NGA: Fatmira Nikolli*
Po të kishte vazhduar seanca dy ditë, do të shkonim tek 10 miliardë a 20 miliardë. Pra, është e njëjta mënyrë: Fol e nxije që të dalësh i pastër…. Fakt është një gjë, dëshira që të mos bëhet e qartë kjo punë, të mbyllet si çështje, të mos hetohet”. Kështu shprehet prof.Aleksandër Meksi ndërsa flet për çështjen e CEZ. Afera e CEZ, miti (shkatërrues) i Rozafës, projektligji për shpifjen, pse ndodhën ngjarjet e vitit 1997, raportet e tij me ambasadorët e kohës, pse ende sot nuk kemi demokraci, për autokraci nëpër partitë shqiptare, për lënien mënjanë të figurave të vjetra politike: Meksi ndalet në shumë çështje gjatë intervistës së tij për “GSH”, me rastin e botimit të librit “Rrugë e vështirë. Shkrime & intervista” përmbledhje e botimeve në media ndër vite.

– Sapo keni botuar librin “Rrugë e vështirë. Shkrime & intervista” përmbledhje e botimeve në media ndër vite. Libri, hapet me Mitin e Rozafës, prej ku gjendet shpjegimi për shumë situata në Shqipëri, shkatërrimet, nisja nga e para, dhe jetëgjatësia e pakët. Pse keni këtë shpjegim?
Unë e kam filluar me të sepse e quaj themeltare të ndryshojmë. Në asnjë vend të botës nuk dëgjojmë të thuhet se çka bërë qeveria e mëparshme, bëhen vërejtjet në fushatë, në fillim, dhe një herë në fillim, më pas vazhdohet, ecet përpara e fol për veten. Këtu mund të kalojnë dy vjet, tre vjet, pesë vjet, shtatë vjet dhe kujtojnë madje edhe çka bërë qeveria “Meksi”, që rrezik i kam harruar edhe unë vetë. Këta sigurisht i thonë sipas mendjes së tyre. Çdo njeri që vjen i shikon ligjet nga e para, duke i ndryshuar bashkë me strukturat e shtetit sipas oreksit të tij, ngjyrat e godinave nga e para, strehët e godinave nga e para, tavolinat nga e para, mundësisht sa më të shtrenjta dhe me tender nga miqtë, pra është një problem themelor për Shqipërinë e sotme. Gur mbi gur thotë populli bëhet mur. Në qoftë se çdo herë do të fillojmë të prishim çka bërë paraardhësi, dhe ta bëjmë nga e para vetë, mos të habitemi që ngelim në vend. Kjo ka qenë arsyeja për të cilën e vura në fillim të vëllimit këtë shkrim. Nuk e duroj dot dhe e quaj shumë të dhimbshme kur e shoh këtë gjë. Po të hapësh një libër, për ligjet franceze, aty shkruhet, “Napoleoni III…..” që ka qenë para 1870. Nga Ligji mund të ketë mbetur vetëm titulli, ndërsa këtu, ndërrohet titulli, ndërrohen të gjitha që të thotë e bëra unë. Harron që do vijnë të tjerë pas dhe me këtë metodë e zhbëjnë prapë, dhe s’ka asnjë vlerë kjo punë.

– Megjithatë, ju tek ky miti i Rozafës, merreni edhe me tradhtinë e vëllezërve. Është ky një shembull për shoqërinë shqiptare?
Ne jemi popull që nuk tradhtojmë. Popull liridashës e jo vetëm kaq, por bën ndonjëherë vaki që i kthejmë kurrizin asaj që kemi thënë përpara, që quhet në gjuhën popullore ndërrojmë “flamurin e partisë”, dhe nuk habitemi kur i gjejmë ministrat e një qeverie, ministra në qeverinë tjetër, kryesitë e një partie në kryesinë e një partie tjetër, e të tjera. Shpesh herë, harrojnë edhe që janë gjuajtur me pushkë. Unë nuk them të vrasin atë që kanë gjuajtur me pushkë, por ta harrosh e ta falësh, e kjo dukuri ndodh edhe për interesa. Mund të bëjnë edhe faulle që nuk lejohen për ata që duan të jenë burrërorë ose të njerëzishëm.

