Komisioni i Venecias ka miratuar opinionin përfundimtar mbi ndryshimet kushtetuese dhe ato në Kodin Zgjedhor. Ekspertet ligjorë të Venecias edhe pse kanë lënë në fuqi ndryshimet e bëra, kanë shprehur kritika të forta ndaj miratimit me shpejtësi të ndryshimeve, që prekin direkt procesin zgjedhor.
“Procedura për miratimin e ndryshimeve në Kushtetutë ishte jashtëzakonisht e nxituar. Procedura zyrtare në Parlament ishte jashtëzakonisht e shkurtër (rreth një javë), dhe i gjithë procesi nga prezantimi i iniciativës deri në miratimin e saj zgjati vetëm një muaj. Nuk ka standarde ndërkombëtare për sa kohë duhet të zgjasë procedura në Parlament, por duhet të garantojë një diskutim publik të ndryshimeve në substancë. Mbetet një fakt që i gjithë procesi ishte i nxituar, duke pasur parasysh rëndësinë e mundshme të ndryshimeve kushtetuese për zgjedhjet e ardhshme. Për më tepër, miratimi i ndryshimeve në Kushtetutë u bë pak më pak se 9 muaj para zgjedhjeve të ardhshme. Në një rast të tillë, konsultimi midis aktorëve politikë dhe organizatave joqeveritare është veçanërisht i rëndësishëm”, thuhet në opinionin e Venecias.
Sa i takon çështjes së koalicioneve parazgjedhore, prioritet i luftës politike të opozitës së bashkuar, komisioni i Venecias nuk e ka rrëzuar formulën e miratuar në Kuvend.
“Një ndryshim i cili mund të duket si themelor ka të bëjë me shtypjen e koalicioneve siç lejohet nga versioni i mëparshëm i Kodit. Nuk ka gjasa që kjo të çojë në ndryshime në caktimin e një numri të madh vendesh. Duhet të theksohet se, në vitin 2017, rregulli mbi koalicionet nuk u zbatua pas një marrëveshje politike konsensuale, kështu që në praktikë asnjë ndryshim i vërtetë nuk do të ndodhte përkundër zgjedhjeve të fundit parlamentare”.
Ekspertet e Venecias dhe ODIHR së bashku rekomandojnë që deri më 25 prill të gjitha palët të përpiqen të zbatojnë në kohë ligjin elektoral.
“Të gjitha autoritetet të hyjnë në një dialog konstruktiv. Për të shmangur çdo ndryshim të mëtejshëm të legjislacionit zgjedhor përpara zgjedhjeve të ardhshme parlamentare, në veçanti, caktimi i kufijve të zonave elektorale nuk duhet të ndryshohet. Liderët e partive politike të përmbahen nga të qenit kandidatë në shumë zona elektorale”.
Ekspertet ligjorë të Komisionit të Venecias i konsiderojnë të arsyeshme ndryshimet e realizuara në kodin zgjedhor në seancën e 5 tetorit.
“Ndryshimet kanë të bëjnë me procedurën e thirrjes së zgjedhjeve, sistemin e drejtësisë elektorale, regjistrimin e koalicioneve zgjedhore dhe listat e kandidatëve, pamjen e fletës së votimit dhe vlefshmërinë e tij, rregullat për numërimin e votave të përparësisë dhe ndarjen e vendeve. Këto ndryshime janë të arsyeshme pasi kryesisht reflektojnë ndryshimet kushtetuese të fundit dhe mund të kenë një ndikim pozitiv në proceset zgjedhore.”
Komisioni i Venecias u vu në lëvizje për të dhënë një opinion mbi ndryshimet kushtetuese dhe në ligjin zgjedhor para kërkesës së Presidentit të Republikës Ilir Meta, i cili refuzoi të dekretonte amendimet në kodin elektoral të miratuar në 5 tetor.
PJESË NGA OPINIONI I KOMISIONIT TË VENECIAS
1. Me një letër të datës 21 Tetor 2020, Z. Ilir Meta, Presidenti i Republikës së Shqipërisë, kërkoi një mendim urgjent të Komisionit të Venecias për ndryshimet zgjedhore të 30 korrikut dhe 5 tetorit 2020, që janë ndryshimet kushtetuese të miratuara nga Parlamenti më 30 Korrik 2020
2. Byroja e Komisionit vendosi, në një kohë të shkurtër para seancës së ardhshme plenare dhe të ndërlikueshmërisë së çështjes, të mos autorizojë procedurën urgjente. Prandaj, mendimi u përgatit nën procedurën e zakonshme. Sipas praktikës së vendosur, opinioni është përgatitur bashkërisht nga Komisioni i Venecias dhe Zyra e OSBE-së për Institucionet Demokratike dhe të Drejtat e Njeriut (këtu e tutje “ODIHR”).
