VJESHTË 2014
Ashtu si ti, edhe unë nuk po ta përmend emrin, por po të drejtohem siç ke nisur të paraqitesh kohët e fundit në kopertinat e librave, thjesht me mbiemrin. Kjo zgjedhje s’është formale, por lidhet me çka po ndodh me ty. Çuditërisht përkon dhe me një opinion të përhapur gjerësisht në publik, sipas të cilit po ndjehet një diferencë e dukshme midis peshës së emrit dhe peshës së mbiemrit, si dy komponentë jo të barasvlershëm. Deri vonë nuk më kishte shkuar mendja se një magjistar i fjalës do të vinte një ditë që për shkaqe të cilat do t’i shpjegoj më poshtë, do të kthehej në një akrobat të saj. Me këtë kam parasysh, midis të tjerash, shkrimin e ulët dhe përdhosës “Një ngjarje që mbaron me qen”, që më dërgoje si përgjigje tepër të vonuar të letrës sime të hapur. Ç’është e vërteta, megjithëse përgjigjen e mendimeve të mbrapshta dhe humorit tënd të zi ma kishte dhënë nëpërmjet shtypit tabori yt i pazhëve, prapë, duke ta njohur mirë natyrën hakmarrëse, e prisja reagimin tënd të egër, por kurrsesi deri në atë shkallë sa të më cilësoje çmendurisht budalla, Judë e spiun. Qesha, sigurisht, por qesha hidhur, sepse m’u kujtuan fjalët e Gëtes se “Epitetet nuk janë argumente. Kur këto mungojnë, tregojnë dobësi”. Në fakt, më tej në përgjigjen tënde, ti përpiqesh të sajosh disa të ashtuquajtura argumente, një përzierje gënjeshtrash, gjepurash dhe shpifjesh të vendosura në një kontekst politik, terreni yt më i preferuar dhe më demagogjik, sidomos në periudhën postkomuniste. Me këtë rast më erdhën ndërmend bisedat tona pas kthimit tënd nga “mërgimi”, kur gjithë kohën merreshe me thashetheme, shaje e fyeje shumëkënd, lëshoje fjalë helmuese e ç’nuk thoshe. Të gjitha këto e bënin bisedën të mërzitshme, madje të padurueshme e pa nivel, çka kontrastonte me bisedat e tua të dikurshme, sa mua më vinte të ngrihesha e të ikja. Pastaj erdhi një ditë që, me gjithë keqardhjen e thellë, unë fillova t’i rralloja takimet deri sa vendosa t’i ngrija marrëdhëniet tona miqësore për afro dhjetë vjet. Ti këtë e di mirë, i di dhe arsyet konkrete, por që unë s’kam arsye t’i bëj publike. Kësaj here jam i detyruar të merrem me lehjet e një qeni të tërbuar, që më vijnë nga larg, një zgjedhje që ma ke diktuar ti. Përgjigjja jote për kohën e saktë të hartimit të romanit “Mjegullat e Tiranës” nuk sjell asgjë të re, asnjë fakt e argument mbushamendës. Ti përsërit atë që ka shkruar në shtyp botuesi yt për ekzistencën e dorëshkrimit origjinal dhe se mjafton të bëhet ekspertiza që të merret vesh e vërteta. Por ka kaluar gjysmë viti nga akuza ime publike dhe akti shkencor-juridik nuk është bërë, në një kohë kur dëshmia ime mbetet në fuqi. Dhe kjo i takon palës tënde ta kryejë, ndërsa mua më mjaftojnë dëshmitë autentike që ruaj nga ajo kohë. Them kështu sepse ti harron që ka kaluar më shumë se gjysmë shekulli dhe se të ka dalë nga mendja që në kohën kur ti pretendon se shkruaje romanin, ne jetonim së bashku nën një çati, madje në një dhomë. Miqësia jonë ishte në kulmin e saj. Duke qenë se unë asokohe, si beqar që isha, jetoja në hotel, ti më ftove të jetonim bashkë në shtëpinë e tezeve të tua, ku kishte hapësira të bollshme banimi. Kështu, ne banuam së toku për afro dy vjet (1957- 1958). Ishte koha kur unë sapo kisha filluar të shkruaja “Dashurinë e Mimozës”, ndërsa ti vazhdoje të shkruaje e të botoje vjershat e tua të suksesshme, për të cilat unë kisha fatin të isha nga lexuesit e parë, në mos i pari. Mirëpo duke lexuar