Dikur, ishte Xhuveli që bashkëpunonte me të majtën e të djathtën, ndërsa tani, ai që njihej si xhuvelizëm, është përhapur?
Ka plot. Sot nuk ke emra.

– Ju flisni në shkrimet tuaja, për shpifjen. E trajtoni në disa artikuj në harkun kohor nga 1992 e deri më 2011. Një projektligj për shpifjen shkaktoi debat pak ditë më parë.

Është aktual edhe sot problemi. Ka përbaltje dhe nuk po marrim vesh çfarë po ndodh. Unë e them në një post-scriptum, që përmendja e të tërëve për gjëra të këqija, është alibi për çdo të lig që do të bëjë gjëra të këqija. Se kur thua që e bëjnë të tërë këtë gjë, të tërë janë hajdutë, të tërë janë të përdalë, të tërë janë spiunë, të tërë janë tradhtarë, bukëshkalë e të tjera epitete, që s’merret vesh se për kë janë, atëherë secili mund ti bëjë këto gjëra me qenë se thuhet se bëjnë të gjithë. I ligu është ai që shpif për të ndershmit në Shqipëri, e për interesat e tij. Nuk e kam zakon të them citate, por Dostojevski e ka diku që “gëzohet i ligu kur rrëzohet i ndershmi”.
– Ju jeni i mendimit që duhet të ketë një ligj që dënon shpifjen?

Ligj siç ka në të gjithë botën. Ka ligj për shpifjen, ka edhe për nëpërkëmbjen e përbaltjen. Ju kujtoj një rast, ai djali amerikan që bëri një sahat e ia morën për bombë, kërkon 15 milionë dollarë, për shkelje të personalitetit të tij, të dinjitetit njerëzor, dhe problemi u krijua duke e quajtur pa të drejtë xhihadist.

– Një rast që të gjithë folën kundra të gjithëve, së fundmi në Shqipëri, ishte çështja e CEZ, afera. Sa e keni ndjekur debatin në parlament dhe çfarë kuptuat prej saj?
Nuk them dot asgjë sepse nuk pamë asnjëherë të na jepet një tabelë e gjatë me shifra. Duket se kanë qenë ngelësa në aritmetikë të gjithë. Duhej një tabelë e gjatë me shifra që të mësojmë çfarë ka ndodhur realisht. Pamë shifra, të natyrës kush ta thoshte më të madhe, më të lartë, njëri thoshte e kë bërë ti, tjetri i kthehej jo e ke bërë ti më të madhe. Po të kishte vazhduar seanca dy ditë, do të shkonim tek 10 miliardë a 20 miliardë. Pra, është e njëjta mënyrë: fol e nxije që të dalësh i pastër.

– A tregoi kjo histori se të gjithë ishin të përfshirë?
Nuk e them dot, sepse nuk mora vesh realisht e qartë. Fakt është një gjë, dëshira që të mos bëhet e qartë kjo punë, të mbyllet si çështje, të mos hetohet. Kjo tregon që nuk e kanë qejf hetimin dhe nuk janë të pakta rastet. Madje kur thua që duhet hetuar ndonjë gjë, ka edhe nga ata që të shajnë.

– Ju flisni në libër për një ndarje të politikanëve e intelektualëve në demokratë të para ’90-s dhe demokratë të pas ’90-ës. Në ç’kuptim është kjo ndarje?
Unë atë e kam thënë në kuptimin figurativ që ka njerëz që aspironin dhe përpara, të jenë demokratë. Ka të tjerë që u bënë demokratë më vonë, dhe nuk ka askush të drejtë të thotë që s’jeni demokratë, por ka kontribut, pra merita dhe aftësi, të cilat duhet të jenë i vetmi kriter gjykues, për individët. Unë kam shtuar edhe një shkallë tjetër aty që, mund ti mos pëlqejë ndokujt dhe unë do ti bie shkurt, ka edhe nga ata që thonë se u takon atyre. Persona që kanë sharë të gjithë e gjithçka të bërë në këto 25 vjet, sepse nuk janë ata që e kanë bërë dhe madje ndonjë prej tyre kur i është dhënë ta bëjë vetë e ka bërë më keq. Dhe kjo, është kategoria e atyre që mendonin se ju takonte për përkatësinë në nomenklaturën komuniste, se atyre do tu vinte radha dhe ata nuk e dinin se radha kur e humb shkon në fund.