3. Z. Eirik Holmøyvik (Anëtar Zëvendësues, Norvegji), Z. Oliver Kask (Anëtar, Estoni) dhe Znj. Katharina Pabel (Anëtar Zëvendësues, Austri) veprojnë si raportues për Komisionin e Venecias. Z. Don Bisson veproi si raportues për ODIHR.
4. Për shkak të pandemisë COVID-19, asnjë vizitë në Tiranë nuk ishte e mundur, por video konferencat u mbajtën më datë 23, 24 dhe 27 Nëntor 2020, si dhe në 1 Dhjetor 2020, me Presidentin e Republikës, Kryeministrin, përfaqësues të grupeve parlamentare të Asamblesë Kombëtare, partive jashtëparlamentare, Ministrit të Drejtësisë, Komisionit Qendror të Zgjedhjeve, Avokatit të Popullit si dhe organizatave joqeveritare dhe komunitetit ndërkombëtar të përfaqësuar në Tiranë.
5. Ky Opinion i Përbashkët është dhënë me qëllimin për të ndihmuar autoritetet shqiptare, partitë politike dhe shoqërinë civile në përpjekjet e tyre të vazhdueshme për të zhvilluar një kornizë të shëndoshë ligjore për zgjedhjet demokratike.
5. Ky Opinion i Përbashkët u miratua nga Këshilli për Zgjedhjet Demokratike në takimin e tij të 70-të të mbajtur në internet në 10 Dhjetor 2020 dhe miratuar nga Komisioni i Venecias në Sesionin e tij të 125-të Plenar të mbajtur në internet në 11-12 Dhjetor 2020 pas një procedure të shkruar që plotëson nën- mbledhjet e komisionit.
II Fusha e Opinionit të Përbashkët
6. Fusha e këtij Opinioni i Përbashkët përfshin vetëm rishikimet kushtetuese dhe legjislative të paraqitura zyrtarisht për rishikim (“ndryshimet”). Në veçanti, ai nuk do të trajtojë ndryshimet e sjella nga ligji Nr. 101/2020 i miratuar më 23 korrik 2020. Kështu i kufizuar, Opinioni i Përbashkët nuk përbën një rishikim të plotë dhe gjithëpërfshirës të të gjithë kornizës ligjore dhe institucionale që rregullojnë zgjedhjet në Shqipëri.
8. Çështja e kushtetutshmërisë së 1) procedurës për rishikimin e Kushtetutës dhe legjislacionit dhe 2) përmbajtja e disa elementeve të legjislacionit të rishikuar u ngrit gjatë diskutimit. Sipas praktikës së tyre të vazhdueshme, Komisioni i Venecias dhe ODIHR nuk do të adresojnë këtë çështje, por përqendrohen në konformitetin e teksteve të paraqitura me standardet ndërkombëtare.
9. Në kërkesën e tij, Presidenti i Republikës bëri një numër pyetjesh specifike. Opinioni nuk do t’i trajtojë ato veçmas, por do t’i adresojë ato në kuadrin e analizës së përgjithshme të ndryshimeve kushtetuese dhe legjislative të paraqitura për shqyrtim.
10. Ky Opinion i Përbashkët bazohet në përkthime jozyrtare në Anglisht. Mund të rezultojnë gabime nga përkthimi.
III Përmbledhja ekzekutive
11. Komisioni i Venecias dhe ODIHR shprehin keardhje që procedura për miratimin e ndryshimeve në Kushtetutë si dhe të Ligjit Nr. 118 ishte jashtëzakonisht e nxituar. Një konsultim i gjerë midis aktorëve politikë dhe organizatave joqeveritare, duke siguruar një afat kohor të duhur, duhet të ishte zhvilluar para ndryshimit të këtyre teksteve themelore.