me vëmendje faqen e fundit të romanit “Mjegullat e Tiranës”, datën e përfundimit të tij (pranverë 1958) m’u zgjua papritur kujtesa dhe bëra një lidhje që s’më kish shkuar ndërmend më parë. Jo, jo, – thashë me vete, – kjo s’është e mundur. Ta shkruaje romanin në praninë time dhe unë mos ta vija re e aq më tepër ti të mos më thoshe gjë!? Por kjo nuk ka aq rëndësi para përmbajtjes së veprës që e lexova të botuar. Sapo e mbarova thashë se ky roman nuk i takon kurrsesi asaj kohe, por është një vepër e mistifikuar prej teje. Nga leximi i vëmendshëm kupton se personazhet e tua nuk janë krijuar në vitet ‘50, por disa dekada më vonë. Ato nuk kanë psikologjinë dhe mentalitetin shqiptar të atyre viteve, pasi janë tepër të avancuara. Dashuria e Bardhylit dhe Emës, sidomos e të parit, është e ngarkuar me aq erotizëm dhe mendime e veprime krejt të panjohura për kohën e rinisë sonë. As ti e as unë, që kishim ardhur nga provinca, nuk e njihnim jetën e shoqërisë perëndimore. Oksidentalizimi që ti u ke bërë personazheve e mjediseve, nuk përputhet me realitetin shqiptar të kohës. Por, kjo ka ardhur shumë vite më vonë, kur ti shëtite botën dhe njohe nga afër e përjetove jetën perëndimore. Tamam pas kësaj njohjeje të thellë prej artisti të kalibrit tënd, mund të shkruhej, siç e shkrove në fakt në vitet e pjekurisë tënde. Nga ana tjetër, pyetjes sime në letrën e hapur se si është e mundur që, duke qenë aq miq të ngushtë, ti ma paske fshehur romanin që po punoje, kurse një vit më vonë, kur shkruaje romanin “Qyteti pa reklama”, nuk harrove të ma njoftoje me gëzim nga Moska përmes letrës së dt. 3. 12. 1959 që më dërgoje? Kësaj pyetjeje nuk i jepja dot përgjigje. Përgjigjen po ma jep ti me një arsyetim sa absurd e fyes, aq dhe qesharak, kur shkruan te “Një ngjarje që mbaron me qen”: “S’ta kam treguar sepse s’të kam besuar… sepse…”. Dhe më poshtë, me një paturpësi cinike, përpiqesh të sqarosh e të shpjegosh se unë paskam qenë spiun dhe se këtë e dinte gjysma e Tiranës (?!) Tani unë pyes rishtas se, kur unë paskam qenë i tillë si më fale aq miqësi, qave halle e më besove aq të fshehta që unë kurrë s’t’i shpërdorova? E mbi të gjitha, si e fute spiunin në shtëpi? Si e mbajte miqësinë me mua për disa dekada dhe nuk dyshove qoftë dhe një herë për t’u distancuar nga e keqja? Jo, përgjigjen e gjej te karakteri yt që s’e ka për gjë gënjeshtrën, shpifjen, sajimin, përdhosjen dhe mohimin e miqësisë, trajtimin dhe lojën me miqtë si të ishin personazhe romanesh. Dhe jo rastësisht qarkullon mendimi që ti kurrë s’ke pasur e s’ke miq të vërtetë, veç interesa kalimtare dhe meskine. Por ajo që më dhemb në tërë këtë histori të sajuar, është fakti tepër i shëmtuar që shpifjen ti ia vesh mikut tim të shtrenjtë, Drago Siliqit, një njeriu aq të nderuar për virtytet e rralla. Vetëm ai s’mund ta bënte këtë shpifje. Po ti s’e ke për gjë që gjysmën e shqiptarëve t’i marrësh për spiunë. Madje, në këtë shpifje ti ngatërron dhe miq të mi të tjerë, tre të vdekur (Dragon, Dhori Qiriazin dhe Dhimitër Xhuvanin) dhe dy të gjallë (Dritëro Agollin dhe Fatos Arapin). Sigurisht që me të ikurit e ndjerë s’kisha si të komunikoja, por fola me të gjallët. M’u desh të pyes Dritëroin dhe ai m’u përgjigj: “Nuk kam dëgjuar asnjëherë një gjë të tillë nga Dragua jo vetëm se ju ishit miq të ngushtë, por edhe se Dragua ishte njeri më karakter të fortë”. Kurse Fatosi, ndonëse fizikisht jo mirë, më tha: “Të lutem, mos më ngatërro me këto gjëra. Nuk mbaj