– Këta, demokratët e pas 90- ës, a janë ish-komunistët?
Jo, nuk e kisha në atë kuptim. Por duhet bërë dallimi nëse një është demokrat dhe e ka pësuar si demokrat, është përndjekur realisht, është për tu respektuar. Nuk ka disidencë si në vendet e tjera në Shqipëri, sepse nuk lejohej të hapje gojën. Është një tjetër artikull aty, “Parodi e antikomunizmit apo nostalgji e komunizmit”. Problemi është fare i thjeshtë: shqiptarët kanë të drejtë të jenë demokratë, të jenë për të drejtat e njeriut, për shtet të së drejtës, për ekonominë e tregut, për të drejtën e fesë e të fjalës, të mendimit, por duhen vlerësuar sipas asaj që thotë dhe ka thënë. Nëse dikush ka qenë i dëmshëm dikur nuk ka të drejtë menjëherë të pretendojë për poste.

– S’ka të drejtë të mendojë se u purifikua?
Dikur mëkatarët hiqeshin zvarrë në gjunjë për të shkuar në kishë, në tempujt e mëdhenj, në ditët e festave. Bënin pendesën, shkonin murgj, shkonin eremitë, shkonin për haxhillëk, për të larë mëkatet jepnin para për vakëfe, por jo të vinin lugë e sa më të madhe në brez. Kjo ishte fjala për ata që kanë pasur probleme, që duhet të jenë edhe të përmbajtur. Kjo kërkon gjykim real e unë jam munduar të them se nuk e kemi qejfin për gjykim real, sa kohë që mendojmë se kemi të drejtë vetëm ne, që nuk shprehesh dot ndryshe, që nuk pranojmë zgjedhjet e lira, që nuk pranojmë demokraci brenda partive, dhe po e përsëris, se s’ka për të pasur Shqipëri demokratike e as mos t’i gënjejë kujt mendja, sa do të gjata ti mbajë fjalimet e sado bukur ti shkruajë, që do ketë Shqipëri demokratike pa pasur më parë, parti të demokratizuara.

– Dhe ky është një problem me të cilin merreni gjatë, demokratizimi i partive.
Po, sepse nga kjo vjen e gjitha. Ajo që po ndodh është rezultat i mungesës së demokracisë në shtetin shqiptar. Nuk jemi në hapat e parë pas 1990-ës, po kemi 23 vjet dhe duhej të ishte çështje e zgjidhur.

– Për ç’shkak nuk është zgjidhur?

Edhe për shkak të mentalitetit prapanik të ndokujt, mentalitetit komunist të ndokujt tjetër, jo rastësisht kam zgjedhur atë titull për shkrimin e fundit. – Shkrimi i 2014-ës? Nuk e ndryshova asgjë në të. Pamë më shumë shfaqje të atij lloji, që unë i quaj, njerëz që ju ka ngelur sahati në 1990-ën me aksione, goditje të përqendruara, etj.

– Ju përmendni në libër momente të ndryshme nga 1992, 1993, 1997, por më së shumti për 1997-ën keni folur në disa intervista: Ajo me Blendi Fevziun, ajo me Aleksandër Furrxhiun, ajo me Blerim Shalën, etj. Pse vetëm në intervista? Sepse është një çështje për të cilën duhet të ulem me nge, duhet te ulem e të kem kohë për të lexuar, gjitha gazetat dhe dokumentacionin në arkivat e ndonjë fuqie, që ka qenë tërthorazi, gjej fjalën më të bukur që mund të thuhet, e përzierë në ato trazira. Kanë emra njerëzit që kanë qenë të përfshirë, kam thënë se askush nuk vrau në shtëpinë e tij, askush nuk e dogji shtëpinë e tij, dyqanin e tij.

