Nga: Pëllumb KULLA

Në gusht të vitit 1997, në një moshë të shtyrë, vdiq në Moskë komiku i njohur Jurij Nikulin, i njohur si artist filmash gazmorë, një personazh karizmatik, që vinte nga radhët e klounëve të cirkut.

Mediat ruse e vlerësonin mjaft.

Por edhe gazeta amerikane Nju Jork Tajms i pat kushtuar vdekjes së artistit rus Nikulin dy faqe të tëra me shënime biografike dhe fotografi. Në reportazhin e të dërguarit të posaçëm të Tajmsit, thuhej se Nikulini ishte një komik mjaft popullor, humorin e të cilit popujt e Bashkimit Sovjetik ishin mësuar ta kishin si bukë të përditëshme gjatë gjithë periudhës së rëndë komuniste. Tajmsi rikujtonte një tufë prej tyre, ndër të cilat unë zgjodha një shpjegim përvëlues të komikut, thënë pikërisht gjatë ndrydhjes staliniane

“A e dini përse Stalini vishte çizme të gjata deri tek gjunjët, ndërsa Lenini i kishte çizmet e tij me qafa të shkurtëra?!”

“Sepse në kohën e Leninit Rusia ishte edhe atëherë e zhytur në mut, por vetëm deri tek noçkat e këmbëve.”

Shikoja arkivolin e komikut që edhe pas kolapsit të komunizmit në Rusi, për shkak të vlerave dhe moshës së avancuar, e patën lënë në postin e drejtorit të Cirkut të Moskës, si një atribut arenave, të cilat e kishin formuar dhe mes të cilave ai u bë legjendar. Ia kishin vendosur trupin mbi një shtrat topi dhe e shoqëronin për në banesën e mrame ushtarakë me uniformat e paradës! Prapa topit, në krye të kortezhit, çapitej kokëzbuluar Presidenti rus Boris Jelcin dhe pas tij një turmë e madhe pafund, ndofta mbi një milion njerëz, që qanin.

Rusë të ndryshëm që pyeta më pas dhe kërkimet në internet, më bindën më shumë për ngjashmërinë që mund të hiqej paralele mes Nikulinit dhe artistit tonë popullor, Skënder Sallakut. Këta lloj artistë të gjithanshëm ishin bij të një periudhe historike të trazuar, të cilën ata e jetuan si qytetarë të thjeshtë të vendeve me jetë të vështirë, si artistë të klasit të parë që punuan dhe rrezikuan shumë, bile edhe duke u bërë anëtarë të asaj partie që, ironikisht, ishte vetë farkëtarja e dhunës e shtypjes dhe e gjithë pasojave që vinin pas.

Ata ishin artistë të një kalibri të veçantë me vlera shumëpalëshe: mendimtarë, kllounë, aktorë të komedisë së shkurtër dinamike, asaj që është më afër popullit.

Lloji i veçantë i këtyre komikëve ngjan me një specie që tani jep shënja se po shuhet, ashtu siç janë shuar dinosaurët.

Tani kolegët e tyre 40- 50 vjet më të rinj as që kanë ndërmend të kacavjerren litarëve të arenave dhe bile as që duan të vënë fijen më të vogël të pudrës në fytyrë. Marrin në dorë një mikrofon dhe, jo pa hir dhe elegancë, nisin e trajtojnë lajmet e kronikave duke ngacmuar modën, personat publikë të kohës, presidentët, kryeministrat, duke mos e vënë fare në dyshim se pas mbarimit të shfaqjes, do të arrijnë shëndoshë e mirë në shtratin e tyre të përnatshëm. Shumë prej këtyre nënëqeshin me ironi kur i hedhin një sy repertorit zyrtar të dinosaurëve të kohës së komunizmit, duke mos e vrarë mendjen se si jetuan këta të gjorët edhe, sidomos, si mbijetuan.

Por pikërisht theksoj se ishte repertori jo zyrtar që i bëri ata dinosaurë të famshëm dhe legjendarë, ai repertor që nuk mund të publikohej, ai repertor që rrezikonte jetë njerëzish, në të cilin këta kishin investuar pasionin, përkushtimin, sigurinë personale dhe atë të njerëzve të tyre.

Sallaku ynë tregonte ndër miq të besuar se…

De Goli, presidenti i Francës, shkoi e trokiti në derë të Zotit, krijuesit të gjithësisë.

“Zot i gjithëfuqishëm,” e pyeti, “a mund t’ia sjell unë lumturinë popullit francez dhe kur do të vijë ajo lumturi?”

“Ti mund t’ia sjellësh, “ i tha Zoti presidentit francez. “Lumturia në Francë vjen pas njëqind vjetësh.”