mend gjë”. Tani të pyes prapë dhe prapë: Kur ti, që në dhjetëvjeçarin e parë të miqësisë sonë, e paske ditur se kush fshihej pas meje, si e vazhdove dhe e thellove më tej miqësinë me mua deri në pleqëri, pa shfaqur kurrë dyshime e rezerva, pa të hyrë gjemb në këmbë nga unë kur, siç më shkruaje nga Franca në 1991, “ne bisedonin kokë më kokë me njëri tjetrin, në një kohë kur të ikte koka”? E kupton se çfarë marrëzirash thua? Por po të kujtoj dhe një rast tjetër, në mes shumë rasteve, siç qe situata e rëndë kur u kritikove për “Dimrin e vetmisë së madhe” dhe erdhe një natë e trokite në derën e shtëpisë sime. Ta hapa menjëherë dhe u gjendëm përballë. Ishe i tronditur sa asnjëherë tjetër dhe me zë të ulët më pyete: “Të hyj? Mos po gaboj që erdha?” Dhe unë të rroka në qafë e të futa brenda pa asnjë hezitim. Atë natë, si qindra net të tjera, ndamë hallin së bashku, shkëmbyem mendime se si mund të dilje nga situata e krijuar dhe pastaj ike i lehtësuar, për t’u takuar në ditët e ardhshme. Sigurisht që ty s’të kujtohen, se ti s’e njeh mirënjohjen njerëzore. Kurse unë nuk harroj asgjë nga miqësia jonë, sidomos nga miqësia e pastër që të dhashë. Pavarësisht nga natyra jote e vështirë, nga huqet, veset, të metat, unë asnjëherë nuk i njollosa e s’i shkela marrëdhëniet tona. S’di raste keqdashjeje apo veprime dëmprurëse ndaj teje. Përkundrazi, kam qenë kurdoherë dashamirës, i hapur dhe korrekt, tolerant, vlerësues dhe admirues i talentit tënd. Edhe kur përballesha me dobësi të tuat, me paqëndrueshmërinë tënde dhe situata të pahijshme, me arrogancën dhe cinizmin tënd, me qëndrime që binin në kundërshtim me disa nga principet e mia, unë prapë mbahesha pas vlerave të miqësisë sonë. Gjithë ç’di e për sa kam qenë dëshmitar në jetën tënde, nuk më ka shkuar mendja t’i bëj publike. Mjafton të kujtoj letrat e tua dhe shënime të ndryshme që i ruaj në arkivin tim; të kujtoj faktin që një pjesë të letrave t’i kam fotokopjuar dhe t’i kam dhuruar para një viti e ca jo vetëm në shenjë kujtimi, por edhe si përgjigje të fjalëve dhe disa veprimeve të tua në dëmin tim. S’di nëse të kujtohet, por kur po më përcillje, m’u lute që ato letra të mos e shihnin dritën e botimit dhe unë të premtova sinqerisht, pa menduar se ç’do të më ndodhte një ditë prej teje. Por le të kthehemi te shkrimi yt me qen, që ke hedhur në qarkullim si reagim ndaj letrës sime të hapur, të cilën e cilësoje si një test, gjë që vetëm një mendje djallëzore e dashakeqe mund ta sajojë për t’iu shmangur të vërtetës. Ç’ishte nevoja të të testoja ty, kur gjithë sa të shkruaja në letër kish të bënte me probleme konkrete e me kritika shoqërore dhe as më shkonte mendja të bëja testim e aq më tepër të provokoja apo marrëzia tjetër e jotja që të vija veten time në provë nëse isha harruar si spiun apo mbahesha mend akoma(!) S’besoj të ketë fantazi më të pështirë e më të turpshme, sidomos kur ta thotë një ish-mik i vjetër, pa kurrfarë etike dhe respekti, sikur unë të isha kurrkushi. Po edhe sikur të kisha qenë spiun, ç’ishte nevoja të përdorja praktika të tilla, veçanërisht ndaj teje që e ke kokën plot dyshime, alibira, inate e instinkte hakmarrjeje? Vetëm një mendje e sëmurë apo e ligë mund të pjellë mendime aq të zeza si ato që më atribuon ti, pa pasur asnjë fakt, qoftë nga raportet tona apo me të tjerët. Unë s’di absolutisht asnjë rast që ti të kesh dyshuar tek unë në çfarëdo situate. Fatmirësisht unë s’kam qenë nga ata që të kem dalë si dëshmitar në