Mënyra më e mirë për të raportuar një luftë është ta shihni vetë. Kjo ishte arsyeja pse, jo shumë kohë pasi mbërrita në Kiev, e gjeta veten të shtrirë përtokë pranë një ure në periferinë veriperëndimore të qytetit, ndërsa predhat hynin nga pala ruse.
Kisha filmuar dhe intervistuar civilë teksa dilnin nga Irpin, një qytet i vogël në buzë të kryeqytetit. Ushtria ukrainase e kishte hedhur në erë urën për të ndaluar rusët ta përdornin atë nëse depërtonin. Qindra njerëz, duke përfshirë shumë fëmijë dhe të moshuar, si dhe qen dhe mace, po grumbulloheshin mbi një sërë dërrasash të rrëshqitshme dhe copa çeliku dhe betoni të rrëzuara.
Mbetjet e një furgoni që duhet të ketë qenë i parkuar në urë kur inxhinierët ukrainas e shpërthyen ishin aty. Ushtarët ukrainas po lëviznin në drejtim të kundërt, drejt zhurmës së luftimeve. Disa prej tyre kishin armë moderne antitank, të llojit të dërguar në Ukrainë nga vendet e NATO-s, të lidhura pas shpine.
Predhat që zbarkojnë shumë afër për t’u injoruar, lëshojnë një tingull zhurmues për disa sekonda para shpërthimit. Është natyra njerëzore të përpiqesh të largohesh nga rruga, dhe e vetmja mënyrë për ta bërë këtë me nxitim është të shtrihesh në tokë, kjo është arsyeja pse unë po bëja “standupperin” tim, atë pjesë ku një reporter televiziv flet drejtpërdrejt, nga një pozicion i shtrirë, ndërsa të dy palët qëlluan me predha artilerie kundër njëri-tjetrit.
Në xhirime ishte Fred Scott, një kameraman me të cilin punova për herë të parë në Pekin në vitin 1989, kur ishim të dy në të njëzetat. Të dy kemi lindur një ose dy vjet përpara krizës së raketave kubane të vitit 1962 – Fredi në Kaliforni dhe unë në Uells. Në Uells ne u përballëm përtej Atlantikut dhe në Kaliforni ai shikonte mbi Paqësorin, por si të gjithë në brezin tonë, kudo që të ishim, Lufta e Ftohtë ishte gjithmonë në prapavijë.
Pastaj për njëfarë kohe, pas revolucioneve në Evropën Lindore në vitin 1989, dukej sikur bota jonë nuk do të ndahej më në dy kampe të armatosura. Kina e kishte shtypur lëvizjen e saj demokratike atë verë, prandaj Fredi dhe unë ishim në Pekin për BBC. Por edhe Partia Komuniste Kineze, sipas teorisë, do të tërhiqej në mënyrë të pashmangshme drejt një lloj demokracie liberale. Ndërsa ekonomia e Kinës u rrit dhe nxori miliona nga varfëria, shoqëria jonë e konsumit perëndimore e të gjithë pushtuesve do ta mposhtte disi autokracinë përmes osmozës.
Shpresat e viteve 1990 ishin larg mendjes së ekipit të BBC-së në atë breg lumi të akullt pranë urës së thyer mbi lumin Irpin. Prioriteti ishte kryerja e punës sonë sa më shpejt të jetë e mundur dhe kthimi në sigurinë relative të Kievit qendror. Por është e vështirë të mos mendosh për kohën kur bota dukej më e sigurt dhe më e lehtë në mbrëmjet e gjata nën shtetrrethim, kur Kievi ndihet si një ishull papritur i qetë në zemër të rritjes së aktivitetit global që do të ndikojë në mënyrën se si jetojmë të gjithë ne.
Arsyeja pse jam i përgatitur të përballem me rreziqet e raportimit të kësaj historie, si disa mijëra gazetarë të tjerë të huaj, është se mund të kthehet në një nga më të rëndësishmet që kam parë. Evropa dhe bota po ndryshojnë kurs. Të kuptuarit e asaj që po ndodh fillon me raportimin në terren, i cili është thellë në ADN-në e BBC-së, dhe në timen gjithashtu pas 38 vitesh si gazetar i BBC-së.