– Ju thoni se ajo që ndodhi nga 26 maji i vitit 1996, deri në mars të vitit 1997, erdhi si fund i autoritarizmit të partive dhe të personave. Çfarë doni të thoni?
Erdhi për shkak të kësaj sepse nuk u pranuan propozimet që bënë amerikanët për 40 zona dhe nja dy propozime të tjera. Nuk e kam vënë këtu duke menduar se mund të shkruaj më gjatë, por ka një libër tjetër ku kam shkruar diçka për 1997-ën, e kam thënë ato që i quaja atëherë të vërteta e sot të vërteta. Nuk kam qejf që të shkruaj ndryshe, as nuk kam qejf që ti ndryshoj ato që kam thënë më përpara, por mundohem të jem i rezervuar nëse nuk dua të flas. Është më mirë të mos flasësh se sa të shkruash gënjeshtra.

– Nëse lexohen ato që ju keni thënë për këtë periudhë, kuptohet si përplasje mes qeverisë shqiptare dhe ambasadës amerikane?

Nuk them asgjë aty.

– Por kështu kuptohet?

Unë nuk them asgjë sepse e kam lënë të shkruaj më vonë kur të kem mundësi të hetojmë shkencërisht problemin.

– Në një shkrim të vitit 1999, ku flitet për 1997-ën, ju shkruani “Yes man” për ambasadorët.
Nuk më shkonte mendja që do bëhej kaq shumë. Ka një rrezik që edhe kur hanë bukë, marrin leje në ambasada.

– Pra kjo vazhdon?
Është thelluar po them unë. Nëse thellimi quhet vazhdim, atëherë po. Nuk bënte vaki që unë të deklaroja se takova filan ambasador, ose filan ambasador tha këtë apo atë. Ata kanë detyrë që të thonë disa gjëra në emër të qeverisë së tyre. Diku, kur unë flas se çfarë duan shqiptarët nga të huajt, unë them “na dërgoni guvernatorë e jo ambasadorë” që së paku, të mund ti kritikojmë kur shkruajmë Historinë e Shqipërisë. Nuk kam asnjë kundërshtim, ne po tregojmë se nuk duam të qeverisemi mirë, dhe kjo është arsyeja që detyrohen të huajt të flasin. Në zanatin tim muratori ka një plumçe që e përdor për të parë nëse muri është shtrembër. Unë kam thënë na thoni se çfarë është demokracia, por s’na e kanë thënë asnjëherë qartë e konkretisht. Nuk na thonë asnjëherë se si i bëjnë në vendet e tyre zgjedhjet brenda partive dhe në shtet. Na thonë çdo herë që këto zgjedhje ishin pak më mirë se ato të mëparshmet.

– A ndodh edhe që ambasadorët i përshtaten realitetit shqiptar dhe përfshihen në këtë vorbullën e politikës shqiptare?
Kam thënë diku që kanë mësuar të flasin shqip, janë shqiptarizuar.

– Dhe jo vetëm në kupt imin metaforik?
Është realisht, bëhen shqiptarë, por nuk është e hijshme që ne të flasim për të huajt kur fajet i kemi vetë. Ndaj e kamë lënë e kam thënë është punë e tyre e le të përgjigjen para qeverive të tyre. Ndërsa kur ne nuk jemi në rregull, janë ata si qeveritarë që refuzojnë të vijnë të takojnë shqiptarët, ose i thonë ndonjë kryeministri dorëzoje e ik.
– Ka ndodhur kjo?
Kam përshtypjen se ka ndodhur.

– Ju keni pasur presione të tilla?
Jo. Unë kam pasur marrëdhënie shumë serioze me ambasadorët. Të sakta e të rregullta sipas rregullave të diplomacisë. Kishte raste që vinin për çështje urgjente, kur gabimisht policia jonë kishte sekuestruar ndonjë anije që bënte ndonjë gjë nuk lejohej në ujërat tona, vinte ambasadori, dhe ikte menjëherë edhe unë i thosha uluni. Thoshte jo, kam kërkuar për çështje urgjente e ikte menjëherë.

– Keni trajtuar në disa artikuj votimet në parti, sipas parimit një anëtar një votë. Artikujt për çështjen nisin herët, në fillimet e pluralizmit. Sot, kur ky parim zbatohet çfarë ka ndryshuar në funksionimin e partive?
Kush e ka thënë? Për cilën parti flet? Për Partinë Konservatore angleze? Për Republikanët amerikanë që e kanë?