gjyqet politike ndaj shokëve ose kolegëve, as kam shkruar recensione akuzuese fshehurazi, as u kam dhënë këshilla hetuesve gjatë proceseve politike, as kam dhënë gjykime për vepra që kërkonin organet e kohës, siç kanë qenë të detyruar, për fat të keq, të bënin jo pak nga rrethi i shkrimtarëve dhe artistëve. Po, kam shkruar romanin “Mërgata e qyqeve” me dëshirën time, pa ma ngarkuar ose detyruar njeri, aq më tepër Ministria e Brendshme. E shkrova këtë vepër sepse më tërhoqi e më bëri për vete veprimtaria e zbuluesve tanë patriotë që punonin me vite në diasporën politike në mbrojtje të interesave kombëtare. Këtë subjekt e ndesha krejt papritur nga njohja rastësore me një nga zbuluesit e kthyer në atdhe, pas kryerjes me sukses të misionit shumëvjeçar jashtë vendit. Më frymëzoi jo vetëm heroizmi i heshtur i këtyre njerëzve, por dhe vetëdija e lartë e detyrës dhe e sakrificave, dyzimi i tyre psikologjik aq joshës për një vepër letrare. Megjithatë, nga dëshira ime deri në miratimin zyrtar u përballa me jo pak vështirësi, nga që veprimtaria e zbuluesve tanë jashtë shtetit s’ishte pranuar zyrtarisht. Për të gjitha këto ti ke qenë në dijeni, madje kemi diskutuar kushedi sa herë, aq sa ma quajte fatlume temën që kisha zgjedhur. Kur doli romani, mbaj mend që më urove dhe nxitove të botoje në revistën që drejtoje, “Les lettres francaise”, disa kapituj të zgjedhur nga ti nën titullin “Ex Re”. Më pas, kur romani u mirëprit nga publiku dhe u vendos zyrtarisht të botohet edhe për shkollat, ti more përsipër dhe shkrove një recension entuziast, që ta kërkoi Shtëpia Botuese e Librit Shkollor. Meqë jemi te raportet tona si shkrimtarë me Ministrinë e Brendshme, po përmend se kontaktet dhe lidhjet me të nuk të kanë munguar as ty, ndonëse tani s’ta ka qejfi t’i kujtosh. Ke pasur të njohur dhe miq prej tyre, me të cilët shkëmbeje mendime ose u kërkoje ndihmë për ndonjë hall që kishe. Po kështu, edhe ti ke kontribuar në botimet e këtij dikasteri, siç është parathënia që ke shkruar për serinë e librave “Heronj të heshtur” apo ke botuar tregime me temën e sigurimit në revistën “Në shërbim të popullit”. T’i kujtoj këto jo për të të akuzuar, siç bën ti, por për të treguar se lidhjet tona me organet e shtetit të atëhershëm ishin krejt normale. Me këtë rast më shkon mendja dhe te ndonjë problem i vështirë familjar që e ke zgjidhur me ndihmën direkte të funksionarëve të lartë, deri edhe te ministri i Brendshëm. Por, pa dashur të shkoj më tej e të bie në pozitat e tua, nuk mund të rri pa evokuar një episod që na ka treguar pas viteve ‘90 mua dhe një mikut tonë të përbashkët, një ish-funksionar i Sigurimit të Shtetit. Sipas tij, në një bisedë të rastit që ke pasur me të nga vitet ‘80, në muhabet e sipër i ke shprehur pakënaqësinë që Sigurimi Shqiptar ka dështuar në zbulimin e agjenturës sovjetike në Shqipëri. Pas këtij takimi, funksionari nuk do ta linte problemin me kaq, por me rastin më të parë do t’ia raportonte ministrit të Brendshëm, Hekuran Isai. Ai e mirëpriti dhe e porositi vartësin që të të ftonte në zyrën e tij për të pirë një kafe e për të biseduar. Dhe kështu u bë. Ti pranove menjëherë dhe pa e zgjatur shkove në zyrën e ministrit. Sipas funksionarit që do të ishte prezent, biseda në pjesën më të madhe iu kushtua problemit të agjenturës sovjetike në Shqipëri, ku fjalën kryesore e kishe ti, ndërsa ata të dëgjonin me vëmendje. Një takim i vërtetë profesional, me arsyetime dhe fakte, të shprehura seriozisht