12. Komisioni i Venecias dhe ODIHR gjithashtu shpreshin keqardhje që pothuajse të gjithë deputetët nga partitë e opozitës që ishin të pranishëm në Parlament dhanë dorëheqjen në 2019 dhe që atëherë kanë përbërë opozitën jashtë-parlamentare. Fakti që Parlamenti nuk është i përbërë nga numri i plotë i anëtarëve nuk është në vetvete problematik në pikëpamje të standardeve ndërkombëtare, duke qenë se ai funksionon në përputhje me kuorumin e përcaktuar me kushtetutë.
13. Komisioni i Venecias dhe ODIHR nxisin forcat politike shqiptare – si brenda dhe jashtë parlamentit – të sigurojnë funksionimin normal demokratik të institucioneve në vend, në interes të popullit shqiptar. Ata nënvizojnë edhe një herë nevojën për të rivendosur Gjykatën Kushtetuese sa më shpejt të jetë e mundur.
14. Komisioni i Venecias dhe ODIHR kujtojnë se angazhimi politik për të zbatuar plotësisht legjislacionin zgjedhor me mirëbesim është një element themelor i reformës së suksesshme zgjedhore dhe përsërisin nevojën absolute për dialog dhe bashkëpunimin besnik midis institucioneve shtetërore.
15. Komisioni i Venecias dhe ODIHR bëjnë rekomandimet kryesore vijuese që duhen ndjekur para zgjedhjeve parlamentare të Prillit 2021:
A. Që të gjitha autoritetet të hyjnë në një dialog konstruktiv dhe të bëjnë çmos për të zbatuar ligjin zgjedhor në kohë; ato duhet të fillojnë sa më shpejt të jetë e mundur, dhe në një mënyrë transparente, për të sqaruar ndikimin e ndryshimeve, dhe administratës zgjedhore duhet t’i sigurohen mjetet e mjaftueshme për t’i zbatuar ato;
B. Për të shmangur çdo ndryshim të mëtejshëm të legjislacionit zgjedhor përpara zgjedhjeve të ardhshme parlamentare; në veçanti, caktimi i kufijve të zonave elektorale nuk duhet të ndryshohet;
C. Që liderët e partive politike të përmbahen nga të qenit kandidatë në zona elektorale të shumta.
16. Për më tepër, Komisioni i Venecias dhe ODIHR rekomandojnë, pas zgjedhjeve parlamentare 2021:
A. Të shfuqizohet mundësia që liderët e partive politike të konkurrojnë në disa zona elektorale;
B. Të respektojë të drejtat e barabarta për të gjitha palët në një koalicion për të apeluar veprimet dhe vendimet e koalicionit;
C. Të prezantojë mundësinë që kandidatët individualë të paraqesin ankesa dhe ankesa kundër caktimit të vendeve brenda një liste;
D. Të sqarohet përkufizimi i pragut për zgjedhjet lokale në kuptimin që ai zbatohet në nivelin e bashkisë, nëse është e nevojshme përmes një rregulloreje;
E. Të rishikojë nenin 67 (4) të Kodit Zgjedhor në mënyrë që të zvogëlohet numri minimal i kandidatëve për tu paraqitur në listë;
F. Të shqyrtohet bërja e një përjashtimi nga pragu kombëtar 1% për pakicat kombëtare;
G. Të vazhdojë adresimin e çdo rekomandimi të jashtëzakonshëm dhe të ardhshëm të lidhur me zgjedhjet e ODIHR-it.
17. Komisioni i Venecias dhe ODIHR janë të gatshëm të ndihmojnë autoritetet shqiptare, veçanërisht për të lehtësuar zbatimin e Kodit Zgjedhor të rishikuar.
IV. Analiza dhe rekomandime
18. Komisioni i Venecias dhe ODIHR do të shqyrtojnë konformitetin e procedurës si dhe përmbajtjen e ndryshimeve me standardet ndërkombëtare. Siç është thënë tashmë, opinioni nuk do të adresojë kushtetutshmërinë e ndryshimeve. Kjo duhet të jetë detyra e Gjykatës Kushtetuese sapo të bëhet përsëri funksionale. Komisioni i Venecias dhe ODIHR tashmë e kanë bërë të qartë se është me rëndësi jetike për Shqipërinë që të rikthejë Gjykatën Kushtetuese – sa më shpejt që të jetë e mundur, aq më tepër në një kohë në të cilën paraqiten pyetje shumë komplekse që kanë të bëjnë me kushtetutshmërinë e çështjeve publike në Shqipëri. .1 Sidoqoftë, situata e pakënaqshme në lidhje me Gjykatën Kushtetuese nuk duhet të çojë në ndaljen e plotë të çdo aktiviteti legjislativ. Në mungesë të një Gjykate Kushtetuese, të gjitha autoritetet duhet të sigurojnë, në një mënyrë shumë të plotë, pajtueshmërinë me Kushtetutën e procedurës që ndjekin, si dhe të teksteve që ata propozojnë për miratim dhe përfundimisht të miratojnë.
