Lufta në Ukrainë po e afron Shqipërinë me Bashkimin Europian. Vendi tashmë mori statusin e kandidatit për pranimin në BE më 2014. Por asgjë nuk ndodhi për tetë vjet. Pastaj, me urdhër të Vladimir Putinit, ushtria ruse pushtoi Ukrainën dhe papritur gjithçka ndodhi shumë shpejt. Ukraina dhe Moldavia u shpallën kandidatë për pranim me shpejtësi rekord. Të vazhdosh të shtysh Shqipërinë dhe fqinjin e saj Maqedoninë e Veriut, nuk ishte më e përshtatshme. Në mes të korrikut, BE hapi negociatat e pranimit me të dy vendet. “Populli i Shqipërisë dhe Maqedonisë e meriton atë,” tha Ursula von der Leyen gjatë një dalje me kryeministrat e të dy vendeve në Bruksel. Sipas Presidentes së Komisionit, ata janë angazhuar ndaj vlerave të Bashkimit, kanë forcuar shtetin e së drejtës dhe kanë një shtyp të lirë.
Një shtyp i lirë? Për gazetarët shqiptarë, lavdërimi i von der Leyen tingëllonte si tallje. Për shkak se liria e shtypit të shtetit të vogël ballkanik me 2.8 milionë banorët e tij nuk është e mirë: mediat më me ndikim kontrollohen nga një grusht sipërmarrësish dhe politikanësh të pasur, dhuna kundër gazetarëve është e përhapur, ligjet e medias mbrojnë mbi të gjithë të fuqishmit. Në renditjen e tanishme të Reporterëve pa Kufi, vendi vjen në vendin e 103-të nga 180 vende, renditja më e keqe në Ballkanin Perëndimor. Me përgjegjësi për renditjen e ulët është dhe KM Edi Rama, qeveria e të cilit ndaloi mbulimit e krizës së Covidit dhe zgjedhjeve parlamentare dhe i cili atakon gazetarët në çdo rast të mundet.
Mospwlqimi i gazetarëve nga Rama tregohet edhe nga një konferencë shtypi në fillim të korrikut. Gazetari i televizionit Klevin Muka e pyeti ministren e Jashtme Olta Xhaçka rreth një konflikti të mundshëm interesi midis zyrës së saj dhe biznesit të bashkëshortit të saj, një investitor me ndikim në sektorin e turizmit. Por në vend të ministrit, foli kryeministri. “Tani unë do t’ju jap përgjigjen,” tha ai me një nënkuptim kërcënues. “Në tre muajt e ardhshëm, do t’i nënshtroheni një mase ri-arsimimi: nuk jeni më të mirëpritur në ndonjë konferencë shtypi.” Muka, i mësuar me emërimet e shtypit qeveritar, nuk u frikësua dhe përsëriti pyetjen e tij. Si rezultat, Rama e humbi qetësinë e tij. Me pyetjet e tij të vazhdueshme, Muka shkeli etikën gazetareske. Rama u tërbua duke tundur gishtin tregues. Muka mund të kthehet në tetor, deri atëherë ai do të ndalohet.
Kërcënimi me riedukim – një kujtim i qëllimshëm i represioneve brutale nën diktatorin komunist të Shqipërisë, Enver Hoxha – nuk është hera e parë që Rama e përdor.
Që në muajin mars ai kishte shpallur masë disiplinore ndaj gazetares së televizionit Ambrioza Meta. Rama nuk do t’i përgjigjej më pyetjeve të saj për 60 ditë. Meta kishte kërkuar më parë informacion për një rast korrupsioni në qeverinë e Ramës. Dështimet e Ramës nuk janë problem në shumë gazeta gjermane dhe pak dihet për gjendjen e lirisë së shtypit në vendin e vogël ballkanik. Ndërsa kryeministri shqiptar po promovonte bisedimet e anëtarësimit të vendit të tij në BE në Gjermani në gjysmën e parë të vitit, ai u lejua të tregonte në “Welt” për realitetet e reja gjeopolitike në Ballkan dhe nevojën për anëtarësim në BE. Në një intervistë për “Frankfurter Rundschau” në korrik, Rama ka folur për të shkuarën e tij si basketbollist profesionist dhe kryebashkiak i kryeqytetit Tiranë. Pyetje kritike për lirinë e shtypit? Asnjë!
Kërcënimet e Ramës janë vetëm episodet e fundit në një histori të gjatë talljesh dhe abuzimesh. Rama i ka denoncuar gazetarët para kamerave si kosha plehrash, parazitë, derra dhe prostituta. Portali shqiptar i lajmeve “exit.al” renditi 59 ofendime vetëm mes viteve 2017 dhe 2020. Kreu i qeverisë trajton veçanërisht në mënyrë përçmuese gratë që dominojnë profesionin e gazetarisë në Shqipëri: Pas një pyetjeje për korrupsionin, ai ofendoi një gazetare si prostitutë informacioni.