e pa doreza. Unë e dija se ku e kishe hallin. Ti atëherë ishe i pakënaqur nga disa intelektualë partiakë që kishin studiuar në Bashkimin Sovjetik, me të cilët ishe i zemëruar, pasi ata të sillnin pengesa ose flisnin keq dhe ndikonin për mosaprovimin e veprave të tua në Aparatin e K.Q. të Partisë. Por ti kishe pozita të forta dhe gëzoje përkrahje deri lart fare, pavarësisht nga këto pengesa. Në fund, ministri të falënderoi për mendimet me vlerë që shfaqe, duke shtuar se “derën e kini gjithnjë të hapur për çdo gjë që ju shqetëson”. Por kjo histori nuk u mbyll me kaq. Ministri, i prekur nga gjesti yt, nuk dinte si të ta shpërblente dhe, kur mori vesh, pas disa ditëve, se Lidhja e Shkrimtarëve të kish dhënë në përdorim, si drejtues i revistës, një veturë të konsumuar, urdhëroi që nga fondi i dikasterit të të dhuronte një nga pesë makinat “Volkswagen” të porsablera në Gjermani. Pavarësisht nga të gjitha këto, unë nuk mendoj se këto lidhje me Ministrinë e Brendshme kanë qenë zyrtare e aq më tepër se ti ke qenë agjent i saj. S’di bile se si Zylyftar Ramizi, ish-zëvendësministër i Brendshëm, deklaroi në gjyqin e byroistëve se “Ismail Kadare ka qenë agjent i rekrutuar prej nesh, me pseudonimin ‘Gjenerali’”. Fakt i njohur është edhe se shefin që mbulonte sektorin e kulturës dhe të artit në Drejtorinë e Punëve të Brendshme të Tiranës ti e kishe mik dhe prej tij informoheshe për ngjarje e persona nga rrethet intelektuale, me të cilët merrej Sigurimi i Shtetit. Interesant, po gjithnjë më ka çuditur kurioziteti dhe interesimi yt gati patologjik për botën e fshehtë të spiunazhit. Por nuk mendoja se një ditë do të përfshiheshe dhe ti në këtë botë për rrethanat që u krijuan në prag të përmbysjes së sistemit të kaluar. E kam fjalën për arratisjen tënde dhe të familjes në Francë, të organizuar nga Shërbimi Inteligjent Francez dhe personalisht nga drejtori i Fayard-it, Klod Dyro, i cili njihej si agjent i saj. Këtë e vërteton edhe fakti që është po ky njeri që, para se të merrej me ty, kish organizuar arratisjen edhe të dy shkrimtarëve disidentë kubanezë nga Kuba në Francë. Se si janë lidhur fijet dhe si kanë rrjedhur ngjarjet në rastin tënd, këtë e di vetëm ti. Sigurisht, opinioni është interesuar për aventurën e arratisjes tënde. Ato që ke thënë e shkruar deri më sot janë sipërfaqësore dhe jo të plota. Dua të besoj se do t’u vijë radha dhe kujtimeve të kësaj ngjarjeje që tronditi opinionin e brendshëm e të jashtëm për mirë ose për keq. Këtë që po ta them e kam me bindje dhe s’ka të bëjë me çështje testesh që pjell fantazia jote. Është e vërtetë që letra ime e hapur mori shkas nga intervista jote, ku më fyeje publikisht dhe më akuzoje për plagjiaturë, kur në fakt s’kisha asnjë dijeni për ekzistencën e romanit tënd. Por lufta kundër meje kishte nisur shumë kohë para kësaj interviste, jo vetëm me thashetheme, të cilat i ke aq për zemër, por me akte publike. Po të kujtoj vetëm dy raste. Në një mbledhje me shqiptaro-amerikanë në Nju Jork ti përfole romanin tim “Mërgata e qyqeve”, duke kërkuar ndjesë gjoja në emër të letërsisë shqipe(!) për gjithçka unë kisha shkruar mbi mërgatën politike, një taktikë e jotja djallëzore për të shmangur përgjegjësinë që mbaje ti në radhë të parë në kohët që kishin ardhur, për veprat e tua militante kundër armiqve të shtetit socialist dhe të Partisë së Punës. Në vend që të bëje këtë, përdore veprën time, kur unë si autor, besnik i bindjeve të mia, s’do ta bëja