A. Stabiliteti i ligjit dhe procedurës zgjedhore
19. Stabiliteti i ligjit zgjedhor është thelbësor për të siguruar besimin në procesin zgjedhor, dhe në veçanti për të përjashtuar çdo dyshim për manipulim të kornizës legjislative elektorale. Sipas Kodit të Praktikës së Mirë të Komisionit të Venecias në Çështjet Zgjedhore, dhe siç shpjegohet në deklaratën interpretuese mbi stabilitetin e ligjit zgjedhor, 2 asnjë ndryshim parimi (lidhur me elementet themelore, për shembull sistemin zgjedhor, përbërjen e menaxhimit zgjedhor organet dhe vizatimi i kufijve të zonave elektorale) duhet të paraqiten brenda 12 muajve nga zgjedhjet.
20. Rregulli një vjeçar zbatohet vetëm për elementet themelore të sistemit zgjedhor. Sidoqoftë, sa më afër zgjedhjeve të miratohen ndryshimet në legjislacionin zgjedhor, aq më shumë ato mund të ndikojnë në rezultatet e zgjedhjeve. Ndryshimet në fjalë kanë të bëjnë me tre elementë kryesorë: zonat elektorale, futja e listave të hapura dhe shtypja e koalicioneve.
21. Ndërsa ndryshimet kushtetuese ndryshuan rregullat për caktimin e zonave elektorale, të cilat ka të ngjarë të çojnë në të ardhmen në ndryshime në një caktim të tillë, ato nuk u modifikuan në të vërtetë me ligjin Nr. 118. Stabiliteti i ligjit zgjedhor nuk është vënë në dyshim në këtë fushë. Komisioni i Venecias dhe ODIHR rekomandojnë fuqimisht të mos ndryshojnë caktimin e kufijve të elektoratit para zgjedhjeve të ardhshme, sepse kjo do të binte në shkelje të qartë të parimit të stabilitetit të ligjit zgjedhor.
22. Eshtë e vështirë të parashikohet efekti i futjes së listave pjesërisht të hapura në rezultate. Votimi me preferencë do të jetë efektiv vetëm nëse arrin një prag të caktuar: për të ndryshuar renditjen e listës, një kandidat duhet të marrë më shumë vota preference se numri mesatar i votave të marra për secilën prej vendeve të fituara nga partia ose koalicioni; në çdo rast, Efekti i kësaj risie do të varet nga sjellja e votuesve, më saktësisht nga përdorimi pak a shumë i gjerë që ata do të bëjnë të mundësisë për të votuar për një kandidat specifik. Edhe nëse një numër mjaft i vogël i mandateve mund të shpërndahet ndryshe bazuar në këtë ndryshim për zgjedhjet e ardhshme, mund të ketë ende një farë ndikimi në taktikat e fushatës. Disa bashkëbisedues të Komisionit të Venecias dhe ODIHR konsideruan se ky ndryshim nuk do të kishte një ndikim të madh në rezultatet. Niveli i ndikimit bazuar në këtë ndryshim duhet të shihet në zgjedhje, por nuk mund të përjashtohet që ndryshimi të ndryshojë sjelljen e votimit për shumë votues dhe të ketë një ndikim në fushatë, gjithashtu. Ndërsa efektet e saj duhet të vlerësohen, duket se kjo risi nuk duhet të konsiderohet si një ndryshim thelbësor.
23. Nuk ka asnjë ndryshim thelbësor me zëvendësimin e pragut nga 3% (parti) ose 5% (koalicione) në nivel rajonal në 1% në shkallë vendi (neni 162 (1) i Kodit Zgjedhor). Ashtu si e para, pragu i ri duhet të jetë joefektiv për shkak të pragut natyror të lidhur me madhësinë e zonave elektorale, përveç, ndoshta, për kandidatë individualë dhe parti që përfaqësojnë pakica kombëtare (të vogla, të përqendruara). Një përjashtim për këtë të fundit mund të merret parasysh pas zgjedhjeve të vitit 2021.
