Në mes të një armëpushimi ende të paqëndrueshëm, banorët e Gazës po ndërmarrin hapat e parë të pasigurt përgjatë rrugës së gjatë drejt rimëkëmbjes.

Buldozerët po pastrojnë rrugët, duke i hedhur mbeturinat e luftës në kamionët që presin. Male me rrënoja dhe metal  janë në të dyja anët, mbetjet e lagjeve dikur të zhurmshme.

Pjesë të Qytetit të Gazës janë të shpërfytyruara përtej njohjes.

“Kjo ishte shtëpia ime”, thotë Abu Iyad Hamdouna. Ai tregon me gisht një grumbull betoni dhe çeliku të shëmtuar në Sheikh Radwan, që dikur ishte një nga lagjet më të dendura të populluara të Qytetit të Gazës.

“Ishte këtu. Por nuk ka mbetur më shtëpi.”

Abu Iyad është 63 vjeç. Nëse Gaza ndonjëherë ringjallet nga hiri, ai nuk pret ta shohë atë.

“Me këtë ritëm, mendoj se do të duhen 10 vjet.” Ai duket i rraskapitur dhe i dorëzuar. “Do të vdesim… do të vdesim pa parë rindërtim.”

Aty pranë, 43-vjeçari Nihad al-Madhoun dhe nipi i tij Said po kërkojnë në rrënojat e asaj që dikur ishte një shtëpi.

Ndërtesa mund të shembet, por kjo nuk i dekurajon ata – ata mbledhin blloqe të vjetra dhe pastrojnë pluhurin e trashë nga një divan i vjetër i kuq.

“Vetëm largimi i rrënojave mund të zgjasë më shumë se pesë vjet,” thotë ai. “Dhe ne do të presim. Nuk kemi zgjidhje tjetër.”

Shkalla e sfidës është marramendëse. OKB-ja vlerëson koston e dëmit në 53 miliardë paund (70 miliardë dollarë). Pothuajse 300,000 shtëpi dhe apartamente janë dëmtuar ose shkatërruar , sipas qendrës satelitore të OKB-së, Unosat.

Rripi i Gazës është i mbushur me 60 milionë ton rrënoja, të përziera me bomba të rrezikshme të pashpërthyera dhe trupa të vdekur.

Në total, më shumë se 68,000 njerëz janë vrarë në Gaza në dy vitet e fundit, sipas ministrisë së shëndetësisë të territorit të drejtuar nga Hamasi. Shifrat e saj pranohen nga Kombet e Bashkuara dhe organe të tjera ndërkombëtare.

Në mes të një shkatërrimi të tillë, është e vështirë të dish nga t’ia fillosh.

Nuk ka mungesë idesh – duke përfshirë edhe projekte madhështore të konceptuara nga ata me para dhe pushtet në kryeqytete të largëta. Edhe Presidenti i SHBA-së, Donald Trump, tha fjalën e tij.

Por banorët e Gazës me të cilët foli BBC janë skeptikë ndaj skemave të hartuara jashtë vendit dhe kanë vizionet e tyre. Pra, lufta për të formësuar të ardhmen e Gazës ka filluar.

Pyetja është, kush do të triumfojë?

Yahya al-Sarraj, kryetari i bashkisë së qytetit të Gazës i emëruar nga Hamasi, është në rrugë dhe po vëzhgon rrënojat. Ai thekson se dyqanet dhe restorantet tashmë kanë filluar të rihapen.

“Sigurisht që është shumë modeste”, thotë ai, “por ata duan të jetojnë dhe e meritojnë të jetojnë”.

Gaza nuk është e panjohur me këto shkatërrime, shton ai, duke kujtuar disa konflikte para kataklizmës që shpërtheu, pas sulmit shkatërrues që Hamasi nisi ndaj Izraelit më 7 tetor 2023.

“Dëgjuam për shumë plane, plane ndërkombëtare, lokale, rajonale. Por ne kemi planin tonë. Ne e quajmë atë Feniksi i Gazës.”

Ky ishte plani i parë palestinez i zhvilluar në vend që doli në pah gjatë luftës – në një video të gjeneruar nga kompjuteri që e shoqëronte atë, komunitetet e shkatërruara shihen të transformuara, sikur me magji, në lagje moderne.

“Ne donim të mbushnim boshllëkun”, thotë Yara Salem, një specialiste e infrastrukturës, ish-punonjëse e Bankës Botërore, me përvojë në zonat e konfliktit, përfshirë Irakun e pasluftës.

“Nuk mund të kesh plane rindërtimi të imponuara nga të huajt, ndërkohë që nuk ke asnjë vizion për vendin tënd.”

Publikimi i planit Phoenix në shkurt pasoi 13 muaj pune nga një grup i gjerë prej rreth 700 ekspertësh palestinezë të rindërtimit, disa prej të cilëve me bazë jashtë vendit. Ai u mbështet në njohuritë dhe përvojën e arkitektëve dhe inxhinierëve në të gjithë Rripin e Gazës. Studentët në Universitetin Birzeit në Bregun Perëndimor të pushtuar ishin gjithashtu të përfshirë ndërsa ideja evoluonte.

Hamasi, i cili ushtron kontroll politik mbi komunat, nuk ishte i përfshirë.

Rindërtimi ka të ngjarë të jetë një proces i ngadaltë dhe i mundimshëm, një proces që Shelly Culbertson e quan “urbanizëm gradual”.

“Të jetosh në komunitetet e dëmtuara, por të banueshme dhe të rindërtosh gjatë kohës që ndodhesh në to, mendojmë se do të jetë një mënyrë kyçe për të ruajtur komunitetet dhe për t’u lejuar njerëzve të kthehen. Por disa vende janë shkatërruar, dëmtuar d aq shumë sa e vetmja gjë që mund të bëhet është t’i rrethosh me mure, t’i rrëzosh dhe t’i rindërtosh plotësisht. Kjo nuk do të jetë një rimëkëmbje pesëvjeçare – ndoshta do të duhen dekada.”, thotë ajo.