Fituesja e Çmimit letrar Kadare për vitin 2022, flet për rrugëtimin e romanit të saj më të ri “Pusullat e Verdha”.

Një libër i vështirë , me rrëfime e përjetime personale, një dedikim për të birin, veten dhe një mesazh dashurie.

Dashuri për personat me aftësi ndryshe, që janë edhe qendra e këtij libri të gjashtë të autores dhe një rrugëtim shërimi përmes letërsisë

Fjala e Vera Bekteshi gjatë ceremonisë së akordimit të Çmimit letrar Kadare::

Kam pasur një rrugë vërtet të mundimshme drejt këtij çmimi të rëndësishëm. Të rëndësishëm sepse mban emrin e shkrimtarit më të shquar të gjithë shqiptarëve.

Rreth viteve 2000’ kur isha për vizitë tek çifti Kadare, në një nga kthimet e tyre gjithnjë e më të shpeshta në atdhe, pata pyetur Ismailin se në se filloj të shkruaj, çfarë duhet të kem më shumë parasysh? Ai m’u përgjigj në çast, se ato janë detajet.

– Rëndësi ka të japësh detaje – përsëriti.

Them se e kam pasur gjithnjë parasysh në këto vite shkrimtarie, gjatë të cilëve librat e mi arritën tri herë në finalen  çmimit, por veçse kësaj here, romani Pusulla të Verdha, preu shiritin.

S’besoj se ka arsye për të shkruar një roman, por nëse ka shtysa, të fundit ma dha ime motër, kur para katër vitesh më tha të mos sillesha më kot me tema të njohura, sepse, sipas saj, më kishte ardhur koha të shkruaja një libër emancipues për një temë delikate, edhe pse e rrahur nga të tjerë më parë. Po do ta qëndisësh – më tha ajo. U përpoqa sa munda, derisa e mbajta katër vite në duar, veçse në 2020 e lashë mënjanë nga lodhja dhe botova një vëllim me tregime, kryesisht për pandeminë dhe aftësinë e grave për t’u përshtatur me lehtësi në situatat më të vështira. Pata model shoqet dhe mikeshat e mia dhe ua kushtova atyre.

Këtë libër ia kushtoj njeriut që njoh më shumë, që ka mbetur i dëlirë megjithëse  mbush 49 vjeç këtë pranverë. E kam shkruar me dëshirën që ai të ndjekë rrugën e Marinit, personazhit kryesor të librit, sepse hera herës ata ngjajnë. Po më duhet të pohoj, se Marini ngjan më së shumti me mua. Me këtë rast mund t’ju sjell ndër mend shprehjen e Floberit, Emma c’est moi, kur ai gjatë shkrimit të romanit Madam Bovari, nxirrte zorrët bashkë me personazhin e tij.

Kështu kam bërë dhe unë, kam vjellë dhe rënkuar e ndenjur pagjumë si Marini im hallemadh. Kam frikë se dhe ju kur ta lexoni do trulloseni pak. “Ani mos u tutni, do të thoshte gjyshja ime e dashur po të qe ende gjallë, mos u tutni se kjo mbesa ime diçka di dhe do t’u udhëheqë në këtë libër përmes shumë kurtheve” që në fund zgjidhen, jo si me mrekulli, por pas përpjekjesh të jashtëzakonshme, ashtu si ka bërë gjithsecili prej nesh në Shqipërinë tonë të vështirë.

E vërteta është se që në moshë të re kam pasur një tërheqje fatale, për njerëzit me aftësi ndryshe, veçanërisht për ata me inteligjencë superiore, ose për ata që mbijetonin në kushte ekstreme dhe ia dilnin me dinjitet, si të përmbysurit nga regjimi, përshembull.

Nëse dikush më ka mësuar ç’është dinjiteti, ai ka qenë padyshim im atë, i cili përmendte pafre një thënieje të famshme të Gëtes, veçanërisht gjatë internimit, sepse mesa duket druante mos ne thyheshim nga presioni i papërballueshëm i shtetit.

Një nga këto tërheqje fatale ka qenë ajo ndaj Dhimos, që jetonte në lagje dhe të gjithë e donin, të gjithë pa përjashtim, sepse ai zëvendësonte Google-in e sotëm, aq i ditur  ishte. Qe trup vogël, thatim dhe me një rrufë që nuk i ndalej as në vapën e korrikut, ishte dhe shumë i qeshur.