24. Një ndryshim i cili mund të duket si themelor ka të bëjë me shtypjen e koalicioneve siç lejohet nga versioni i mëparshëm i Kodit. Nuk ka gjasa që kjo të çojë në ndryshime në caktimin e një numri të madh vendesh. Sidoqoftë, në një garë të ngushtë elektorale, ndryshime të tilla mund të jenë vendimtare për marrjen e shumicës së vendeve në Parlament.
25. Në këto kushte, është e dyshimtë që ndryshimet në rregullat për koalicionet siç parashikohen në versionin e mëparshëm të Kodit mund të konsiderohen si një ndryshim thelbësor.
26. Prandaj, Komisioni i Venecias dhe ODIHR konsiderojnë se ndryshimet në Kushtetutë dhe në Kodin Zgjedhor, të marra vetëm ose në kombinim, nuk janë të tilla për të përfaqësuar një ndryshim thelbësor në sistemin zgjedhor të Shqipërisë. Sidoqoftë, këto ndryshime mund të kenë një ndikim në sjelljen e palëve të interesuara elektorale, strategjitë zgjedhore, shpërndarjen e burimeve elektorale, fushatën dhe zgjedhjen e kandidatëve në secilën zonë zgjedhore.
27. Sidoqoftë, udhëzimet e Komisionit të Venecias për stabilitetin e ligjit zgjedhor bëjnë disa përjashtime në lidhje me mundësinë e miratimit të ndryshimeve, madje edhe në rregullat themelore, më vonë se një vit para zgjedhjeve. Njëri prej tyre ka të bëjë me tekstet “të shkruara në kushtetutë ose në një nivel më të lartë se ligji i zakonshëm”. Ky përjashtim nuk duhet të kuptohet në një mënyrë formaliste, por si mundësi ndryshimesh të bëra me konsensus – si ndryshimet e 23 korrikut 2020 në Shqipëri, të cilat u bënë nëntë muaj para zgjedhjeve të thirrura më 25 prill 2021.
28. Ndryshimet kushtetuese duhej të miratoheshin, në përputhje me nenin 177 (3) të Kushtetutës, nga jo më pak se dy të tretat e të gjithë anëtarëve të Asamblesë. Ndryshimi i Kodit Zgjedhor duhej të vendosej me një shumicë të kualifikuar prej tre të pestave (neni 81 (1) c i Kushtetutës). Të dy ndryshimet u miratuan nga një shumicë dërrmuese në Parlament.
29. Sidoqoftë, shumica e madhe në Asamble duhet të konsiderohet në kontekstin specifik shqiptar të vitit 2020. Pothuajse të gjithë deputetët nga partitë e opozitës të pranishëm në Parlament në 2019 dha dorëheqjen dhe që atëherë përbëjnë opozitën jashtë-parlamentare. Komisioni i Venecias dhe ODIHR nuk mund të pendohen që deputetët e opozitës u larguan nga Parlamenti dhe në këtë mënyrë u përmbajtën nga ndonjë ndikim politik në ndryshimet. Këta deputetë u zëvendësuan nga parlamentarë që ishin të radhës në lista (këta deputetë tani përbëjnë “opozitën parlamentare” – Parlamenti tani përbëhet nga 122 anëtarë në vend të 140). Komisioni i Venecias dhe ODIHR kujtojnë se mandatet parlamentare u përkasin deputetëve individualë dhe jo partive, në përputhje me parimin e një mandati të lirë dhe të pavarur, dhe se “mandati i administruar nga partia” shkon kundër trashëgimisë elektorale evropiane.