Shekulli ynë ka qenë gjithmonë i trazuar. Dekadat e trazuara të fundit kanë formësuar mënyrat në të cilat fuqitë e mëdha e konsiderojnë veten dhe njëri-tjetrin, dhe tani çereku i dytë i shekullit të 21-të po duket kërcënues ndërsa del nga mjegulla e luftës në Ukrainë.
Nuk është vetëm një çështje e Vladimir Putinit, Ukrainës, NATO-s dhe disa kujtimeve të këqija nga mënyra se si ishim. Një nga arsyet për mënyrën sesi liderët perëndimorë i janë përgjigjur pushtimit, veçanërisht presidenti Joe Biden, është realizimi se kriza e ardhshme midis një shteti të madh dhe një fqinji të vogël mund të përfshijë Kinën dhe Tajvanin. Përgjigja e Shteteve të Bashkuara dhe aleatëve të saj vendos një shënues.
Ndoshta Putini ishte vetëm duke kërcënuar kur, në fakt, kërcënoi se do të përdorte armë bërthamore. Me siguri një burrë që është aq i shqetësuar për Covid-in, saqë vendos një tavolinë sa gjatësia e pishinës të një oligarku mes vetes dhe vizitorëve, nuk do të ishte aq i shkathët. Por krizat mund të përshkallëzohen shpejt, ndonjëherë në mënyrën më pak të pritur. Shikoni se si parashikimet për pushtimin e Putinit në Ukrainë janë dëshmuar të gabuara, në vetëm tre javë, dhe se si kjo injekton pasiguri, jo vetëm për Putinin në Kremlin.
Analistët perëndimorë, dhe me sa duket presidenti rus, prisnin një fushatë të rrufeshme që do të eliminonte shpejt rezistencën e guximshme, por joadekuate të Ukrainës, do të shtrihej në Kiev dhe do të instalonte një qeveri kukull. Ankthi se ata mund të kishin të drejtë më gëlltiti ndërsa ekipi ynë i BBC-së hyri me makinë në Kiev për t’u bashkuar me kolegët që ishin aty kur filloi lufta. Ajo kolonë e blinduar ruse, 40 ose ndoshta 60 kilometra e gjatë, me sa duket ishte gati për të goditur.
Në stacionin hekurudhor të Kievit, në stuhi dëbore dhe me erë të akullt që frynte nga stepat, 50,000 njerëz po grumbulloheshin në trenat për në perëndim çdo ditë në kulmin e eksodit. Shumica prej tyre ishin gra dhe fëmijë që po linin burrat e jetës së tyre në platformë. Nuk mund të harroj një baba të quajtur Aleksandër, me gjithë dhimbjen e luftës në lot dhe shpatulla të kërrusura, duke rrotulluar në gishta pafundësisht një ambulancë lodër që i dha djali i tij tetë vjeçar kur i tha lamtumirë. Aleksandri vazhdoi të ndezë sirenën në makinën e vogël ndërsa priste që treni dhe familja e tij të dilnin nga stacioni.
Por që në ditën e parë që isha këtu, ishte e qartë se plani i Putinit nuk po funksiononte. Munda të shihja ndërsa prisnim në një bllokim trafiku për tre orë për të hyrë në qytet që Kievi jo vetëm që nuk ishte i rrethuar, por ishte i hapur. Mijëra po largoheshin, por të tjerë po ktheheshin për të luftuar, për të bërë punët e tyre dhe për të sjellë ushqim, karburant si dhe armë.
Ju ende mund të udhëtoni nga Londra në Kiev. Waiting është një qytet me shtetrrethim gjatë natës dhe nganjëherë gjatë ditës, kisha të bukura me kupola të arta që shkëlqejnë në diell, shumë postblloqe gjithnjë e më të fortifikuara në rrugët me kalldrëm dhe shumica e vendeve publike të mbyllura. Një gjëmim i vazhdueshëm lufte vjen nga veriperëndimi. Por energjia dhe uji janë, dhe po ashtu edhe interneti.
