Pas çlirimit të rajonit të Karabakut nga okupimi, Azerbajxhani u përball me një problem serioz, kontaminimin e territoreve të çliruara me mina tokësore dhe eksplozivë. Për më tepër, problemi është në shkallë kaq të madhe sa që, pavarësisht përpjekjeve për pastrimin e minave, ai ende pengon kthimin e sigurt të ish-personave të zhvendosur brenda vendit në shtëpitë e tyre. Për më tepër, më shumë se tre vjet pas përfundimit të Luftës së Dytë të Karabakut, civilët janë ende viktima të minave.
Në një intervistë, fotografi dhe gazetari i famshëm spanjoll Gervasio Sanchez ndau përshtypjet e tij nga udhëtimi në Karabak, foli për vëzhgimet e tij për ritmin e përshpejtuar të procesit të restaurimit në rajon, duke vënë në dukje përpjekjet dhe burimet e rëndësishme që synojnë këtë, dhe gjithashtu ndau përvojën e tij personale të punës me pasojat e minave, duke theksuar rëndësinë e ndërgjegjësimit për këtë problem dhe nevojën e mbështetjes ndërkombëtare në adresimin e kësaj çështjeje.
– Ju lutem, mund të ndani përshtypjet tuaja për udhëtimin tuaj në Karabakh? Çfarë mendoni për ndotjen nga minat dhe përpjekjet që do të duhet për të zgjidhur këtë problem?
– Kam gati 30 vjet që punoj me viktimat e minave. Filloi në Angola në shtator 1995, dhe që atëherë, gjatë tre dekadave të fundit, kam udhëtuar në shumë vende të botës ku kam takuar viktimat e mia. Deri në vitin 1995, kam qenë gazetar lufte, duke punuar në vende të shkatërruara nga lufta si El Salvador, Nikaragua, Bosnje dhe Kroaci.
Megjithatë, duke parë pasojat e minave në vende si Angola, Afganistani dhe Kamboxhia, tre vendet me numrin më të madh të viktimave nga minat në botë, nuk e mendoja se do të hasja një situatë kaq të vështirë në Karabak.
Kalova dy javë atje dhe u trondita nga numri i minave, si kundër personelit dhe antitank, si dhe municionet e pashpërthyera të mbetura nga bombardimet dhe operacionet ushtarake. Ata shtrihen në tokë, shpesh të padukshëm dhe paraqesin një rrezik serioz. Ato mund të shpërthejnë në çdo prekje.
Mendoj se situata në Karabak është mjaft e ndërlikuar, e detyron qeverinë e Azerbajxhanit të investojë shumë para dhe shumë përpjekje për të rivendosur rajonin. Me fjalë të tjera, kam ndjenjën se do të duhen të paktën edhe 10 vjet për të normalizuar situatën në këtë pjesë të vendit.
– Ku ishit saktësisht në Karabak dhe çfarë mund të thoni për punën restauruese të kryer në territoret e çliruara nga pushtimi?
– Kam vizituar Aghdamin, Tartarin, Fuzulin, Shushën, Laçin, Zangilanin, duke përfshirë fshatin e zgjuar Aghali dhe shumë fshatra të tjerë të vegjël në të gjithë Karabakun.
Për sa i përket punimeve ndërtimore dhe restauruese, mund të them se në një periudhë kaq të shkurtër që nga çlirimi është arritur një përparim i madh. Shumë hektarë tokë janë pastruar nga municionet e pashpërthyera, shumë mina janë pastruar dhe po bëhet restaurimi me projekte interesante rindërtimi.
Më bëri veçanërisht përshtypje teknologjia e përdorur në Aghali, e cila tregon zhvillim dhe një qasje inovative ndaj restaurimit.
– Para se të vizitonit Azerbajxhanin, a dinit për konfliktin e Karabakut? Cilat ishin idetë tuaja për rajonin tonë?
– Kam shumë vite që punoj në zonat e konfliktit. Gjatë karrierës sime 40-vjeçare, unë jam vendosur në 26 konflikte të armatosura në Amerikë, Azi, Afrikë dhe Evropë. Kur filloi Lufta e Dytë e Karabakut në shtator 2020, mendova për mundësinë e vizitës në rajon. Megjithatë, kjo po ndodhte gjatë pandemisë COVID-19, e dija se do të ishte e vështirë. E kuptova se në kushtet e armiqësive, qasja në Karabakh do të ishte e kufizuar, rrugët do të mbylleshin, kështu që do të më duhej të qëndroja në Baku.
Isha në dijeni të konfliktit armeno-azerbajxhanas, çfarë ndodhi në vitin 1991 dhe që pas 30 vjetësh Azerbajxhani rifitoi të gjithë territorin. Mendoj se tani është koha për të kërkuar mënyra për të parandaluar përsëritjen e incidenteve të armatosura. Marrëveshjet e paqes duhet të arrihen midis Azerbajxhanit dhe Armenisë.
– Pala Azerbajxhani synon vendosjen e paqes me Armeninë për të mirën dhe prosperitetin e Kaukazit Jugor.