De Goli ia plasi të qarit dhe u largua nga Zoti me kokën ulur.

Po në ato kohëra, kur këtij prijësit tonë, Enver Hoxhës, i kishte mbetur ende pakëz respekt për Zotin, trokiti edhe ai në derë të Tij.

“O Zot, a mund t’ia sjell unë lumturinë popullit shqiptar dhe kur?”

Zoti nuk u përgjigj dot, se shpërtheu në lotë…

Nuk është fort e rëndësishme për të saktësuar nëse Sallaku ynë apo Nikulini rus, këtë lloj satire e kishin të importuar e të përshtatur. E rëndësishme ishte se ata e tregonin në rrethe të ngushta dhe kjo lloj anekdote bënte pastaj rrugën e saj nga goja e fqinjit në veshin e fqinjit tjetër. Bile për artistin tonë, Sallakun, nuk ishte e rëndësishme edhe po të mos e kishte treguar ndonjëherë ndonjë anekdotë si kjo. Njerëzit edhe pa e dëgjuar nga goja e tij, i atribuonin dhe autorësinë e këtyre historiçkave të tharta. Se artisti i dashur e kishte mprehtësinë, talentin dhe guximin ta krijonte një të tillë. Edhe ta tregonte.

Në asnjë shënim nuk kam gjetur që Juri Nikulini, artisti i vyer rus, të kishte guxuar të provonte barzeletat e tij në prani të hierarkëve stalinistë të Kremlinit, siç e pat bërë në mënyrë aventuroze Sallaku me ministrin e Sigurimit dhe me vetë diktatorin Hoxha..

Ja, një ditë të lume, diktatori vendosi t’i përgjigjej kërkesës së bashkëpunëtorëve të tij të aparatit të Komitetit Qendror dhe familjeve të tyre dhe shkoi të merrte pjesë dhe ai në festën e fundvitit.

Organizatorët kishin thirrur një grup artistësh të Cirkut dhe Sallaku ishte futur në atë grup. Ai doli disa herë para publikut me familjarë aq të larmishëm që ndodheshin në sallë e që në një nga vendet e para, shihje të ulur në kulltuk, Enver Hoxhën.

Ngjarjen e kam dëgjuar të treguar prej disave nga artistët që u gjendën të ftuar në atë festë si dhe nga vetë kryeartisti që ma rrëfeu hollësisht, fije e për pe, siç ma pat treguar edhe atë mbrëmjen e paharruar me ministrin.

I madhi i vendit ishte bërë njësh me fëmijët e shumtë dhe tok me ta duartrokisnin Sallakun sa herë që ai shfaqej para tyre. Në këtë shfaqje aq të larguar protokolleve, Komandanti lëshonte edhe ndonjë frazë që e ndizte gazin dhee harenë e sallës:

“Hë më të lumtë! Ashtu posi!”

Kur thyen disiplinën i madhi, të vegjlit mendojnë se demokracia është më afër. Të përshkënditur nga tepria e të ngrënave dhe të pirave që viheshin re në sallë dhe në dhomat e artistëve, antarë të Byrosë por dhe antarë të thjeshtë të plenumit, badigardë dhe familjarët e tyre, merrnin guximin të lëshonin edhe ata ndonjë shprehje pa patur frikë se e dëmtonin këtë shfaqje mishmashe.

Sidomos ata që e dinin simpatinë e të parit të vendit për komikun e njohur, sa herë dilte Sallaku dhe merrte mikrofonin, ende pa hapur ai gojën, i thërrisnin duke ngritur lart shishet e birrës:

“Leri këto! Na thuaj ndonjë nga ato të xhepit!”

Thirrjet për të treguar ndonjë nga ato të thartat, bëheshin përherë e më të shpeshta, sa edhe kalamajtë e vegjël, pa ia ditur thelbin kërkesës, filluan të bërtasin më shumë se të tjerët: “Ato të xhepit! Ato të xhepit!” E këtë e bënin sa herë që Sallaku merrte mikrofonin.

Njëri nga shokët që ia njihte mirë krizat e marrëzisë i tha nën zë artistit të shquar:

“Skënder, se mos na bësh ndonjë budallallëk!”

“Joooo!” tha Skënderi duke i dhënë të drejtë e duke i kthyer kurrizin tundimit.

Por në një dalje të re, korit të kalamajve, iu shtua dhe një zë shumë i njohur autoritar: ai i Enver Hoxhës vetë!

“E po mjaft e zgjate, Skënder! Gëzoi kalamanët nashi! Plotësoua qejfin dhe këtyre! Nxirr ndonjë na ato të xhepit!”