Pas imitimeve të Ramës është një zemërim i thellë ndaj punës së medias së lirë: gazetarët përhapin qëllimisht lajme të rreme dhe gënjeshtra dhe shpifën ndaj politikanëve dhe individëve privatë në internet, pohoi ai gjatë fjalimit të hapjes në Forumin Mediatik të OSBE-së në Evropën Juglindore në Tiranë tetorin e kaluar. Dëmi i shkaktuar ishte i ngjashëm me atë të shkaktuar nga propaganda naziste, pedofilia ose terrorizmi. Diku tjetër, kryeministri shqiptar identifikoi gazetarët si një nga shkaktarët e problemeve të shumta të vendit.
Fushatat e urrejtjes kundër përfaqësuesve të shtypit janë të zakonshme
Për t’iu afruar këtyre synimeve, Rama dhe ministrat e tij përdorin edhe mjete ligjore. Gazetarët e pabindur paditen rregullisht për shpifje në Shqipëri. 6000 padi kundër kundërshtarëve të tij janë synimi i tij, mburrej Rama në Parlament në dhjetor 2020. Të ashtuquajturat padi me shuplakë janë gjithashtu të përhapura. Këto synojnë t’i vënë gazetarët e papëlqyer nën një presion të tillë, duke kërcënuar me gjoba dhe sanksione penale, saqë tw mos ketw mw artikuj kritikë. Fushatat e urrejtjes kundër përfaqësuesve të shtypit janë gjithashtu të zakonshme. Për shembull, media pro-qeveritare e cilësoi gazetaren britanike me bazë në Shqipëri, Alice Taylor, si një spiune ruse në shkurt 2019 pas një raporti mbi akuzat për korrupsion. Leja e qëndrimit të redaktores u hoq përkohësisht.
Një studim i Universitetit të Oksfordit nga viti 2020 tregon se sa kërcënuese është propaganda e përhershme kundër gazetarëve: Më shumë se 64 për qind e redaktorëve të anketuar u ngacmuan ose kërcënuan për shkak të punës së tyre. 83 për qind kanë marrë fyerje, ofendime apo njoftime për dhunë në internet. Shumë ndihen sikur janë në luftë. Policia gjithashtu kontribuon në këtë perceptim: vetëm në tre muajt e parë të këtij viti, të paktën gjashtë reporterë u qëlluan nga policia me gaz lotsjellës ose ujë, ose u penguan të raportonin duke përdorur forcë. Sulmet zakonisht mbeten pa pasoja: Vitin e kaluar, asnjë rast i vetëm i dhunës policore nuk ka shkuar në gjykatë.
Kryeministri shqiptar gjithashtu kufizon rrjedhjen e informacionit për gazetarët e pavarur me të gjitha llojet e rregulloreve dhe ligjeve. Më e njohura është e ashtuquajtura paketë anti-shpifje, e cila u miratua në fund të vitit 2019 – dhe e cila është lënë në pritje për momentin pas protestave të BE-së dhe Këshillit të Evropës.
Paketa legjislative synon të zgjerojë masivisht kompetencat e autoritetit mbikëqyrës të medias shqiptare AMA, gjoja për të marrë masa kundër fyerjeve dhe lajmeve të rreme në internet. Për shembull, AMA mund të urdhërojë që artikujt në internet të hiqen nëse përmbajnë të pavërteta. Nëse redaktorët në fjalë nuk reagojnë, kërcënohen gjoba deri në 6500 euro apo edhe mbyllja e të gjithë faqes së internetit. Kritikët kanë frikë se Rama dëshiron ta kthejë AMA-n në një agjenci censurimi. Kjo mbështetet gjithashtu nga personeli ekzekutiv i Autoritetit: Që nga korriku i vitit 2021, AMA është drejtuar nga ish-kryetarja e komunikimit të Ramës Armela Krasniqi.
Kritika e padëshirueshme
E njëjta situatë është edhe në krye të Agjencisë për Media dhe Informim, e cila është themeluar shtatorin e kaluar. Superautoriteti i ri merr përsipër punën e marrëdhënieve me publikun e qeverisë, të gjitha ministrive dhe autoriteteve dhe cilësohet nga gazetarët shqiptarë si një ministri propagande. Ai drejtohet nga Endri Fuga, i cili ka qenë drejtor i komunikimit i Ramës për nëntë vitet e fundit.
Por sado i fuqishëm dhe i vendosur që është Rama ndaj gazetarëve dhe mediave, ai është jashtëzakonisht i ndjeshëm ndaj kritikave për përkeqësimin e lirisë së shtypit. “Në Shqipëri nuk ka asnjë frikësim të medias dhe asnjë pengim të lirisë së gazetarëve,” shkroi ai në Twitter kur vendi i tij ra në indeksin e shtypit të Reporterëve pa Kufij në fillim të majit. Gjyqet, dhuna policore dhe fushatat kundër gazetarëve nuk janë gjë tjetër veçse gënjeshtra dhe fantazi. E shkruar në shqip, shpërthimi, kaloi kryesisht pa u vënë re jashtë vendit. Në vend të kësaj, ngeci një citim nga konferenca e përbashkët për shtyp me Ursula von der Leyen: Shqipëria tani është ulur në tryezën e madhe të një Evrope të bashkuar, shpjegoi Rama. “Ne e dimë se ky nuk është fillimi i fundit. Ky është vetëm fundi i fillimit.”
Autori është gazetar dhe zyrtar shtypi për Evropën Lindore dhe Azinë Qendrore në Gazetarët pa Kufi.
