit “3”, pa prekur “kushtin përjashtues” të veprimit të zbatimit të ligjit mbi pasuritë, u formulua pika “6” e neni 3, që edhe aktualisht, parashikon se: “Ky ligj zbatohet edhe për pasuritë e personave, të vëna përpara hyrjes në fuqi të tij, me kusht që të ekzistojnë indicie të rëndësishme për përfshirjen e tyre në veprimtari kriminale, në kohën e vënies së pasurisë.”
Meqenëse krijohet konfuzion në praktikën e zbatimit të ligjit “Antimafia” me kriteret e ligji të “Vetting-ut”, theksojmë se në këtë të fundit, me gjithë debatet që u zhvilluan, ky kusht përjashtues nuk u pranua, prandaj edhe hetimi pasuror i magjistratëve, u shtri përtej kohës së emërimit në detyrë të tyre, duke u ngarkuar barrën e provës për justifikimin e çdo pasurie, edhe kur kishte qënë student apo në detyra të tjera pa lidhje me sistemin e drejtësisë. Por ligji i Vetting-ut, parashikonte klauzola të tjera, që merrnin në konsideratë gjendjen e informalitetit në vitet e mëparshme, duke e parashikuar zbatimin e parimit të proporcionalitetit, në mënyrë më të gjerë se sa tek ligji “Antimafia”, pasi përcaktoi kushtin e tejkalimit të “dyfishit“ të vlerës së pasurisë së verifikuar, në raport me të ardhurat e ligjshme të deklaruara, parime të cilat dihet botërisht se u injoruan ose aplikuan vetëm në mënyrë selektive, sipas interesave të anëtarve të organeve të veting-ut apo të faktorëve të jashtëm që kanë vepruar e veprojnë mbi ta.
Gjithsesi, shtrirja pa kufi në kohë e efekteve të ligjit për kontrollin pasuror të magjistratëve, nga legjislatori u parashikua në mënyrë eksplicite. Ndërsa ligji “Antimafia”, është hartuar, miratuar dhe duhet të zbatohet mbi parime të tjera, sipas vullnetit të ligjvësit dhe jo sipas “tekave” të disa prokurorëve, që pranohen edhe nga ata gjykatës që “harrojnë” se funksioni i tyre kushtetutes është që të japin drejtësi, duke garantuar procesin kontradiktor dhe barazinë e armëve të palës që preket e mbrojtjes së saj me prokuorin që kërkon konfiskimin e pasurisë.
Për më tepër Gjykata nuk mund të marrë atributet e ligjvënësit por duhet vetëm të zbatojë vullnetin e tij të shprehur në ligj. Ajo duhet të kërkojë nga prokurori që të vërtetojë, jo vetëm ekzistencën e indicieve të rëndësishme për përfshirjen e subjektit të dyshuar në veprimtarinë kriminale, që listohen në nenin 3/1 të tij, por të provojë edhe kohën e vënies së pasurisë në raport me pjesëmarrjen e të dyshuarit në këtë veprimtari. Obligimet e të dyshuarit për të justifikuar pasurinë lindin pas plotësimit të barrës së provës që ligji i ngarkon prokurorit (shih Vendimin e Gjykatës Kushtetuese nr 4/2011 kur ka bërë interpetimin e ligjit Antimafia)
Nëse prokurori e injoron këtë detyrim, Gjykata, duke verifikuar kushtin përjashtues të efekteve të parashikuara nga neni 3/6 i ligjit “Antimafia”, duhet të ZBATOJË ligjin, edhe kryesisht, duke rrëzuar kërkesën për konfiskim, në rast se “prima facia” del se pasuria është vënë përpara përfshirjes së subjektit në veprimtari kriminale apo edhe kur konstatohet se vënia e saj nuk ka patur asnjë lidhje me përfitimet që mund të ketë patur subjekti, nga kjo veprimtari. Në këto raste pasuria duhet t’i kthehet pronarit, pavarësisht se kush është personi i dyshuar.
Nëse praktika gjyqësore e çmon të nevojshme përfshirjen dhe shtrirjen pa kufi në kohë të masave parandaluese, mund të kërkohet vullneti i ligjvënësit, edhe pse mendoj se as Parlamenti nuk ka fuqi të zhbëjë parimet e njohura të KEDNJ, për sa kohë të jetë në fuqi neni 17 i Kushtetutës.
Prandaj duke e inkurajuar përkushtimin e prokurorëve dhe gjykatësve që kanë qenë e janë korrekt me procedurën dhe “fanatik” për zbatimin e ligji, shpresoj se ky opinion do të vlerësohet si kontribut modest për të korigjuar praktikën e gabuar si rrjehdojë e veprimeve të nxituara e në shkelje të ligjit. Krahës urimit të sinqertë për z. Dumani, që në statisikat e ardhshme të Prokurorisë së Posaçme, të prezantojë vlera edhe më të larta të pasurive të konfiskuara, jam besimplotë se konfiskimi i pasurive do të vendoset, për çdo rast e ndaj kujtdo, vetëm mbi bazën e provave, në përputhje me ligjin dhe në zbatim korrekt të tij.