Që t’ju fus në temë, Dhimua pat kaluar një tronditje aq të madhe kur vëllai dhe motra e tij u vranë njëkohësisht, në kohën që mbronin atdheun nga pushtuesi, saqë humbi të folurën. I përkiste një familjeje të njohur,  të shkolluar dhe patriotike. Me mundësitë që pati e ëma nuk la doktor pa e çuar. Bëhet fjalë për 80 vite të shkuara, kur ai mund të ishte disavjeçar. Siç e patën parashikuar mjekët asokohe, atij vërtet i erdhi goja, por nga trauma e pashlyeshme, mbeti një person me aftësi ndryshe.

Më pas, në kohën e dashurisë sonë me Republikën e Kinës ai u dërgua atje, ku u kurua për dy vite dhe nga mjekët u quajt krejtësisht i shëruar. Veçse e ëma, që ishte engjëlli i tij mbrojtës, kontrolloi valixhen dhe i gjeti në astar një material të shkruar. Në këtë shkrim të gjatë ai kishte parashikuar të gjithë komplotet që do zbuloheshin nga Diktatori në vitet 70’, kohë në të cilën, ai, domethënë diktatori, u bë më paranojak dhe më “prodhimtar” se kurrë. Në libër ishin edhe vitet kur këto komplote do të ndodhnin, gjë që u realizua me përpikëri.

Kisha kështu në dorë një subjekt jashtëzakonisht tërheqës për një libër të llojit të pusullave. Po nuk u bazova në këtë fabul. Përse?

Sepse të gjithë ne,  pak a shumë jemi të helmuar nga e kaluara e hidhur dhe nga pandëshkueshmëria e saj. Pa nxjerrë përgjegjësit kryesorë siç bënë gjermanët me dy ngjarje madhore të njëpasnjëshme, me regjimin hitlerian dhe atë komunist. Siç duhet të bëjnë më vonë rusët, me mizoritë e fundit tek vëllezërit e tyre në Ukrainë, kur lufta të mbarojë. Gjë  fort e vështirë, për shkak të shovinizmit të rrënjosur tek ta që prej kohës së carëve të vjetër dhe këtyre të rinj.

Desha të shkruaj për një temë aktuale me probleme të shkaktuara nga tranzicioni i vështirë që ende po vuajmë dhe që u shoqërua e po shoqërohet me plagë nga më të ndryshmet, të flisja për një Dhimokle të ditëve tona, se sa vështirë e ka ai të orientohet, krahasuar me të vjetrin që ishte i rrethuar veç me dashuri, sepse asokohe qesëndisja, apo bullizmi ishte i huaj, për arsye që s’di t’i shpjegoj.  Ndoshta  nga frika e regjimit…

Gjithsecili lexues do nxjerrë nga ky libër i vështirë mesazhet e tij, por e para do doja të ishte dashuria.  Pra,   dashuria dhe vëmendja e ndershme, që ne duhet t’u japim personave me aftësi ndryshe; vëmendja e familjes, e shoqërisë, e mjekëve që i kurojnë, e shtetit në tërësi dhe institucioneve përkatëse në veçanti.

Ky libër është një roman, jo një reklamë për ndonjë metodë apo klinikë këtu apo jashtë vendit, dhe nëse ka ndonjë vlerë ato mund të jenë letrare, jo klinike. Mbi të gjitha, është një libër ku vërtet jam përpjekur të gjej fjalët e duhura, shpesh sëbashku me Suelën.  Sepse  ato, pra fjalët, mund të jenë gjithashtu udhërrëfyes, mund të jenë rrugë shpëtimi, që gjenden veçse në hartat e copëtuara të shpirtit, dhe këtu romani dhe analiza shkojnë bashkë, pasi që të dy janë udhëtime drejt një gjuhe të arsyeshme, me qëllimin e vetëm për të të liruar nga errësira më e thellë, që arrijnë të ndërtojnë këto sindroma. /* Fjala e mbajtur nga Vera Bekteshi gjatë ceremonisë së akordimit të Çmimit letrar Kadare, në Universitetin Europian të Tiranës, 20 prill 2022./