kurrë. “Mërgata e qyqeve”, për nivelin dhe sidomos vërtetësinë e saj, është ribotuar e mirëpritur edhe pas viteve ‘90. Madje, kohët e fundit e ka publikuar në SHBA Korporata me famë botërore “Amazon”. Rasti tjetër është akoma më skandaloz dhe ka të bëjë me Akademinë e Arteve e të Shkencave, e themeluar para 3-4 vjetëve. Kur emri im ishte miratuar nga iniciatorët, ti, si president nderi, vure veton kundër kandidaturës sime, duke i lënë të tjerët të habitur. “Po ju e keni mik të ngushtë, – të thanë. – Si është e mundur?” Ti u përgjigje gjakftohtë: “Ka fyer familjen mbretërore në veprën e tij”. (Harrove në ato çaste se dhe në veprat e tua socialiste shprehet qëndrimi antizogist dhe antimonarkist). Kur ma thanë, më erdhi keq jo aq për faktin se nuk u zgjodha akademik, pasi opinioni shkencor i di vlerat e mia, por sepse kuptova përfundimisht se miqësia jonë kishte vdekur. Dhe kur ia tregova një mikut tonë të përbashkët, ai më tha: “Vërtetë besoje në miqësinë e tij? Ai nuk e njeh miqësinë, bile s’e ka njohur ndonjëherë. Tani ai, nga lartësia ku është ngjitur, bën dhe dëme të rënda, është bërë i frikshëm jo vetëm me kundërshtarët dhe rivalët, por dhe me miqtë e dikurshëm. Po më dëgjove mua, harroje”! Por le t’i kthehemi sërish shkrimit tënd me qen, ku ti shpreh shqetësimin që krijoi letra ime në publik, të cilën ti e quan “histori zagarësh” dhe që sipas teje kish për qëllim të përbalte një shkrimtar të shquar. Këtu gjen rast të hidhesh në histori, duke iu shmangur realitetit shqiptar, pra realitetit të pozitës tënde sot dhe e çon lexuesin në fillimet pushtetit sovjetik, kur Lenini nuk i paska duruar shkrimtarët e shquar, se i konsideronte si rivalë dhe paska hedhur parullën “poshtë shkrimtarët e stërnjohur”, për të ndërsyer pastaj militantët kundër tyre. Një krahasim krejt i stisur, që s’ka të bëjë fare me faktin se ç’ndodh me ty sot në Shqipëri. Kështu dhe letrën time e shfrytëzon dhe e shndërron në një problem politik, siç e ke zakon, fillon dhe e tjerr, duke futur në lojë patjetër si frymëzues e nxitës të kësaj “hataje” denoncuesit letrarë. Në fakt, ata që t’u kundërvunë duke i hidhur poshtë broçkullat e taborit tënd, nuk kanë qenë të tillë, por intelektualë seriozë dhe të nderuar. Dhe pastaj, duke u hequr si profesionist i fushës, me ndihmën e fantazisë së shkrimtarit, përpiqesh të bësh gjoja tipologjinë e këtyre denoncuesve pas rrëzimit të sistemit socialist. Sipas teje, ata kanë kaluar nga faza “e tulatjes, e frikës së zbulimit” tek ajo e qetësimit dhe e mirëkuptimit me shoqërinë postkomuniste, për t’u kurorëzuar në fazën e tretë, në atë të njerëzve krenarë. Dhe me këtë rast, të zgjohet urrejtja kundër meje dhe aludon për mua paturpësisht, duke më bërë indirekt dhe portretin, vështruar me syze të zeza nga Parisi. Akuzat e tua të neveritshme mua s’ka si mos të më kujtojnë aventurat e tua të fshehta të një kohe të kaluar. Se vetëm një njeri si ti, me moral të dyshimtë dhe me karakter të diskutueshëm, mund të arrijë deri këtu që të shpifë si një rrugaç politik. Dhe për ta përforcuar këtë mendim, nuk mund të mos citoj fjalët e gazetarit Viktor Malaj, botuar te gazeta “Dita” (23 nëntor 2014), ku thotë për ty: “Ka qenë dhe mbetet një lajkatar i kohës kur shkruan dhe jo mik i së vërtetës dhe tribun i së drejtës. Çfarë humnere e pamasë midis lartësisë së talentit dhe moçalit moral të individit që kuturis t’i përshtatet kohës”! Në përgjigjen tënde të rrëfimit me qen, duke iu referuar rastit të