TIRANË
Emisioni “Real Story” në “News24” ka trajtuar këtë të mërkurë një temë interesante, e cila deri tani, duket që nuk është gërmuar sa duhet nga studiuesit e historisë shqiptare. Por, jo të gjithë mendimtarët dhe historinët lundrojnë brenda këtij “oazi”. Doktor i Shkencave Historike, Marenglen Kasmi, bazuar në dokumentet historike të arkivave gjermane tregon në detaje zhvillimet dhe përplasjet që kanë pasur shqiptarët mes tyre, por edhe me pushtuesit gjatë luftërave, kryesisht në Luftën e Dytë Botërore.
Ai thotë se leximi i historisë ka krijuar ndasi të thella mes shqiptarësh, pasi sipas tij, gjykim historik për periudhat e ndryshme nuk është bërë nga profesionistë të historisë. Ai foli edhe për librin e Isuf Kalos, që tregon jetën e bllokut dhe të diktatorit Enver Hoxha. Sipas tij, libri është një kontribut i madh për shoqërinë, por shtoi se rrëfimet duhen të ballafaqohen me dokumente arkivore. Studiuesi i historisë, i cili ka trajtuar shumë arkiva në Gjermani komentoi edhe krimet e nazizmit, ndërsa fton aktorët shoqërorë dhe politikën shqiptare, që të marrin shembullin e Gjermanisë.
Pjesë nga Intervista:
Pse është kaq paradoksale dhe kaq kontroverse si temë, çështja e rishikimi të historisë?
Është politizuar mjaft në këto 30 vitet e fundit, por po ashtu është bërë pre edhe e emocioneve për sa i përket rishikimit të saj. Dhe këtu kam parasysh emocione se gjithmonë çdo luftim si çdo gjë ka dy anë, kështu që në një farë mënyrë, të dy anët, të dyja palët e këtij konflikti janë përfshirë emocionalisht për të, por duhet theksuar se më së shumti në këtë konflikt, është rikthyer ajo palë e cila shikon qëndrimin e saj gjatë luftës më tepër në krah të pushtuesve se sa kundër tyre. Kështu që, ky proces i cili ka hyrë në vitin e fundit, ndoshta në dinamikën e tij më të fortë, ka shkaktuar një problem të madh te shqiptarët sa i përket një pikëpamje të përçarjes së mendimit, por edhe të qëndrimit mes tyre, sepse për aq kohë sa një debat historik kthehet në politik emocional, dhe aq më keq në debat përfitimi, sepse ka gjëra që mund të përfitosh edhe ekonomikisht nga ky debat, atëherë impakti që ka në shoqëri kjo gjë, sa vjen dhe bëhet më i fuqishëm, palët ndahen nuk diskutojnë dot më gjë për gjëra të përbashkëta, për të cilat kemi dokumentacion të mjaftueshëm. Në këtë kuadër një arkiv mjaft i rëndësishëm që plotëson, një dimension po ashtu të rëndësishëm në shikimin e historisë janë edhe arkivat gjermane. Dokumente që janë hartuar për pushtimin e Shqipërisë.
Ka edhe çështje përfitimesh, siç thatë edhe ju, fakti që sot ajo ndarja që ka nisur ndoshta nga Mukja, vazhdon edhe sot e kësaj dite, duket ndonjëherë sikur është e njëjta ndarje e krahëve politikë, por sa ndikon fakti që dëshmitarët e atyre ngjarjeve sot janë akoma gjallë, pra nuk është bërë një shkëmbim i plotë brezash, që besoj do ta ftohte situatën apo jo?
Patjetër, po për aq kohë sa sot artikulohen gjëra të tipit, ne na duhet një pajtim kombëtar, kjo gjë tregon që debati jo vetëm që nuk është i mbyllur madje është ende siç e thamë më herët më i nxehtë, sepse vetë fjala pajtim kombëtar, përbën në thelb një konflikt i cili më së shumti është i paqenë. Ne kemi nevojë për një reflektim kombëtar në pikëpamje të historisë se sa për një pajtim kombëtar. Dhe për të ardhur te ajo që thatë ju, kur themi reflektim do të thotë që secila palë, shikon veprimtarinë e saj historike dhe reflekton ndaj saj. Të dyja palët kanë nevojë të reflektojnë, por në momentin ku njëra palë vë në pikëpyetje të gjithë zhvillimet, duke kërkuar t’i përmbysë plotësisht sigurisht që debati vazhdon dhe bëhet ende më i egër. Pra ajo fjala, apo termi pajtim kombëtar në opinionin tim nuk qëndron, por ne kemi nevojë për një reflektim kombëtar.