Disa nga qytetet e Kievit për udhëtarë në veriperëndim, si Irpin, Hostomel dhe Bucha, janë zona lufte. Raketat kanë shkatërruar blloqe pallatesh në periferi. Çdo sulm është një tragjedi për ata të kapur në të, edhe nëse ata shpëtojnë në një pjesë. Por të gjithë në këtë qytet e dinë se, deri më tani, ata janë larguar lehtë në krahasim me Mariupol, Kharkiv, Chernihiv dhe shumë qytete të tjera më të vogla.
Pas një përpjekjeje alarmante të dielën e kaluar për të arritur në vijën e frontit përballë drejtimit të shtytjes ruse që vinte nga lindja, ne u kthyem me makinë deri në periferi të Brovary. Vetëm disa kilometra larg pozicioneve që ishin granatuar gjatë gjithë natës, një autostradë bosh u shndërrua në një rrugë të ngarkuar. Banorët ruanin qetësinë dhe vazhdonin, shëtisnin qentë dhe shkonin në supermarket. Një burrë që kishte qenë në një dyqan shkoi me qëllim në shtëpi me një kabllo elektrike, sikur do të përdorte kohën e tij të papritur të lirë për të përfunduar disa nga punët që donte të bënte prej muajsh.
Qendra e Kievit ka sirena të rregullta, por gjatë kohës që kam qenë këtu asnjë alarm nuk është pasuar nga një shpërthim apo një bastisje. Është një qytet i madh dhe i përhapur dhe edhe nëse rusët ishin të aftë të luftonin rrugën e tyre përmes mbrojtjes ukrainase – dhe ata nuk kanë treguar asnjë shenjë se mund ta bëjnë këtë – ata nuk kanë trupa të mjaftueshme për ta rrethuar atë.
Gjeneralët përgjegjës për mbrojtjen e Kievit, me të cilët kam folur, nuk besojnë, siç janë gjërat, se rusët mund të hapin rrugën e tyre drejt kryeqytetit. Ata thonë se Kievi është bërë një kështjellë dhe se rusët nuk kanë fuqinë luftarake për të thyer ushtarët ukrainas, të cilët janë gjithnjë e më mirë të armatosur nga NATO. Terreni ndihmon. Kievi është i ndarë në dy pjesë nga Dnipro, një nga lumenjtë më të mëdhenj të Evropës, dhe degët e tij, dhe është i rrethuar nga zona të mëdha moçalore. Pranvera është në ajër dhe toka e ngrirë është kthyer në baltë. Nuk është çudi që kolona ruse u bllokua.
Tani që Putini përballet me një luftë rrënuese, jo me fitoren e shpejtë që donte në fazën tjetër të projektit të tij për të rikthyer madhështinë e Rusisë, ai mund të provojë një qasje të ndryshme në Kiev. Një mëngjes i sulmeve të vazhdueshme me raketa do të ndryshonte gjithçka.
Disa njerëz këtu po shfrytëzojnë sugjerimet për përparimin në bisedimet e armëpushimit që janë hequr nga të dyja palët. Suksesi do të thotë që si Putini ashtu edhe Zelensky mund të largohen me diçka që mund ta paraqesin si fitore.
Le të shpresojmë që bisedimet të funksionojnë. Në vende të tjera që raportojnë për BBC, kam parë alternativat. Më shumë se tre vjet rrethim në Sarajevë, me mijëra të vdekur dhe një qytet ende i pa rimëkëmbur gati 30 vjet më vonë. Ose vendet më të shkatërruara nëpër të cilat kam ecur; Grozny, i rrafshuar kur republika e Çeçenisë u përpoq të shkëputej nga Federata Ruse në vitet 1990 (përfundimi i punës ishte një nga lëvizjet e para të Putinit pasi ai erdhi në pushtet); dhe Alepo në Siri, ku çdo ndërtesë në zonën që rebelët mbanin dikur ishte thyer dhe malet e rrënojave bllokuan rrugët. Fuqia e zjarrit rus lidh Grozny dhe Aleppo. Nëse një marrëveshje nuk mund të arrihet, ajo ende mund të mbështjellë Kievin, edhe nëse këmbësorët rusë nuk munden./The Times/