liderit sovjetik që ka bërë, sipas teje, krime kundër shkrimtarëve të shquar të kohës për motive rivaliteti dhe zilie(!), heq paralele me veten se gjoja dhe ti në vendin tënd po bëhesh viktimë e zilisë së kolegëve të tu, një nga të cilët qenkam dhe unë, që s’po lë gur pa hedhur mbi ty(?!) Një akuzë pa mend, sepse unë asnjëherë s’kam qenë Don Kishot që të rivalizoj me ty në fushën e letërsisë. Ta kam shprehur qartë këtë në letrën e hapur. Megjithatë, ty të gënjen mendja se unë bëj pjesë mes kolegëve rivalë dhe mediokër që të paskan urryer dhe luftuar, madje të kanë përndjekur e përgjuar tërë jetën, deri në ditët e sotme. Pra, dhe ti po pësoke fatin e keq të sivëllezërve rusë, duke u përfshirë kësisoj në historinë e asaj letërsie që e pësoi keqazi nga komunizmi. Kurse unë do të thosha, ah sikur dhe ne të tjerët të kishim pasur fatin tënd! O zot, ku të çon paranoja! Bindu se askush nuk ta zë vendin, se askush nuk thur komplote kundër teje. Rri aty ku je dhe pleqëro nën aureolën e lavdisë letrare dhe mos u bjer në qafë kolegëve me përralla të shpifura. Si është e mundur që nuk i bëre ballë një letre të hapur, me disa të vërteta dhe kritika mirëdashëse nga një ish-miku yt i vjetër, po ngrite një stuhi shpifjesh e fyerjesh nëpërmjet falangës së pasuesve të tu dhe s’pate urtësinë dhe kurajën e burrit të më përgjigjeshe normalisht? Opinioni, në vend që të përballej me shkrimtarin madh, u përball me njeriun e vogël. Kjo u ndje indirekt gjatë fushatës që iu kundërvu letrës sime nga tabori yt, por që u shfaq haptazi përmes shkrimit tënd me qen. Shpërtheu kështu egoizmi yt i pafre, sedra jote e çmendur, ligësia. Por, për hir të së vërtetës, letra ime e hapur njohu një mirëpritje e solidaritet të gjerë, aq sa unë u gjenda përpara një realiteti të paparë ndonjëherë dhe u binda për drejtësinë dhe objektivitetin e mendimeve të mia dhe të qëndrimit tim. Veç nuk mund ta fsheh që, në situatën e krijuar, kalova momente që nuk u ndjeva mirë, kur mendoja se u bëra unë shkaktar i shpërthimit të një lumi kritikash dhe opinionesh negative në adresën tënde në rrethet shoqërore dhe në internet. Nuk e mendoja që popullariteti yt të kish zbritur në atë shkallë dhe herë-herë të shoqërohej me mllefe nga më të ndryshmet. Dhe duke reflektuar me veten, thosha se kjo gjë ndoshta nuk do të kish ndodhur, në qoftë se ti do të kishe burrërinë të më përgjigjeshe në kohë dhe njerëzisht, të dialogoje qetësisht, duke u ngritur mbi mllefet që të ka mbërthyer vitet e fundit. Por shpejt do të bindesha se kjo prirje ime e brendshme qe një dëshirë naive, krejt e parealizueshme, kur kujtoja ligësitë me të cilat është gatuar natyra dhe karakteri yt, goditjet e tua prapa krahëve në drejtimin tim. Kështu m’u desh t’i rikthehem mendimit aq të përhapur dhe të pranuar, që qarkullon në publikun e gjerë, se ti nuk je më ai që ke qenë, shumë nga vlerat, veçanërisht si njeri, të janë rrudhur dhe ky ndryshim është reflektuar në marrëdhëniet me njerëzit dhe, ç’është më keq, në krijimtarinë tënde. Është një gjykim i diskutuar ose i pranuar që veprat e tua letrare të periudhës postkomuniste jo vetëm nuk i kalojnë për nga niveli ato të periudhës socialiste, por as i arrijnë. Këtë vlerësim tanimë të njohur e ke kuptuar me sa duket edhe ti, kur e përmend te shkrimi me qen, qoftë dhe shkarazi në kontekstin e sofizmave të tua. Edhe në këtë rast fajëson Leninin(!) se gjoja ata që flasin e arsyetojnë kësisoj për ty “janë shërbyesit e vonuar të