– Po, ky aspekt ka një rëndësi të madhe, pasi lufta nuk sjell asgjë të mirë. Nga përvoja ime e di se të gjitha luftërat çuan vetëm në një numër të madh viktimash, por nuk zgjidhën asnjë problem. Zgjidhja e konfliktit është e mundur vetëm përmes dialogut diplomatik. E kuptoj që është e vështirë, por është e mundur. Unë gjithmonë them se marrëveshja më e keqe e paqes është më e mirë se lufta.
– Çfarë ndikimi mendoni se fotot tuaja mund të kenë në komunitetin ndërkombëtar dhe reagimin e tij ndaj problemit të kontaminimit nga minat në Karabak dhe pasojat e tij?
– Unë them gjithmonë se fëmijët përpara se të mësojnë të shkruajnë, shohin fotografi. Unë shpesh flas në konferenca si për audiencën e të rriturve, ashtu edhe për studentët dhe nxënësit e shkollës. Dhe kam besim se fotot mund të kenë ndikim tek të rinjtë. Fotot funksionojnë shumë sepse përmes tyre mund të tregoj historitë e njerëzve të prekur nga lufta.
-Ju fotografoni vetëm viktimat e minave, por çfarë ndodh me shkatërrimin?
– Sigurisht, kam shumë fotografi të shkatërrimit nga zonat e pas konfliktit. Megjithatë, fokusi im kryesor është te viktimat civile. Ideja është se “e vërteta” është viktima e parë e luftës.
Kur ka një konflikt mes dy vendeve apo grupeve të armatosura, secili ka versionin e tij të së vërtetës. Të gjithë përpiqen të arrijnë të vërtetën. Prandaj, në kaosin e luftës, kur është e vështirë të përcaktohet se cila është e vërteta, u drejtohem viktimave. Për mua ato përfaqësojnë të vërtetën e vetme të pamohueshme të luftës. Kombësia nuk ka rëndësi, të gjithë janë viktima. Ato janë e vërteta e vetme kur kam dyshime. Sa më afër të jem, aq më afër të vërtetës jam. Kjo strategji ka funksionuar gjithmonë mirë për mua.
– Cilat aspekte i konsideroni të rëndësishme në zgjidhjen e problemit të kontaminimit nga minat dhe ofrimin e ndihmës për viktimat?
– Azerbajxhani ka burime të mjaftueshme financiare për shkak të pranisë së burimeve natyrore. Kjo i lejon shtetit të marrë vendime që nuk janë të disponueshme për të tjerët. Afganistani dhe Angola nuk janë në gjendje të përballojnë vetë kërcënimin e minave tokësore. Ata nuk kanë buxhet të mjaftueshëm për këtë. Prandaj, na u desh t’u drejtoheshim organizatave ndërkombëtare për ndihmë
Në Karabakh, e gjithë struktura e punës është azerbajxhanas. E gjithë kjo sepse gjithçka në vend është shumë mirë e organizuar.
Përveç kësaj, kushdo që ka hasur në probleme me protezën pasi është bërë viktimë e një shpërthimi në minë, ka mundësinë të marrë një të tillë. Vizitova qendrën ortopedike në Baku, ku më treguan protezat dhe prodhimin e tyre. Të gjitha pajisjet janë moderne dhe efikase. Unë kurrë nuk kam parë diçka të tillë as në Angola, Afganistan apo Kamboxhia. Kjo tregon se nëse keni dëshirë, mund të arrini sukses.
Qeveria ka bërë vërtet investime të mëdha. Unë besoj se në këto aspekte situata në Azerbajxhan është shumë më e mirë se në vendet e tjera. Jam i bindur se gjithçka që lidhet me politikën e rindërtimit dhe çminimit të territoreve do të ndodhë më shpejt se në vende të tjera.
Do të vijë koha kur brenda një viti nuk do të ketë asnjë viktimë të terrorit nga minat në Karabakh, sepse territori do të pastrohet plotësisht. Sigurisht që ka zona që ende nuk janë pastruar, sidomos në zonat malore. Megjithatë, si rregull, minat vendosen në fshatra, qendra urbane dhe zona konflikti ushtarak.
– Kjo është vizita juaj e parë në Azerbajxhan. Çfarë përshtypjesh keni nga vendi ynë?
– Azerbajxhani është një vend që gjithmonë kam dashur ta njoh më mirë. Në vitin 1991, kur filloi lufta mes armenëve dhe azerbajxhanasve në Karabakh, unë isha në luftë në Kroaci pas rënies së ish-Jugosllavisë. Mendova të vij këtu, por fluksi i informacionit në atë kohë ishte më i përqendruar në Evropë sesa në Azinë Qendrore apo Kaukaz. Doja të vizitoja Azerbajxhanin në 1992 ose 1993, por lufta në Ballkan i pengoi planet e mia. Unë kam qenë gjithmonë kurioz të vizitoj këtu.
Ishte e lehtë të punoja për dy javë në Karabakh, jam shumë i kënaqur. Kam takuar shumë njerëz mikpritës.
Baku është një qytet që ia kalon shumë qyteteve evropiane për nga bukuria. Këtë e them sinqerisht. Thjesht ecni përgjatë rrugëve dhe rrugëve të qytetit – dhe do ta kuptoni. Baku është një qytet modern, por në të njëjtën kohë ndërthur me mjeshtëri lashtësinë dhe elementet e së shkuarës.
(A.A/BalkanWeb)