– Nuk e kanë partitë shqiptare?
Jo se nuk e kanë por e kanë kthyer në farsë dhe mashtrojnë. Mos të them ndonjë epitet tjetër. E kam shkruar disa herë për të treguar si bëhet. Kam lexuar e kam pyetur për këtë çështje ngaqë isha i bindur se nuk po shkonte në rregull. Dakord dy a tri vitet e para që merreshim me çështjet e bukës së përditshme e nuk kishim nge të mësonim këto punë, por ca gjëra elementare i kishim në statutin e Partisë Demokratike, në fillestarin. E kishim që rivotohen të tërë anëtarët e Këshillit Kombëtar, plus minimumi 50% të tjerë shtesë pra që të jetë edhe një gjykim për kontributet e vlerat e mëparshme, jo për të gjetur nëpër Tiranë 17- vjeçarët e për ti vënë nëpër poste, njerëz të rrethit të tyre, familjare apo krushqi.

Për këtë arsye, ka edhe sot siç shpreheni ju, autokraci në PD?
Ka në të tëra partitë autokraci. Më gjeni një parti që nuk ka e dal e kërkoj falje publikisht, e pranoj dhe e shkruaj me germa të mëdha në një faqe të madhe.

– Ju flisni për çështjen e Dushkut, duke e quajtur atë Pylli i Dushkut. Çfarë nënkuptoni?
Dushku ishte shkelje e ligjit elektoral që u lejua nga presidenti i atëhershëm. U mor për llogaritjen e përqindjes, votimi që u bë i shtyrë, jo i ditës së zgjedhjeve. Zgjedhjet quhen të përgjithshme, të lira e të fshehta sepse bëhen në një ditë. Rregulli e deshte që për përqindje të merreshin 99 nga 100 zona dhe përqindja merret prej tyre e zona e 100-të nuk llogaritet më. Matematikisht, dy persona të caktuar të Partisë Socialiste llogaritën se sa duhet tu jepte për Partinë Socialiste apo për partitë e vogla çdo fshat. Dhe iu tha anëtarësisë që të votonin në këtë mënyrë që të mund të merrnin në një zonë 9 deputetë, që është një marrëzi. Tjetra- Pylli i Dushkut sepse u shkel kushtetuta. Nëse doni mendimin tim që nga viti 2005 ne kemi qeveri jo të ligjshme. Nuk kemi as gjykatë kushtetuese të rregullt sepse është zgjedhur nga parlament jo të ligjshëm.

– Pse?

Sepse në vitin 2005 u shkel ligji elektoral. Ishte me dy raunde, u votua me një raund. Ky parlament jo kushtetues, ndryshoi kushtetutën, dhe këtë ndryshim të ri janë zgjedhur të tjerët.

– Ju keni qenë ndër themeluesit e Partisë Demokratike, në atë kohë përkrah jush kanë qenë Eduard Selami, Gramoz Pashko, Sali Berisha, etj. Ndër vite ju jeni distancuar nga Partia, dhe sot kryetar i saj është Lulzim Basha, për të cilin pak ditë më parë Eduard Selami pati kritika.

Nuk e kam dëgjuar, nuk dëgjoj as radio, as televizion.

– A keni ju një vlerësim për Kryetarin aktual të Partisë Demokratike?

Nuk kam. Për asnjë Kryetar partie. Nuk merrem me politikë aktive. Është zhvilluar aq shumë politika e ekonomia, sa që për ta ne jemi si ata telefonat e tavolinës që nuk përdoren më, ngaqë tani kemi smartphone. Nuk ka më as incizues sepse kanë smartphonët incizues, prandaj dhe kemi dalë jashtë përdorimit.

– Ju jepni një shembull për rishikimin e së shkuarës. Eva Herman, një gazetare gjermane që vlerësoi periudhën e Hitlerit, u shkarkua nga puna. Çfarë duhet të bëjmë ne me rishikimin e figurave komuniste?

Ajo tha edhe që ka bërë rrugë Hitleri. Siç mburremi ne sot që kemi mbjell palma, në Arabinë arnaute.

– E keni fjalën për palmat në “Rrugën e Durrësit”?

Shkoni e shihni dhe në Kavajë në çdo pesë metra ka një palmë në të dy krahët e rrugës kryesore, për fasadë.

(ed.me/GSH/BalkanWeb)