30. Komisioni i Venecias dhe ODIHR kujtojnë se reforma e suksesshme zgjedhore ndërtohet të paktën në tre elementët e mëposhtëm: 1) legjislacion i qartë dhe gjithëpërfshirës që plotëson standardet ndërkombëtare dhe adreson rekomandimet e mëparshme; 2) miratimi i legjislacionit me konsensus të gjerë pas konsultimeve të gjera publike me të gjithë aktorët përkatës; 3) angazhimi politik për zbatimin e plotë të legjislacionit zgjedhor në mirëbesim. Debati për një sistem zgjedhor duhet të jetë i gjerë dhe të lejojë palët e interesuara përkatëse të sjellin efekte pozitive dhe negative të kësaj reforme
31. Kjo nuk do të thotë që të gjitha ndryshimet në sistemin zgjedhor duhet të jenë konsensuale, dhe veçanërisht të dakordohen nga partitë që nuk përfaqësohen në Parlament (edhe nëse e lënë atë, me iniciativën e tyre). Sidoqoftë, ndryshimet legjislative në lidhje me institucionet kryesore shoqërore dhe politike, të tilla si ligjet zgjedhore, duhet të bëhen pas një procesi gjithëpërfshirës që përfshin publikun e gjerë.5 Kjo është akoma më e vërtetë për ndryshimet kushtetuese.6 Ndryshimet kushtetuese nuk duhet të nxitohen, dhe “duhet të bëhen pas diskutimeve të gjera, të hapura dhe publike “, 7 që përfshijnë” forca të ndryshme politike, organizata joqeveritare dhe shoqata të qytetarëve, akademinë dhe mediat “8 dhe duke siguruar një” kornizë kohore të përshtatshme “.
32. Procedura për miratimin e ndryshimeve në Kushtetutë ishte jashtëzakonisht e nxituar. Ndërsa Komisioni i Venecias dhe ODIHR nuk do të analizojnë pajtueshmërinë e procesit të rishikimit me ligjin e brendshëm, ata nuk mund të mos vërejnë që procedura zyrtare në Parlament ishte jashtëzakonisht e shkurtër (rreth një javë), dhe i gjithë procesi nga prezantimi i iniciativës në miratimi i tij zgjati vetëm një muaj. Nuk ka standarde ndërkombëtare për sa kohë duhet të zgjasë procedura në Parlament, por duhet të garantojë një diskutim publik të ndryshimeve në substancë. Autoritetet shqiptare informuan Komisionin e Venecias dhe ODIHR se nisma për rishikimin e Kushtetutës u paraqit në 30 qershor; se seancat dëgjimore u zhvilluan me Përfaqësuesit e shoqërisë civile në fushën e mbrojtjes së të drejtave të njeriut më 3 korrik, me përfaqësues të botës akademike më 6 korrik, me institucionet shtetërore dhe partnerët ndërkombëtarë më 7 korrik. Sidoqoftë, dëgjimet u mbajtën vetëm disa ditë pasi u prezantua iniciativa, e cila shtron pyetjen nëse palët e interesuara në fjalë ishin në një pozicion për të vlerësuar si duhet draft ndryshimet. Edhe nëse Kryeministri shpjegoi se mundësia për të organizuar konsultime publike ishte e kufizuar për shkak të masave COVID-19, mbetet një fakt që i gjithë procesi ishte i nxituar, duke pasur parasysh rëndësinë e mundshme të ndryshimeve kushtetuese për zgjedhjet e ardhshme. Për më tepër, miratimi i ndryshimeve në Kushtetutë u bë pak më pak se 9 muaj para zgjedhjeve të ardhshme. Në një rast të tillë, konsultimi midis aktorëve politikë dhe organizatave joqeveritare është veçanërisht i rëndësishëm. Të njëjtat shqetësime zbatohen për miratimin e ndryshimeve të 5 tetorit në një legjislacion të tillë themelor siç është Kodi Zgjedhor.
33. Kjo bie në kontrast me procesin që çoi në ndryshimet e 23 korrikut në Kodin Zgjedhor, ku, pozitivisht, autoritetet dhe partitë politike u angazhuan në një diskutim gjithëpërfshirës i shumë përbërësve të reformës zgjedhore. Ky proces ishte gjithashtu më gjithëpërfshirës, duke pasur parasysh kontekstin specifik politik shqiptar, pasi përfshiu edhe opozitën ekstra parlamentare. Këto zhvillime demonstruan një qëndrim konstruktiv si nga ana e qeverisë ashtu edhe nga ana e opozitës që mundësoi adresimin e disa zgjedhjeve rekomandimet e lëshuara në vitet 2015-2019 nga ODIHR dhe palët e interesuara kombëtare. Ndryshimet në Kodin Zgjedhor të miratuar nga parlamenti në 23 korrik janë në përputhje me marrëveshjen që partitë arritën në 5 qershor 2020 dhe bazohen në rekomandimet e ODIHR.
36. Duhet të theksohet në këtë kontekst se ndryshimet hynë në fuqi pasi Presidenti kishte thirrur zgjedhjet, domethënë pas hapjes së procesit zgjedhor.