Pak ditë më parë kur pash kancelaren Merkel që shkoi në Aushvic, ajo nuk ka ndonjë lidhje konkrete edhe për faktin se i përket Gjermanisë Lindore, në çdo rast nuk ka ndonjë lidhje të fortë të saj me nazizmin, po shkon aty reflekton, rikërkon ndjesë. Edhe Gjermania nuk ka patur ndonjë histori të jashtëzakonshme, si Franca po themi pa ka qenë një vend autoritar, i mbyllur dhe kjo solli edhe ardhjen e Hitlerit në pushtet. Megjithatë në këto vite duket se reflektimi gjerman është i thellë, kjo neve nuk na ndodh?
Nuk na ndodh sepse ju sillni si shembull Gjermaninë, por më lejoni të theksoj se studimet më kritike sa i përket Gjermanisë gjatë luftës së dytë botërore, bëhen nga Gjermanët vetë. Kështu që ky procesi i reflektimit i cili filloi menjëherë pas luftës së dytë botërore, ku për herë të parë ne kemi parasysh këtu gjunjëzimit e kancelarit Brandt, është edhe momenti i parë, kur Gjermania edhe politikisht fillon e kërkon ndjesë për ato çfarë kishte shkaktuar gjatë luftës së dytë botërore. Kështu që nëse ne presim që edhe atë dinamikë që ka patur Lufta e Dytë Botërore në Shqipëri, të na e zgjidhin nga jashtë përsëri besoj se nuk jemi në anën e duhur, sepse duhet të zgjidhet vetë nga ne brenda dhe këtu kam parasysh atë që thamë më parë, largimi i politizimit dhe më së fundi të merren me këtë cështje profesionistë, historianë që në mënyrë të pandikuar aq sa mund të jetë pandikimi se sigurisht është gjithmonë subjektiv, pasi cdo kush ka bindjen e tij, por në një frymë bashkëpunimi duke ulur në një tavolinë të gjitha rrymat e një bashkëpunimi historik për kohën të bien në një version të përbashkët.
Po lexoja librin e Isuf Kalos për Bllokun sigurisht ai ka dy personazhe kryesore, Ramiz Alinë dhe Nexhmije Hoxhën, dy gjëra më bëjnë përshtypje e para fakti që është dëshmitar okular dhe flet për gjëra që ka parë dhe përjetuar vetë, shikon te mënyra si përshkruan Nexhmije Hoxhën, është shumë më realist se kur përshkruan Ramiz Alinë. Pra, sa ndikon subjektivizmi në analizën e fakteve reale?
Ndikon jashtë mase shumë në momentin që bazohet mbi përvoja personale dhe jo mbi dokumente arkivore. Sepse duhet të kemi parasysh që edhe dokumentet arkivore, klasifikohen në disa kategori. Pra nga dokumente që ne i quajmë ‘dokumente të shkruara’, dhe të kujtimeve apo përjetimeve, që nëse nuk ballafaqohen me dokumentet historike, mund të bien pre e subjektivizmave. Parë në këtë pikëpamje edhe kontributi i z.Kalo është i madh, por në vërtetësinë historike, patjetër që duhet të shoqërohet edhe me një ballafaqim dokumentar.
Ti vetë thua që duhet të ulemi, megjithatë në tregun mediatik ke hyrë me dokumentin por edhe me kontroversialitetin tënd, pra je një personazh kontrovers në debat. Duket sikur herë pas herë të mbizotëron pasioni mbi ftohtësinë e analizës, përse…
Ndoshta mënyra e të folurit sepse kjo është me natyrë por nuk besoj se largohem nga ato që them, pavarësisht tonalitetit nga përmbajtja e dokumentit. Padashur që ta përjashtoj, sepse edhe emocionet ndonjëherë në debat qëndrojnë më shumë.
Po përse, ke ti ndonjë arsye personale pse je marrë me këtë, se ky është debati më i madh i historisë ‘Lufta e Dytë Botërore’…
Në pikëpamje të emocioneve unë nuk kam patur të angazhuar direkt në luftën Nacional Çlirimtare, qoftë në krahun tjetër. Por sa i përket qëndrimit që unë mbaj, unë jam arsimuar në Gjermani, pra edhe studimet e larta i kam kryer në Gjermani, është edhe një shkollë krejt tjetër sa i përket mënyrës së shikimit të historisë. Dhe po ashtu kam fatin e madh që duke studiuar atje, i jam përkushtuar edhe marrëdhënieve shqiptaro-gjermane, dhe e vlerësoj dokumentacionin gjerman, jo për faktin se i njoh, por duke patur parasysh edhe politikën gjermane ndaj Shqipërisë. Pra pa patur interesa qoftë gjatë pushtimit, por aq më pak para pushtimit por duke patur parasysh shkollën gjermane, qoftë të diplomacisë apo asaj ushtarake, duke i ballafaquar edhe me dokumentacion vendas apo të huaj, si atë britanik, kam arritur në përfundimin se janë dokumente krejt objektive që shumë çështje të shumë diskutuara, japin një qëndrim mjaft të qartë, mjaft objektiv.