tij”. Në përgjigjen që më jep thua se e gjithë kjo “besnikëri gjenetike ndaj diktaturës” të kujton besnikërinë e një qeni që ti e paske lexuar në një tregim. Vërtetë ishte interesante besnikëria e qenit tënd politik, sepse mua krejt padashur më sjell ndërmend se kësaj besnikërie të hershme ndaj diktaturës nuk i ke shpëtuar as ti si shkrimtari më i madh i saj jo vetëm me mendimet e qëndrimet glorifikuese, por, ç’është me e rëndësishme, me veprat kapitale që ke krijuar për epokën socialiste, nga “Dimri i madh” deri te poema “Pashallarët e kuq” bashkë me shoqet e saj poetike, pa harruar publicistikën dhe eseistikën militante. Një krijimtari kjo e fundit që, siç më thoshte një ditë një lexuesi yt, “ai e kthente propagandën partiake të ditës nga bakër në flori, aq sa e habiste dhe e prekte edhe vetë Enver Hoxhën”. Përsëri në shkrimin tënd me qen nuk i ndahesh deri në fund Leninit. E shfrytëzon aq shumë të shkretin (këtë mik tëndin shpirtëror të tradhtuar), sa arrin dhe të ankohesh se kundërshtarët e tu qenkan mbështetur në postulatet e tij, të përhapura dhe në Shqipëri, “e shkrimtarit të mirë, por e njeriut të keq”. Kjo është e vërtetë, veç të jesh i bindur se nuk është huazuar kurrsesi nga ai. Ky mendim nuk vjen prej tij, por nga vetë përvoja e lexuesit shqiptar. Sidomos kur demokracia shqiptare e ka anatemuar dhe çligjëruar mendimin e tij, ndaj dhe çdo aludim që bën ti është fantazi. Mos i ul kaq poshtë bashkatdhetarët e tu. Ata që kanë ditur t’i çmojnë vlerat e veprave të tua, janë në gjendje të dallojnë, në rastin tënd, shkrimtarin nga njeriu. Dije se ekziston një opinion krejt spontan, i përhapur sidomos vitet e fundit, që e gjykon realisht atë çka po ndodh me personalitetin tënd, pa pasur nevojë për mendimet e një lideri të huaj, që ti, ndonëse e urren, ke durimin diabolik të gjurmosh nëpër trashëgiminë e tij ato mendime që u përgjigjen interesave të tua aspak fisnike. Kështu, mos u çudit kur nëpërmjet meje do të dëgjosh fjalët që qarkullojnë për ty lartë e poshtë: “Që të rrimë shtrembër e të flasim drejt, duhet ndarë emri nga mbiemri, njeriu nga shkrimtari, është vërtetë shkrimtar shumë i mirë, por njeri i keq”. Këta që i thonë këto fjalë nuk janë shërbyes ose huazues të ndonjë mendimtari të huaj, që ti si zakonisht tenton t’i politizosh, por lexues të nderuar e të sinqertë që kanë gjykimet e veta, madje shumë prej tyre adhurues e dashamirës të artit tënd. Sigurisht, ky fenomen i mishëruar tanimë te ty s’është i panjohur edhe në letërsinë tonë. Kështu ka ndodhur dhe me figura të tjera, si F. Konica, bie fjala, një fenomen që të vë në mendime dhe të trishton. Por s’ka dyshim që më e rëndësishme është vepra se njeriu. Dhe e tillë është dhe vepra jote e çmuar dhe jetëgjatë. E megjithatë, si për dreq në këto çaste që po mbyll këtë letër, dashur pa dashur më vijnë ndërmend vargjet e Shekspirit: Bukuria është vetëm një skicë Është karakteri që e bën njeriun kryevepër. Nasho Jorgaqi P.S. Sa për kërcënimin që më bën në fund, kur, duke e ngritur veten në lartësinë e poetit gjerman H. Haine, kërkon të më trembësh me disa nga vargjet e tij, me të cilat ai paralajmëron detraktorët se “po u gjendët në tercinat e Dantes, një mijë vite të shkojnë, s’do të kini shpëtim”, unë nuk dua ta di. Por thua vërtetë kaq larg të çon paranoja?!

(ma.ar/Gazeta Shqiptare/BalkanWeb)

Për t’u bërë pjesë e grupit "Balkanweb" mjafton të klikoni: Join Group dhe kërkesa do t’ju aprovohet menjëherë. Grupi Balkanweb