Letërsia e Shqipërisë dhe ajo e Kosovës është parë në kontekstin gjeografik e politik duke gjetur pika të përbashkëta dhe dallime. Nga variantet e gjuhës te identiteti politik, terësia dhe ndryshimet u morën në shqyrtim në një ligjëratë nga kreu i Akademisë së Shkencave të Kosovës.
Kreu I Akademisë së Shkencave të Kosovës, Mehmet Kraja ka mbajtur në bibliotekën Kombëtare në Tiranë, ligjëratën me temë “Letërsia e Shqipërisë dhe letërsia e Kosovës”, ku u ndal në tërësinë dhe dallimet.
“Letërsia e Kosovës dhe e Shqipërisë janë një, se funksionojnë brenda një gjuhe, por janë dy përvoja letrare. Këtë duhet ta themi menjëherë për të mos krijojmë iluzione për një tërësi kohezionesh që shkojnë përtej gjuhës, te ideja. Gjuha shqipe ka variantet e saj, letërsia shqipe ka përvojat e saj”, tha Kraja.
Ndërsa gjykon që jemi një popull i vogël për të zhvilluar dy letërsi e dy kultura të ndara, Kraja vëren se absurdi i ndikua politikisht në një kohë identitetesh politike të detyrueshme.
“Nuk është vetëm gjuha, por mbetet linja themelore rreth të cilës kemi bërë diskutime. Ndonjëherë jemi marrë vesh por ka pas edhe keqkuptime. Keqkuptimet kanë konsistuar në atë që letërsia e Kosovës është konsideruar si një letërsi në një gjuhë të pamjaftueshme”, tha Kraja.
Megjithatë, ndryshe nga Shqipëria, Kosova pas 1956-ës, si një vend nën ndikimin jugosllav, doli nga dogma e realizmit socialist dhe u njoh me rryma letrare të perëndimit njëkohësisht me Europën.
“Më 1964, vepra e Beketit, “Duke pritur Godonë” vihet në Paris, më 1968 e kemi shfaqje në Prishtinë”
Por malli për tokën e premtuar, duket se pati ndikimet e veta jo aq të frytshme.
“Letërsia e Kosovës një sy e mbante nga Shqipëria, nga letërsia e Shqipërisë. Brenda letërsisë së Ksoovës kishte autorë që kultivuan realizmin socialist sikur të ishin në Tiranë”.
Ndërsa autorët shqiptarë që dilnin nga dogma dënoheshin ose u ndalohej botimi, te autorët në Kosovë bashkëjetonin realizmi socialist dhe rrymat e reja.