Komandanti kërkonte të gëzonte kalamajtë sikur ato “të xhepit” të paskëshin qenë karamele, dhe jo tritol e bomba.

Kësaj kërkese Sallaku, vendosi t’i jepte pëlqimin

“Si urdhëron, shoku Enver, radhën tjetër që të dal, do të them diçka!”

Menjëherë pas këtij premtimi shokët me buzëqeshje të shtira lanë anët e podiumit, u mblodhën pas kuintave rreth Skënder Sallakut dhe nisën ta qortonin ashpër për premtimin që lëshoi:

“Ti je vërtet i lajthitur!”

Skënderi i shihte të gjithë dhe i dëgjonte sharjet si i shushatur. Edhe vetë tani filloi të tmerrohej për fjalën që dha dhe pyeste thellësisht i penduar:

“A thoni bëra gabim?!”

Dihet, zakonisht gjatë shfaqjes që është në rrjedhë e sipër, koha t’i jep minutat dhjetë herë më të shkurtëra. Aktorët dridhen kur duhet të ringjitin mustaqet që sapo janë lëshuar nga djersa, a kur japin për të qepur një kopsë. Pa le se si ulurijnë këmbanat e sekondave kur rrekesh të sjellësh ndërmend përmbajtjet për të bërë zgjedhjen e një anekdote, e cila mund të të kushtojë jetën!

Skënderi vendosi t’u kërkojë shokëve ta linin vetëm që të gjente se si të dilte nga kjo situatë. Mbylli derën e dhomës dhe po mendohej të peshkonte në thellësitë e kujtesës së tij peshkun më të vogël, që sado ta tundte bishtin, nuk bënte dëmin e peshkaqenëve.

Më në fund u duk sikur e gjeti një të lehtë dhe nuk desh të lodhej më. Atë me siguri me përjashtim të Enver Hoxhës, e dinte e gjithë salla dhe e gjithë Shqipëria. Por megjithëse prekte probleme të mprehta të shtërngicës ekonomike të vendit, ai e ndau mendjen ta tregonte.

Akrobati i përjetshëm pështyu duart dhe i u vërvit lartësisë fatale, për të ecur mbi atë telin e tij atje në majë të arenës.
Ndryshe nga daljet e mëparshme, këtë radhë me daljen e komikut në sallë u bë një heshtje varri. Gjithëçka para dhe prapa tij kishte ngrirë, sa që Skënderi e kuptoi se këtë provim të madh e kishte krijuar për të larë haraçet e kungullit të tij që i pat ecur gjithnjë përmbi ujë.

Hoqi mikrofonin nga stativi dhe qërroi zërin.

Njerëzit përpara tij prisnin. Mbrapa tij shokët më të afërt i kishin gishtat xhumbë para gojës. Sallaku shqiptoi fjalët e para:

“Nuk kanë të sosur sukseset që ne sot arrijmë anë e mbanë në fushën e prodhimit… “

Ky ishte jastëku i butë që Skënderi ia vuri ëmbël-ëmbël para fytyrës atij burrit që ishte ulur pesë metra përpara tij në një kulltuk të rehatshëm. Tani i vinte radha grushtit mbi jastëk!

“Por, tek tuk, shihen dhe të meta në furnizim…”

Me bisht të syrit Skënderi vuri re nja dy prej shokëve të vet që u hoqën në thellësi, prapa kuintave, nga që nuk deshin të ishin aty kur të ndodhte hataja. “O bo bo paska zgjedhur atë anekdotën e neveritshme të qumshtit!” po mendonin ata me siguri.

Ai atë kishte zgjedhur…

Një fëmijë bëri një prapësi dhe e ëma nuk duroi por iu turr me të shara dhe mallkime: “Oh ty të qoftë harram qumështi i nënës!”

I ati që ishte aty, desh ta ndreqte llafin:

“Qumështi i babës, i thuaj moj grua, ai është mallkim i fortë!”

E lanë djalin dhe nisën prindët të zihen me njëri tjetrin.

“Të qoftë harram qumështi i nënës” thonë,” tha gruaja.

“I kanë thënë përpara,” tha i shoqi, “por tani ka ndryshuar. Se nëna, nëntë muaj

qumësht i jep fëmijës, kurse unë kam nëntë vjet që ze radhë për qumësht për të, që më dy të mëngjesit!…”

Asnjëri nuk pipëtiu. Asnjëri nuk u ngrit i skandalizuar të braktiste sallën. As Enver Hoxha nuk po lëvizte dhe prapa e anash tij e ndiqnin të parin e tyre të tmerrshëm me bisht të syrit e me veshët pipëz. Prej vitesh ata ishin mësuar të lexonin edhe frymëmarrjen e tij.

