Për dekada gjatë regjimit komunist, një nga kryqëzimet kryesore të Tiranës mbajti emërtimin “21 Dhjetori” – për nder të ditëlindjes së diktatorit të Bashkimit Sovjetik, Josif Stalin.
Emërtimi u hoq zyrtarisht me përmbysjen e regjimit në vitin 1991 dhe u zëvendësua më pas me emrin e themeluesit të Turqisë moderne, Mustafa Qemal Ataturk. Megjithatë, emërtimi i vjetër vazhdon të përdoret në zhargonin popullor dhe në komunikimet e zyrtarëve, duke lënduar familjet e persekutuara edhe tre dekada pas rënies së regjimit.
Avokati i Popullit i ka kërkuar së fundmi Bashkisë së Tiranës verifikimin e emërtesave të rrugëve dhe institucioneve publike për të shmangur nostalgjinë komuniste, e cila konsiderohet një shkelje e hapur dhe e dhunshme e të drejtave të njeriut.
Sipas komisioneres së Avokatit të Popullit, Ermonela Ruspi, rekomandimi për Këshillin Bashkiak të Tiranës ishte nxitur nga shqetësimi i një familjeje nga shtesa e ish-të përndjekurve gjatë aktivitetit “Tirana në sytë e Sigurimit”.
“Sipas këtij shtetasi, ende sot në Bashkinë e Tiranës ka emërtime të lagjeve apo rrugëve që lidhen me data të lindjes së personazheve që i përkasin diktaturës komuniste, psh. Lagjia “21 Dhjetori,” tha Ruspi për BIRN.
“Avokati i Popullit ka kërkuar mirëkuptimin dhe trajtimin me ndjeshmërinë e duhur të kësaj çështjeje në kuadër të respektimit dhe vlerësimit që shoqëria dhe strukturat shtetërore duhet të kenë në të gjitha nivelet për vuajtjet dhe dhimbjet që kanë kaluar shtresa e personave të persekutuar gjatë regjimit diktatorial,” shtoi ajo.
Kërkesa për rishikimin e emërtesave mbështetet edhe nga Autoriteti për Informimin mbi Dokumentet e ish-Sigurimit të Shtetit, AIDSSH dhe u mikprit nga kryetari i Bashkisë së Tiranës, Erion Veliaj.
“Do të bëjmë gjithçka me një komision profesionist,” tha Veliaj për BIRN.
Edhe sekretari i Këshillit Bashkiak të Tiranës, Behar Zeneli konfirmoi se rekomandimi i Avokatit të Popullit i është përcjellë strukturave përkatëse dhe komisionit këshillimor për emërtimet – një strukturë e krijuar vite më parë me praninë e disa historianëve.
Megjithatë, debati historik mbi të kaluarën komuniste vazhdon ende të shkaktojë trazime.
Historiani Paskal Milo, ish- anëtar i komisionit këshillimor, i tha BIRN se ata kishin shqyrtuar disa vite më parë të gjitha emërtimet dhe i kishin dorëzuar Këshillit Bashkiak propozimet përkatëse për ndryshime.
“Kemi bërë disa mbledhje të gjata dhe kemi diskutuar jo vetëm emra që kishin të bënin me komunizmin, por dhe emërtesa të tjera abuzive,” tha ai.
Milo u shpreh skeptik për kërkesën e re që vjen nga familja e ish-të përndjekurve.
“Po varet çfarë kërkojnë, se nuk mund të heqim emrat e dëshmorëve të luftës. Këto duhen parë me kujdes,” shtoi ai.
Studiuesja Nevila Nika, gjithashtu pjesë e këtij komisioni i tha BIRN se e folura e përditshme është e vështirë të ndryshojë, edhe pse emrat hiqen zyrtarisht. Megjithatë, Nika mendon se ka ende vend për ndryshim.
“Nga propozimet e komisionit të studiuesve janë ndryshuar disa emra, po ka akoma personazhe të tjera që nuk na bëjnë shumë nder që t’i kemi në rrugë,” tha Nika për BIRN.
“Për shembull, rruga Bardhok Biba është në qendër të Tiranës, ndërsa Kardinal Mikel Koliqi në dalje të qytetit tek Casa Italia. Rruga Bardhok Biba le të jetë në Mirditë, është personazh lokal,” argumentoi ajo.
Studiuesi Kastriot Dervishi mendon se nostalgjia komuniste vazhdon të mbahet gjallë përmes “propagandës monumentale”.
“Partia e Punës e mbajti pushtetin e saj me diktaturë dhe propagandë. Te kjo e fundit ajo zhvillonte atë që e quante “propagandë monumentale”, e cila shtrihej në simbole të dukshme dhe emërtesa rrugësh apo institucionesh. Sot nostalgjia komuniste nuk të fal në: varreza dëshmorësh, emra rrugësh, emra shkollash me buste apo përmendore,” tha Dervishi.
Dervishi përmend bibliotekën publike “Misto Treska” si dhe rrugët “Myslym Shyri” e “Sabaudin Gabrani” në këtë kategori. Treska ishte përkthyes, diplomat dhe shkrimtar gjatë regjimit komunist, por ai shërbeu gjithashtu si prokuror në gjyqet politike.
Ai shton gjithashtu se ndërsa emrat komunistë janë vendosur në qendër të qyteteve, personalitetet nga fusha e politikës, artit apo sportit janë “degdisur sa për të kaluar radhën në periferi”.
Ndërsa mbështet kalimin në filtra të çdo emërtimi, studiuesja Nika thekson se në rastet e debatit politik mbi figurat e komunizmit “duhet gjetur një rrugë e mesme”.
“Për ata që kanë qenë bashkëpunëtorë të Sigurimit është evidente, dihen që kanë qenë,” tha Nika. Por ajo shtoi se debati bëhet për emra me të shkuar të diskutueshme, si për shembull –“kanë marrë pjesë në luftën anti-fashiste, por pas luftës i kanë shërbyer regjimit”.
Milo thotë se problemi me emërtesat është më e i gjerë sesa komunizmi dhe shtrihet edhe pas viteve ’90.
“Ka emërtesa abuzive e qoka private pas viteve ’90,” përfundoi ai./BIRN