Në fund të çdo anekdote njerëzit zakonisht qeshin dhe kjo është pika e natyrëshme që i vihet asaj, me kuptimin që thelbi u dha. Këtë radhë Skënderi mbeti pezull. Pështyma iu arratis nga goja, buzët iu thanë, gjuha iu trash dhe ai u detyrua të thotë njoftimin më të urryer në botë, që s’e kish përdorur kurrë ndonjëherë:

“Kjo ishte!”

Në një heshtje të frikshme, Sallaku nisi të ngjishte mikrofonin në stativin nga e mori, kur befas u dëgjua një e qeshur e mbytur, atje, pesë metra më tutje.

“Ha, ha, ha!” Ishte e qeshura e Enver Hoxhës.

Pas tij, sikur tërmeti më i rëndë të kishte ndodhur salla nuk do të tundej aq shumë sa u tund nga ai gaz i përgjithshëm, që pothuaj nuk kish lidhje me anekdotën pasi ajo tashmë, – yhaaa! – kish një vit që ishte thënë! Ishte një e qeshur pas një tendosje të madhe. Ishte entuziazmi për një gjest të guximshëm të një artisti, por më shumë ishte hareja që udhëheqësi i partisë ia shpërbleu atë. Ata gëzonin që i madhi i vendit ishte aq i gjërë sa të vlerësonte guximin. Ishte një rast i rrallë kur anekdotën e tregoi Sallaku dhe suksesin e pati …Enver Hoxha!

Skënderit i vërshoi pështyma në gojë sikur ia solli një përrua. Ai ndjeu që buzët iu lagën, gjuha i u bë si ngjala në gjol. Fytyra e tij tani ishte përsëri ajo fytyra e shëndetëshme e sukseseve nëpër arena. Këmba i kishte shkarë nga teli në majë të arenës, por ai nuk ishte plandosur përdhe. Ishte mbajtur në kordën e çeliktë me gishtin e vogël të njërës dorë, por edhe aq ishte mjaft për pehlivanin më të mirë të arenave. Tani ishte zot i sallës. Vështroi me përbuzje shokët që nga meraku, i kishin hequr atij hirin, guximin dhe gazin e thellë që s’e braktiste kurrë.

Nxitoi të rrëmbente përsëri mikrofonin që ai, Skënderi tjetër, ai zemërljepuri, me ato duar drithërake mezi e pat vënë në stativ ca minuta më parë dhe rrahu të shtronte nën gjunjë entuziazmin e sallës.

“Një minutë!… Një minutë, ju lutem!”

Por askush nuk i bindej e nuk desh ta dëgjonte më. Duart njerëzve u ishin bërë flakë nga të rrahurat, ndërsa vetë i pari i vendit komentonte duke qeshur tregimin e Sallakut sa majtas, djathtas.

“Bravo! Bravo!” nuk pushonin thirrjet nga salla.

I madhi i vuri re përpjekjet e artistit dhe bëri shënjë të vendosej qetësia. Në ndihmë të tij u sulën të gjithë ata që ishin më afër.

“Shssh! … Shshsh!”

Bënin “shshsh” dhe ata që duhet të heshtnin.

U vendos qetësia. Salla u bë e tëra veshë e sy. Enver Hoxha pat nderur qafën dhe me sy të qeshur e gojë të hapur, priste fjalët shtesë të Skënderit që po tundëte mikrofonin para gojës.

“Shoku Enver, unë në jetën time kam dhënë mijëra shfaqje dhe jam shpërblyer me miljona “ha- ha”- ra, që kanë qënë shpërblimi më i bukur i një jete. Por që të gjitha ato, as që krahasohen dot me këto tri “ha-ha-ha”-të tuaja sot! Sikur të mos kishit qeshur ju, për nder, unë besova se i thashë burgut “hapu!.

Ky falenderim tingëllonte dhjetë herë më i rëndë se vetë anekdota, por tani Sallaku nuk pyeste më. Tani, ky rrëfim i sinqertë i dha hov edhe më të madh gazit të përgjithshëm të sallës me Enverin në krye.

Nuk i ndodhi asgjë! Hoxha ia kurseu ndëshkimin si për të dhënë për veten përfytyrimn e një njeriu që e ka ndjenjën e humorit. Ose ndofta për t’I mbetur besnik traditës së sovranëve që nuk kanë prerë kurrë kokat e atyre gaztorëve gjuhëmprehtë që kalonin jetën rreth e qark fronit të tyre.

*Ekstrate nga libri esseistik “Sallaku, ose si qeshnim nën diktaturë” 2001/Lexo.al